1. Umumiy ma’lumotlar; Starter tuzilishi

8.3. Yurgizib yuborish tizimi tavsifi va sxemalari.
Yurgizib yuborish tizimi tavsiflari qilib starter elektrodvigateli tavsiflarini olish mumkin. Ular quvvat, yakor aylanish chastotasi va starter burovchi momentining starter iste’mol qiladigan tok qiymatiga bog’liqligini ko’rsatadi. Shu bilan birga bu tavsifnomalar nafaqat konstruksiyaning o’ziga xosligini belgilovchi elektrodvigatel tavsifiga bog’liq. Ularga elektr yurgizish tizimining asosiy elementi hisoblangan akkumulyator batareyasi ham kuchli ta’sir qiladi. Chunki akkumulyator batareyasi cheklangan quvvat manbai bo’lganligidan, uning chiqarishlaridagi kuchlanish o’zgarmas bo’lolmaydi va kuchlanish yuklanganlik oshib borishi bilan pasayib boradi.
Agar starterlarda ketma-ket uyg’otiluvchi elektrodvigatellar o’rnatilgan deb hisoblasak, yurgizib yuborish tizimining tavsifini belgilash uchun elektrotexnikada keng foydalanilayotgan formulalarni qo’llashimiz mumkin.
Starterning burovchi momentini quyidagi formula yordamida hisoblashimiz mumkin:
;
Bu erda: M_el.m – elektromagnit burovchi momenti; M_mex – podshipnik va cho’tkalardagi ishqalanishga sarflangan mexanik yo’qotishlar; R – juft qutblar soni; N - yakor chulg’amidagi o’tkazgichlar soni; a – yakor chulg’amidagi parallel shoxlar juft soni; I – yakor toki; F – havo tirqishi va starter yakori orqali o’tadigan asosiy magnit oqimi.
Mexanik yo’qotishlarni taqriban doimiy kattalik deb olish mumkin. Unda burovchi momenti qiymatini S_m – koeffisientiga ta’sir qiluvchi konstruktiv ko’rsatkichlar: uyg’otuvchi magnit oqimi va elektrodvigatel yakori toki qiymatlari belgilaydi.
Yakorning aylanishlar chastotasi n ni yakor chulg’amida induksiyalangan teskari E.Yu.К. E_tes formuladan aniqlanishi mumkin:
;
Akkumulyator batareyasining kuchlanishi beriladigan, ketma-ket uyg’otiluvchi o’zgarmas tok elektrodvigatelining elektr zanjiri uchun Кirxgofning ikkinchi qonuniga ko’ra quyidagini yozish mumkin:

Bu erda – U_b – akkumulyator batareyasi kuchlanishi; R – elektr zanjiri qarshiligi; R_o’t - tok o’tkazgichlari qarshiligi; R_tes – starter elektrodvigateli chulg’amlarining qarshiligi; R_ch – cho’tkalar va kollektor tegib turadigan joy qarshiligi.
Yuqorida topilgan qiymatlarni o’z o’rniga qo’yib aylanishlar chastotasini hisoblaymiz:

Ushbu formuladan ko’rinib turibdiki, batareya kuchlanishi qanchalik katta bo’lsa, starter zanjirida kuchlanish pasayishi va magnit oqimi qanchalik kam bo’lsa, yakorning aylanish chastotasi shunchalik katta bo’ladi.
Endi yakor aylanishlar chastotasi va starter momenti uchun bog’liqlikdan foydalanib ushbu tavsifning starter toki funksiyasidagi grafik ko’rinishini (8.10-rasm) quramiz. Akkumulyator batareyasining kuchlanishini yuklanish ortishi bilan chiziqli pasayadi, deb qabo’l qilamiz. Ma’lumki, aylanishlar chastotasi va teskari E.Yu.К. nolga teng bo’lganda starter toki yakor vali to’liq tormozlanganda noldan maksimal qiymatga oshadi. Bu tok to’liq tormozlanish toki I_t deyiladi. Starterdagi kuchlanish batareyadagi kuchlanishdan tok etkazuvchi o’tkazgichlardagi kuchlanish pasayaadigan IR_o’t ni doimiy deb qabo’l qilish mumkin. Qolgan kuchlanishni elektrodvigatel chulg’amlaridagi
IR_tes va teskari E.Yu.К. E_tes orasida taqsimlanadi. E_tes I_t tokda nolga teng, IR_tes esa I=0 bo’lganda nolga tengligidan foydalanib ularning qiymatlarini grafik tarzda 8.10-rasmda tasvirlaymiz.