Hol, uning turlari

To‘liqsiz gaplar ham so‘z-gaplarga o‘xshash, asosan, dialoglarda qo‘llanadi, uning mazmuni o‘zidan oldin yoki keyin kelgan gaplardan to‘liq anglashiladi. Farqi shundaki, to‘liqsiz gaplar biror gap bo‘lagi vazifasini bajaradi. So‘z-gaplar esa, gap bo‘lagi vazifasida qo‘llanmaydi.
Qiyoslaymiz:
To‘liqsiz gap So‘z-gap
- Bugun yig‘ilishga - Bugun yig‘ilishga
kelasizmi? kelasizmi?
- Kelaman (kesim) - Ha

- Yig‘ilishga qachon kelasiz - Bizni tanidingizmi?

kelasiz? - Yo‘q
- Ertaga (payt holi)
-Kimlarni chakiryapsiz? - Uyga kirsam maylimi
-Talabalarni (vositasiz
to‘ldiruvchi) - Mayli
Misollardan ko‘rinadiki, to‘liqsiz gaplar bir so‘z bilan ifodalangan bo‘lsa ham, ma’lum gap bo‘lagi vazifasini bajaradi. O‘ng tomonda keltirilgan so‘z-gaplar esa gap bo‘lagi nomi bilan atalmaydi, gap bo‘lagi vazifasini bajarmaydi.
Agar so‘z-gap vazifasidagi bunday so‘zlar gap ichida (gapning boshida, o‘ntasida va oxirida) kelsa, ular so‘z-gap emas, kirish so‘z hisoblanadi.
Quyidagi misollarga e’tibor bering:

• 
  Siz Samandarovmisiz? - dedi qo‘ng‘iroqday ovoz.
  
• 
  Ha, Sherzodman, - dedi bosiq ovozda.
  
• 
  Sizni topib bo‘ladimi o‘zi?
  
• 
  Kechirasiz, yana Farg‘onaga ketishga to‘g‘ri keladi...
  
• 
  Ie, sizmisiz, Shoiraxon?...
  
• 
  Oldingizga kirmoqchi edim.
  
• 
  Mayli, hozir ruxsatnoma yozib berishadi (O‘.Hoshimov).
  

Mashq. Matndagi to‘liqsiz gap, so‘z-gap (bo‘laklarga ajralmaydigan gap)larni ajratib ko‘rsating. Ularning qo‘llanishidagi o‘xshash tomonlari va farqli tomonlarini tushuntiring.
...Dutor erga urildi... qars etdi. Tamom! Kuy ham, qo‘shiq ham tindi-qoldi.
- Sindi! – dedim ovozim titrab.
Vali yugurib tepamga keldi:
- Voy-y-y! Endi dadang o‘ldiradi! Ikkalamiz qo‘limiz titragancha g‘ilof bog‘ichini yechdik. Qarasam, dutorning ip tortadigan qulog‘i sinib tushibdi.
- Endi nima qilamiz? – dedi Vali ko‘m-ko‘k ko‘zlarini jovdiratib.
- Yur! – Vali qo‘limdan tutib, uyiga boshladi.
... Vali qutini titkilab zanglab ketgan temir topdi.
- Mana! – dedi u tantana bilan. – Endi hech ham sinmaydi.
Kechqurun oyimga nima bo‘lganini aytib bergandim, rangi o‘chib ketdi... Uch kundan keyin sir ochildi. Dadam hujradan turib jahl bilan qichqirib qoldi:
- Dutorga kim tegdi?...
- Zebi opa chaluvdi, - dedi oyim sekin. Sumalakka chiqqanimizda... bir chalib beray devdi. Qiziq, dadam birdan hovuridan tushdi.

• 
  Mayli, - dedi birdan ovozi pasayib, - Zebi chalsa mayli. (O‘.Hoshimov).
  

Savol va topshiriqlar:

1. 
   Bo‘laklarga ajralmaydigan gaplar haqida ma’lumot bering va misol keltiring.
   
2. 
   So‘z gaplar deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   To‘liq gap nima?
   
4. 
   To‘liqsiz gap nima? Misol keltiring.
   
5. 
   Ushbu gaplarni tahlil qiling:
   

1. 
   Yo‘lchi eshikchani ochib kirdi:
   

– Assalomu alaykum, hormang, ota! (O.)

2. 
   Ergash tushunmadi:
   

– Nima-nima? – Dedi, ko‘zini katta ochib!