Mavzu: ijtimoiy munosabatlar va huquq

Urf-odat normalari – kishilar o‘rtasida ko‘p marta
takrorlanganligi sababli odatga aylangan va shu tariqa avloddanavlodga o‘tib kelayotgan xulq-atvor qoidalari. Urf-odatlar muayyan
ijtimoiy muhitda tarkib topib, avloddan-avlodga o‘tib yuradigan
xulq-atvor qoidalari sifatida kishilarning tabiiy-hayotiy ehtiyoji
ko‘rinishida maydonga chiqadi va qayta-qayta takrorlanish natijasida
ular uchun odatiy hol bo‘lib qoladi.
An’anaviy normalar – jamiyatda qaror topgan ilg‘or, ijobiy
an’analarni asrash munosabati bilan yuzaga keladigan umumlashgan va
barqaror xulq-atvor qoidalari. An’analar kishilar avlodlari
o‘rtasidagi vorisiylikning xilma-xil bog‘lanish yo‘nalishlari
sifatida, kattalar tajribasi yoshlar tomonidan o‘zlashtiriladigan
uzatish mexanizmi sifatida maydonga chiqadi.

IJTIMOIY NORMALARNING UMUMIY VA O‘ZIGA XOS

XUSUSIYATLARI

Ijtimoiy normalar o‘zaro umumiy jihatlar bilan birgalikda

o‘ziga xos xususiyatlarga ham ega. Buni huquq va axloq normalarining
o‘zaro nisbatida ham ko‘rib chiqish mumkin.
Huquq va axloqning umumiyligi quyidagilarda namoyon
bo‘ladi:
 ular birgalikda normativ tartibga solish tizimini tashkil
etuvchi ijtimoiy normalardan iboratdir;
 falsafiy nuqtai nazardan huquq va axloq – ijtimoiyiqtisodiy, madaniy va boshqa omillar bilan bir xil darajada bog‘liq
bo‘lgan ustqurma kategoriyalardir;
 huquq va axloq mavjud ijtimoiy munosabatlardan iborat
birdan-bir boshqarish ob’ektiga ega hamda ularning har ikkalasi ham
shaxslar va ularning jamoalariga yo‘naltirilgan;
 huquq va axloq normativ hodisalar sifatida shaxslarning
zarur va mumkin bo‘lgan xatti-harakatlari chegaralarini belgilaydi
hamda shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlarni uyg‘unlashtirish vositasi
sifatida maydonga chiqadi;
 inson faoliyatini tartibga soluvchi omil sifatida ular shaxs
irodasining erkinligi va xatti-harakatlarini tanlash
imkoniyatlariga asoslanadi;
 huquq va axloq oxir-oqibatda bir xil vazifa, ya’ni ijtimoiy
hayotni tartibga solish va takomillashtirish, unga tashkiliy asoslarni
kiritish, adolat va insonparvarlik tamoyillarini qaror toptirish
vazifalarini ko‘zda tutadi.