|
Mavzu: Omilli daromadlar va ish haqining shakllanishi. Ishchi kuchi bozori va bandlik. 2. Ish haqini tashkil etish shakllari va tizimlari 3. Ishchi kuchi bozorining alohida modellarida ish haqi darajasining aniqlanishi 4. 4. Mehnat munosabatlarining iqtisodiy mazmuni va uni tartibga solishda kasaba uyushmalari roli Yaratilgan mahsulot (daromad)lar taqsimlanishi to‘g‘risidagi nazariyalar:
“Ishlab chiqarishning uch omili” nazariyasi
(J B Sey) Bu g‘oyaga ko‘ra tovarlarni ishlab chiqarishda mehnat, yer va kapital bir xil darajada qatnashadi, shu sababli daromadlar shu omillar o‘rtasida taqsimlanishi zarur
Qo‘shilgan omil (keyingi qushimcha qo‘shilgan omil ( keyingi qo‘shimcha jalb qilingan kapital yeki ishchi) unumdorligi nazariyasi
(J B Klark) Bu nazariyada yaratilgan boylik har uchala omil o‘rtasida ularning xar bir jalb qilinganlarining unumdorligiga qarab taqsimlanishi lozimligi ta'kidlanadi.
Ish haqining mohiyatini aniqlashgaturli xil yondashuvlar: “Yashash uchun vosita minimumi”- (D Rikardo, T Mal'tus) konsepsiyasida ish haqi yashash uchun zarur vositalarning eng kam miqdori bilan bir xil deb hisoblanadi
qiymatning mehnat nazariyasida- (klassik siesiy iqtisod maktabi vakllari) ish haqiga alohida, uziga xos tovar hisoblangan ishchi kuchi qiimatining uzgargan shakli ya'ni ishchi kuchini takror hosil qilish uchun zarur bulgan tirikchilik vositalarining qiimati sifatida qaraladi.
Hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasida - ish haqi ishchi kuchi bozorida mehnat bahosi sifatida talqin qilinadi.
Bunda ish haqi darajasi unga bo‘lgan talab va takliq nisbatiga ishchining malakasi, mehnatining intensivligi va ishlab chiqarish natijasiga bog‘liq bo‘ladi.
Ish haqi
Iqtisodiy resurs hisoblangan ishchi kuchi bozorida
Ish kuchiga talab va taklif nisbati asosida shakllanadigan baho sifatida chiqadi
Ish haqi iqtisodiy kategoriya sifatida
hodimlar mehnatining miqdori, sifati va unumdorligiga qarab, milliy mahsulotdan oladigan ulushining puldagi ifodasidir.
Nominal ish haqi
Ma'lum vaqt oralig‘ida pul shaklida olingan ish haqining umumiy summasidir
Real ish haqi
Nominal ish haqining “sotib olish” layoqati yoki nominal ish haqiga sotib olish mumkin bo‘lgan tovarlar va xizmatlar miqdori
Ish haqini tashkil etish shakllari va tizimlari
Ish haqi shakllari:
Vaqtbay ish haqi
Bunda ish haqi ishning davomiyligiga, ya'ni ishlangan vaqtga qarab to‘lanadi.
Ish bay ish haqi
Ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori yoki bajarilgan ishning hajmiga qarab belgilanadi.
Vaqtbay ish haqi qo‘llaniladi
mehnatning natijalarini aniq hisoblab bo‘lmaydigan sohalarda;
mahsulot ishlab chiqarish hajmi bevosita xodimlar mehnatiga bog‘liq bo‘lmagan, ya'ni texnologik jarayonlarning borishi bilan belgilanadigan sohalarda. Masalan, konveyrli va avtomatliniyali ishlab chiqarishda;
lavozimdagi yoki aniq xizmat vazifasini bajaruvchilar uchun. Masalan, muhandis-texnik xodimlar, turli darajadagi boshqaruvchilar, xizmatchilar va boshqa shu kabilarga ish haqi to‘lashda.
Ishbay ish haqi tizimi:
Oddiy ish bay
Bunda ish haqi mahsulot birligi uchun belgilangan yagona rasenka bo‘yicha to‘lab boriladi.
Ishbay mukofotli
Bunda ishlab chiqarishning natijalari va boshqa ko‘rsatkichlar uchun mukofot berish nazarda tutiladi.
Ishbay progressiv
Bunda ishlab chiqarishning me'yorlashtirilgan hajmi uchun belgilangan va undan ortiqchasiga oshirilgan rasenka bo‘yicha ish haqi to‘lanadi.
Tarif tizimi
Turli toifadagi xodimlar bo‘yicha ish haqi darajasini tabaqalashtirish tarif tizimi orqali amalga oshiriladi.
Tarif tizimi tarif-malaka spravochniklarini va ish haqiga har xil koeffitsientlarini o‘z ichiga oladi.
Tarif — malaka ma'lumotnomalari. Unda ayrim kasb va ish turlarining ta'rifi, aniq bir ishni bajaruvchilarning malaka va ko‘nikmalariga qo‘yiladigan talablar hamda ularning razryadlari ko‘rsatiladi.
Tarif — setkasi. Unda birinchi va undan keyingi razryadli xodimlar mehnatiga haq to‘lashning o‘zaro nisbatini aks ettiruvchi tarif koeffisientlari ko‘rsatiladi.
Ish haqiga turli koeffisientlar. Unda mehnat qilish sharoiti og‘ir bo‘lgan hududlar va zararli ishlarda ishlovchilar tarif stavkasiga qo‘shimcha koeffisientlar belgilanadi.
Kasaba uyushmalarining mehnat munosabatlariga aralashishdan ko‘zlangan asosiy maqsadlar:
>Ishsizlikni ijtimoiy kafolatlash.
>Mehnat sharoitlarini yaxshilash.
>Ish haqini oshirish.
Kasaba uyushmalarining ish haqini oshirishga erishishga qaratilgan chora-tadbirlari:
I. Ishchi kuchiga talabni ko‘paytirish:
>ishlab chiqariladigan mahsulot yoki xizmatga talabni rag‘batlantirish;
>mehnat unumdorligini oshirish;
>ishchi kuchi bilan birgalikda foydalaniladigan
boshqa resurslar narxini o‘zgartirish.
II. Ishchi kuchi taklifini qisqartirish:
immigratsiyani cheklash;
>bolalar mehnatini qisqartirish;
>pensiyaga o‘z vaqtidachiqishni qo‘llab-quvvatlash;
>ish haftasini qisqartirishga erishish.
III. Kasbni malakali lisenziyalash:
>ta'lim darajasi, mutaxassislik bo‘yicha ish
staji, attestasiya natijalari va shaxsiy
fazilatlari bo‘yicha
IV. Monopol mavqega ega bo‘lgan tadbirkorlarga turli xil yo‘llar bilan, xususan ish tashlashni tashkil qilish orqali ta'sir ko‘rsatish.
E'TIBORLARINGIZ UCHUN RAHMAT
Do'stlaringiz bilan baham: | 
