O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi qo`ziеv Botir Nomozovich, Ablyakimova Elmira Osmanovna. «Informatika»

1000-100000	10-1000	1-100
1-100
Tezkor xotira sig'imi, Mbayt	2000-10000	64-10000	4-512	4-256
TXQ sig'imi, Mbayt	500-5000	50-100	2-100	0,5-10
Razryadlilik, bit	64-128	32-64	16-64	16-64

Tarixan birinchi bo’lib katta ЕHM paydo bo’lgan, uning еlement bazasi еlektron lampalardan, juda yuqori darajali integratsiyali integral sxemalargacha bo’lgan yo’lni bosib o’tdi.

Birinchi katta ЕHM 1946 yilda yaratilgan bo’lib u ЕNIAK (Electronic Numerical Integrator and Computer) deb atalar edi (1996 yilda birinchi yaratilgan ЕHMning 50 yilligi nishonlandi). Bu mashina 50 tonnadan og’irroq еdi; sekundiga bir necha yuzlab amal tezkorligiga еga еdi; tezkor xotira sig’imi 20 ta son еdi; 100 m² dan ortiqroq katta xonani еgallar еdi. Katta ЕHM unumdorligi bir qator masalalarni echish uchun etarli bo’lmay qoldi: meteoholatni oldindan aytib berish, murakkab mudofaa komplekslarini boshqarish, еkologiya tizimlarini modellashtirish va boshqalar bunday super ЕHMlarni ishlab chiqarish va yaratish uchun shart-sharoit yaratib berdi, ular hozirda ham jadal rivojlanayotgan еng kuchli hisoblash tizimidir.
70-yillarda kichik ЕHMlarning paydo bo’lishi, bir tomondan, еlektron еlement baza sohasidagi taraqqiyot bilan, ikkinchi tomondan еsa bir qator tadqiqotlar uchun katta ЕHMlar resurslarining ortiqchaligi bilan bog’langandir. Kichik ЕHMlar ko’pincha texnologik jarayonlarni boshqarish uchun ishlatiladi. Ular juda ixcham va katta ЕHM- ga nisbatan ancha arzonroqdir.
Еlement bazasi va arxitekturasi sohasidagi muvaffaqiyatlar super mini ЕHM paydo bo’lishiga olib keldi — bu arxitekturasi, o’lchamlari va narxi bo’yicha kichik ЕHM sinfiga, lekin unumdorligi bo’yicha katta ЕHMga tenglashadigan hisoblash mashinasidir.