8-mavzu: Buxoro vohasi shaharlari. Reja

Buxoro — o‘rta asrning 140 dan ortiq arxitektura yodgorliklarini o‘zida saqlagan „muzey shahardir“. Ko‘p asrlar avval qurilgan Poi Kalon, Qo‘sh Madrasa, Ismoil Somoniy maqbarasi, minorai kalon kabi ansambllar bugungi kungada ham barchaning diqqatida.
Imom al-Buxoriy xotira majmuasi
Ark (XI-XX a.)
Bolohovuz (18a. Boshlari– XX a.)
Bola Hovuz masjidi (1712)
Ismoil Somoniy maqbarasi (IX-X a.)
CHashmai Ayub maqbarasi (1380 yoki 1384/85)
Abdullaxon madrasasi (1596/98)
Modarixon madrasasi (1556/57)
Baland masjidi (XVI a. boshlari)
Gaukushon ansambli - Masjid, Minora, Madrasa (XVI a.)
Zayniddin Xoja xonaqohi (1555)
Poi Kalon ansambli (XII-XIV a.)
Labi Hovuz ansambli (XVI-XVII a.)
Ko‘kaldosh madrasasi (1568/69)
Nodir Devonbegi madrasasi (1622—23)
Nodir Devonbegi xonaqohi (1620)
Ulug‘bek madrasasi (1417)
Abdulazizxon madrasasi (1652)
Sayfiddin Boxarziy maqbarasi(13 a. ikkinchi yarmi XIV a.)
Buyonqulixon maqbarasi (XIV a. ikkinchi yarmi, XV yoki XVI a.)
Namozgoh masjidi (XII-XVI a)
Fayzobod xonaqohi (1598/99)
CHor Minor madrasasi (1807)
Sitorai Mohi Xossa Buxoro Amiri saroyi (XIX a. oxiri XX a. boshlari)
CHor Bakr (shayx Jubayra sulolasi dafn etilgan joy)(1560/63).
Varaxsha, Romitan, Vobkent, Poykand – savdo shahar-davlati. Varaxsha — qadimiy shahar harobasi. Buxorodan 40 km shimoliy-g‘arbda, Dashti Urganji ko‘lining qadimiy Rajfandun vohasida joylashgan. Varaxsha maydoni 9 ga va balandligi 10—20 metrli ulkan tepa shaklida saqlangan.
Varaxsha va uning atrofida V. A. SHishkin (1937-39, 1947-54) keng ko‘lamda arxeologik tadqiqotlar olib borgan; A. Muhammadjonov (1975-77), O. V. Obelchenko (1977-79), G. V. SHishkina (1987-90) ham Varaxshaning ayrim qismlarida qazishmalar olib borishgan. Arxeologik qazishmalardan ma’lum bo‘lishicha, Varaxsha mil. av. II asrda bir-biriga tutashgan bir nechta istehkomli qishloqlar tarzida qad ko‘targan.
Varaxsha harobalarining shimoliy g‘arbida qadimiy qo‘rg‘onlardan birining tashqi devori hamda yarim doira shakldagi ichki sahni 4,5×5 metrli burji kavlab o‘rganilgan. Devorning qalinligi 1,8—1,9 m va hajmi 37×41×10 sm bo‘lib xom g‘ishtdan qurilgan. Devor va burjlarida ichki tomoni 38—40 sm, tashqarisi 75—80 sm, kengligi 20—22 sm bo‘lgan paykonsimon nishon tuynuklari ochilgan.
Mil. av. II-I asrlarda va mil. I-II asrlarda Varaxsha va uning atrofida madaniy hayot gullagan. III-IV asrlarda Varaxsha tanazzulga uchragan. V asrda Varaxsha yana tiklanib Buxoroning qadimiy hukmdorlari — buxorxudotlarnint qarorgohiga aylangan. Shu davrda Varaxsha mustahkam devor bilan o‘ralgan, uning janubiy qismida ark qurilgan. VIII-X asrlarda ayniqsa obod bo‘lgan. Varaxsha va uning atroflari 12 kanal bilan sug‘orilib, Rajfandun vohasidagi eng yirik va markaziy qal’alardan biriga aylangan.
Buxoro va Xorazm oralig‘idagi karvon yo‘li Varaxsha orqali o‘tgan[1]. Har o‘n besh kunda Varaxshada bir kunlik, yil oxirida 20 kunlik bozor sayli (navro‘zi kasho varzon, ya’ni dehqonlar yangi yili) o‘tkazilgan[2]. Buxorxudotlar qarorgohi qilinishi bilan Varaxsha yirik shaharga aylangan. XI-XII asrlarda uning hududi eniga 6 km dan ziyod bo‘lgan. XII asrda Varaxsha vohasidagi hayot to‘satdan noma’lum sabablarga ko‘ra to‘xtab qolgan.