Vi mavzu: suitsidal urinishlar sodir etgan bolaga yordam berish

Individual-psixologik omillar.

Suitsidal xulqning shakllanishida insonning shaxsiy va xarakterologik o’ziga xosliklari ko’picha asosiy rolni o’ynaydi. Biroq, shaxsning alohida xususiyatlari va suitsidga moyillik darajasini o’rganib, suitsidentning psixologik portretini yuzaga keltirish borasidagi urinishlar hech qanday natija bermadi. Suitsidga moyillikda asosiy rolni shaxsning ma’lum o’ziga xos xususiyati emas, balki, bu xususiyatlarning o’zaro munosabati, ularning ma’lum muvozanatga keltirilganligi hamda uning axloqiy qadriyatlari va ustanovkalari o’ynaydi. O’z joniga qasd qilish ehtimoli disgarmonal shaxslarda kuchliroq.

O’smirlik davrida autoagressiv xulq ehtimoli ma’lum ma’noda xarakter aktsentutsiyasiga bog’liq. Autoagressiv xulqka moyillik quyidagi xarakter aktsentutsiyalarida kuzatiladi (Lichko 1977, Yureva 1999):

• 
  Tsikloid tip. Suitsidal harakatlar affekt holatida sodir etiladi. Suitsidga omma oldida harakatlanish omadsizliklar sabab bo’lishi mumkin. Chunki ular o’smirning o’zi keraksiz axmok va noto’liq his qilishiga olib keladi.
  
• 
  Emotsional-labil tip. Bunday suitsidal urinish yuqori affekt holatida, tezkor, o’sha kunning o’zidayoq sodir etiladi.
  
• 
  Epiloptoid tip. Suitsidal urinishlar ekstrapunitiv xarakterga ega affektiv holatda sodir etiladi. Biroq ko’p xollarda bu urinishlar demonstrativ suitsidal hulq ko’rinishiga o’zgaradi.
  
• 
  Isteroid tip. Ularga demonstrativ shantaj ko’rinishidagi suitsidal harakatlar xos.
  

Shuningdek, suitsidentalarning bir qator shaxsiy stillari farklanadi (Moxovikov, 2001):

1. 
   impulsiv: emotsional kechinmalarni nutqiy ifodalanishida yuzaga kelgan muammo va stress vaziyatlarida, qiyinchiliklarda to’satdan dramatik qaror qabul qilishi;
   
2. 
   kempulsiv: hamma narsada mukammallikka va omadga erishish ustanovkasi mavjudligi, hohish va istaklarni real hayot bilan solishtirganda suitsidga sabab bo’lishi mumkin;
   
3. 
   tavakkal qiluvchi: o’lim bilan "o’ynashish " orkali kuchli adrenalinni his qilish istagi;
   
4. 
   regressiv: psixologik adaptatsiya mexanizmini turli xil sabablarga ko’ra pasayib ketishi, emotsional soha etarlicha etilmagani infantillik yoki primitivligi bilan xaraktelanadi;
   
5. 
   qaram: chetdan yordam kutish, umidsizlik, ojizlik, passivlik;
   
6. 
   ambivalent: bir vaqtning o’zida ikki (hayot va o’lim)ta uyg’onishning mavjudligi;
   
7. 
   inkor etuvchi: suitsidal urinishning yakunlanishini inkor etish;
   
8. 
   nafratlanuvchi: ma’lum shaxsga nisbatan nafratni namoyon eta olmaslik, shu sababli o’zidan qoniqmaslik;
   
9. 
   ayblovchi: yuzga kelayotgan muammolarda o’zi yoki kimnidir aybdor hisoblash;
   
10. 
    qochuvchi: o’z joniga kasd qilish yo’li bilan inkirozli vaziyatdan qochishga harakat qilish, psixojarohatlantiruvchi vaziyatdan qutilishga intilish;
    
11. 
    hissiz: emotsional sohaning o’tmaslashib qolishi;
    
12. 
    tashlab qo’yilgan: atrofda bo’shliqni, g’amni yoki chuqur qayg’uni his qilish;
    
13. 
    ijodkor: o’z joniga qasd qilish echimi yo’q vaziyatdan chiqishning yangi va jozibali usuli sifatida idrok qilinishi.
    

Suitsidal xavfning individual omillarga shuningdek, shaxs amal qiluvchi ahlokiy - etika normalarini ham kiritish mumkin. Suitsidal urinishlar ma’lum hayotiy vaziyatlarda o’z joniga qasd qilishni oqlovchi va rag’batlantiruvchi ijtimoiy guruhlarda ko’p uchraydi. Masalan, yoshlarning submadaniyatlarida sodiqlik va jasoratni isbotlash uchun, or - nomusni himoya qilish maqsadida, qariyalar yoki og’ir kasalliklarga chalinganlarning o’z joniga kasd qilishi, diniy sektantlar orasidagi suitsid epidemiyasi kabilar.

2.