Mavzu: ijtimoiy munosabatlar va huquq

Ijtimoiy normalar tizimi – bu jamiyatda kishilar xulqatvorini, muayyan guruh va jamoalar o‘rtasidagi munosabatlarni
tartibga soluvchi qoidalar majmuidir.
Ijtimoiy norma – bu kishilar hamda ularning jamoalari
o‘rtasidagi muayyan munosabatni tartibga soluvchi xulq-atvor
qoidasidir.
Ijtimoiy normalarning quyidagi turlari mavjud:
1) axloq normalari;
2) siyosiy normalar;
3) diniy normalar;
4) korporativ normalar;
5) urf-odat normalari;
6) an’ana normalari;
7) huquq normalari va boshqalar.
Axloq normalari – adolat va adolatsizlik, yaxshilik va yomonlik,
ezgulik va yovuzlik, maqtov va isnod, jamiyat tomonidan
rag‘batlantiriladigan yoki qoralanadigan xatti-harakatlar, or-nomus,
vijdon, burch, qadr-qimmat kabilar ko‘rinishida ijtimoiy hayot sharoitlarining bevosita ta’siri sifatida kishilar ongida
shakllanadigan qarashlar, tasavvurlar va qoidalardir.
Siyosiy normalar – jamiyatni boshqarish jarayonida siyosiy
hokimiyat sub’ektlarining o‘zaro va shaxslar bilan bo‘ladigan
munosabatlarini tartibga soluvchi qoidalar.
Ayni paytda jamiyatda yuz beradigan siyosiy tortishuvlarni hal
etishda siyosiy normalar bilan birga huquq normalarining ham o‘rni va
roli muhimdir. Shu bilan birga, bugungi kunda dunyoda globallashuv
jarayonlari ta’siri ostida insonlarning fikrlari, qarashlari
o‘zgarib bormoqda. Huquq ham siyosiy mazmun kasb etib qolmoqda. Biroq
siyosiy va huquqiy normalar o‘rtasida muvozanat bo‘lishi zarur”1.
Diniy normalar – shaxslarning ibodatga, muayyan din hukmron
mafkura bo‘lgan mamlakatlarda esa o‘zaro muomalasiga oid
munosabatlarni ham tartibga solishga qaratilgan qoidalar.
Korporativ normalar – shaxslarning muayyan uyushmalari,
guruhlari doirasida yuzaga keladigan munosabatlarni tartibga
solishga qaratilgan xulq-atvor qoidalari. Xususan, jamoat
tashkilotlari ichki vazifalarni muvaffaqiyatli hal etish va o‘z
faoliyatlarini samarali tashkil etish maqsadida korporativ
normalarni ishlab chiqadi. Korporativ normalar muayyan bir jamoat
tashkilotining rahbar organlarini shakllantirish va ularning
faoliyat ko‘rsatish tartibi, vakolatlari, tashkilot a’zolarining
huquqlari, majburiyatlari va boshqalar to‘g‘risidagi normalar bo‘lib,
ular faqat o‘sha tashkilot a’zolariga nisbatan joriy etiladi va faqat
ular uchun majburiy ahamiyat kasb etadi.