Предмети, ма+сади ва вазифалари. Р е ж а : “Касбий махорат” фанининг предмети


- МАВЗУ. ТАРБИЯВИЙ ИШДА ТЕАТР ПЕДАГОГИКАСИНИ ТАРКИБИЙ ŠИСМЛАРИНИ ŠЎЛЛАНИЛИШИ



Download 0,87 Mb.
bet10/32
Sana22.02.2022
Hajmi0,87 Mb.
#115202
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   32
Bog'liq
Касбий махорат

7 - МАВЗУ. ТАРБИЯВИЙ ИШДА ТЕАТР ПЕДАГОГИКАСИНИ ТАРКИБИЙ ŠИСМЛАРИНИ ŠЎЛЛАНИЛИШИ.


РЕЖА:

  1. Тарбиявий жараёнининг умумий тавсифи.

  2. Тарбиявий жараёнининг маšсад ва вазифалари

  3. Тарбиявий жараёнинг œзига ќас хусусиятлари



Таянч иборалар. Тарбия тарбия жараёни, тарбия маšсади, тарбия вазифаси, тарбиянинг хусусиятлари.
Тарбия назарияси-педагогика фанининг бир šисми бœлиб, тарбиявий жараённинг мазмуни, усули ва ташкил этилиши масалаларини œрганади. Ќаётга янгича сиёсий ва иšтисодий нуšтаи назардан ёндашиш œсиб келаётган ёш авлод тарбияси билан бођлиš жараён мазмунини ќам šайтадан кœриб чиšишни таšоза этмокда. Тарбия назарияси Марказий Осиё мутафаккирлари ва халš педагогикасининг тарбия борасидаги бой тажрибаларига таянади. Тарбия назарияси œз šоидаларини асослаш учун фалсафа, социоло­гия, этика, эстетика, физиология, психология каби фанлар маьлумотларидан фойдаланади. Тарбия назарияси педагогиканинг бошšа бœлимлари: педагогиканинг умумий асослари, таълим назарияси ќамда мактабшунослик билан узвий бођлиš.
Тарбия-шахснинг муайян маšсад асосида ижтимоий ќаётга тайёрловчи, тарихий ижтимоий тажрибага суянган ќолда олиб борилувчи фаолият жараёнидир. Бошкачароš талšин этилганда, тарбия ёш авлодни муайян маšсад, йœлида ќар томонлама вояга етказиш, унда ижтимоий онг ва хулš-атворни таркиб топтиришга йœналтирилган фаолият жараёнидир.
Турли замон ва маконда ижтимоий тарбия моќияти турлича бœлиб, унинг мазмуни ижтимоий маšсадлардан келиб чиšиб асосланган. Турли макон ва замонда тарбия ђояси турлича ифодаланган бœлсада, аммо йœналтирувчанлик хусусияти ќамда объектига кœра якдилликни ифода этади. Тарбия хусусида таниšли œзбек педагоги Абдулла Авлоний шундай дейди: «Ал ќосил тарбия бизлар учун ё ќаёт ё мамот, ё нажот-ё ќалокат, ё саодат-ё фалокат масаласидур»1[1]. Ушбу фиирлардан англашиниладики, шахс тарбияси хусусий иш эмас, балки ижтимоий, миллий ишдир. Зеро, ќар бир хулšнииг тараššий šилиниши, давлатларнинг šудратли бœлиши авлодлар тарбиясга кœп жиќатдан бођлиš.
Œзбекистон Республикаси ижтимоий-сиёсий мустаšилликни šœлга киритгач, ижтимоий ќаётнинг барча соќаларида туб ислоќотлар олиб борилмоšда. Ислоќотларнииг асосий ђояси Республиканинг ривожланиши ва таракšиёт йœли деб эътироф этилган демократик, инсонпарвар, ќуšуšий жамиятнинг барпо этиш учун хизмат šилади. Демократик - инсонпарвар ва ќуšуšий жамиятнинг барпо этиш вазифаси усиб келаётган ёш авлод зиммасига юкланади. Œзбекистон Республикасининг «Таълим тœђрисида»ги šонуни, «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури» ќамда Œзбекистон Реснубликаси Президенти И.А.Каримовнинг šатор асар ва нутšларида, чунончи «Баркамол авлод - Œзбекистон тараššиётинини пойдевори», «Œзбекистон XXI асрга интилмоšда» номли асарларида мустаšил Республикада ижтимоий тарбияни йœлга šœйиш маšсади ва вазифалари белгилаб берилган.
Тарбия-шахсни маšсадга мувофик такомиллаштириш учун уюштирилган педагогик жараён бœлиб, тарбияланувчининг шахсига-мунтазам ва тизимли таъсир этиш имконини беради. Тарбия жараёни œзаро бођлиš бœлган икки фаолиятни œšитувчи ва œšувчи фаолиятини уз ичига олади. Тарбия жараёнинг œšувчининг онги шакиллана боради. Ќис-туйђулари ривожланади ижтимоий ќаёт учун зарур бœлган ва ижтимоий алоšаларни ташкил этишга хизмат šиладиган хулšий одатлар ќосил бœлади. Тарбия жараёнида болаларнинг ќасти ва фаолиятини педа­гогик жиќатдан тœђри уюштириш ђоят муќимдир. Фаолият жараёнида бола ташšаридан келаётган тарбиявий таъсирларга нисбаган маълум муносабатда бœлади. Бу муносабат шахснинг ички эќтиёж ва хохишларини ифодалайди. Психолог ва педагогларнинг тадšиšотлари шахсга ташšи омилларнинг (хоќ салбий ќоќ ижобий) таьсири боланинг уларга муносабатига бођлиšлигини кœрсатади. Бола фаолиятини уюштиришгина эмас, балки тарбияланувчининг бу фаолиятга нисбатан šалбида пайдо бœлаётган муносабатни, турли кечинмаларни кандай англашини, баќолашини, ќис šилишини, улардан œзи учун нималарни маšсад šилиб олаётганлигини билиши зарур. Буларнинг барчаси турли кишилар билан алоšа šилиш, жамоадаги муносабатлар мураккаблашиб боради.
Тарбия жараёнида œšувчининг онгинигина эмас, балки хис-туйђуларини ќам œстириб бориш, унда жамиятнииг шахсга šœядиган ахлоšий талабларига мувофиš келадиган хулšий малака ва одатларни ќосил šилиш лозим. Бунга эришиш учун œšувчининг онгига, ќиссиётига ва иродасига таъсир этиб борилади. Агар буларнинг бирортаси эътибордан четда šолса, маšсадга эришиш šийинлашади. Тарбия жараёнига œšитувчи раќбарлик šилади, œšув šœнмилар фаолиятини белгилайди. Уларни ижтимоий жараёнда иштирок этишлари учун шарт-шароит яратади.
Ижтимоий жараёнда фаол иштирок отиш орšали œšувчиларнинг мустаšиллиги, ижодий ташаббускорлиги ортиб боради. Фаолият œšувчилар жамоаси манфаати ва истаги асосида уюштирилса, бу жараёнда боланипг тенгдошлари ва œзини œзи англаш жараёни. Бола œз хулšи ќатти-ќаракати учун жамоа олдида жавобгарликни сезишга эришгач ижрочи амас, балки умумий ишнинг фол šатнашчиси бœлиб šолади.
Тарбияни самарали йœлга šœйиш учун унинг ќаракатлантирувчи кучини, тарбия жараёнининг манбаини яхши билиш ва ќисобга олиш муќимдир. Бу тарбия жараёнидаги ички ва ташšи šарама-šаршиликлардан иборат. Тарбияда œšувчиларнинг тарбияланганлик даражасини ќам ќисобга олиш керак бœлади. Бу жиќат унутилса, šарама-šаршиликлар вужудга келади. Фаолият жараёнида ќосил бœлган малака ва одатлар ахлоš меъёрларига риоя šилишни енгиллаштиради.
Демак, тарбиячи бола шахсининг тез ривожланадиган даври œšувчилик йилларида унинг онгига турли туман фаолият (œšиш, мехнат, ижтмиоий ишлар, œйин, спорт, бадиий ќаваскорлик) ёрдами билан махсус таъсир œтиши муќимдир. Акс ќолда хулš меъёрлари, аќлоš талаблари яхши тушунилмай šолиши натижасида шахс ижтмоий муносабатлада беšарор тасодифий таъсирга берилувчан бœлиб šолиши мумкин.
Тарбия жараёнининг асосий натижаси-баркамол шахсни шакиллантиришдир. Бу жараён икки томонлама бœлиб, уюштириш ва раќбарликни, шунингдек, œšувчи шахсининг œзи томонидан фаолллик кœрсатилишини таšозо этади. Бу жараёнда педагог етакчи роль œйнайди. Чунки у ижтимоий тарбиянинг умумий маšсадлари моќиятини тушунади, маšсад йœлида амалга ошириладиган вазифалар тизимидан яхши ќабардор, тарбия шакллари, методлари ва усулларини асосли, илмий тарзда танлаб олади ва тарбия жараёнига тадбиš этади. Тарбия жараёнининг моќиятини тарбияга ќар томонлама ёндашиш билан муваффаšиятли тарзда илмий таќлил šилиш мумкин.
Шахс тарбиянинг натижаси сифатида яхлит мавжудотдир. Шахснинг кœпдан кœп ќислатлари бир-биридан ажратилган эмас, балки œзаро мустаќкам бођланган. Тарбия жараёнида боланннг шахсияти айрим-айрим эмас, балки яхлит равишда ривожланади. Бола œсиб ва ривожланиб борган сари тарбия вазифалари мураккаблашиб, чуšурлашиб, табаšалашиб боради. Ќар томонлама ёндашиш объектив равишда аšлий ђоявий сиёсий, ахлоšий, меќнат, эстетик, жисмоний, экологик, иšтисодий ќамда ќуšуšий тарбия бирлигини, œšитувчиларнинг онги, хулš атвори ва фаолиятининг бирлигини, тарбия жараёнини ташкил этишнинг якка, гуруќли ва оммавий шакллари šœшиб олиб борилшикни таъминлайдиган педагогик тизимларни вужудга келтиришни ва бу тизимларнинг амал šилишни талаб этади.
Ижтимоий тарбия жараёни шахснинг ижтимоий фазилатларини шакллантиришга, унинг атроф-теваракка, жамиятга, одамларга œзига нисбатан муносабатлари доирасини вужудга келтиришга кенгайтиришга šаратилганди. Шахс иштирок этадиган ижти­моий муносабатлар тизими šанчалик кенг, хилма-хил ва гуруќ бœлса, унинг маънавий дунёси шунчалик бой бœлади. Œз табиатига кœра тарбия жараёни кœп омилли харакатерга эга. Яъни, бола шахсининг šарор топиши оила, мактаб, жамоатчилик, социал муќит, шунингдек вазиятлар хилма-хиллиги, бевосита ва билвосита таъсирлар остида рœй беради.
Тарбия жараёнининг натижалари одатда бир хил характерда бœлмайди. Бу нарса œšувчиларнинг психологик (индивидуал-типологик) физиологик ва жисмоний хусусиятларига, улариинг ќаёти ва маънавий тажрибасига, шахсий позициясига бођлиš. Тарбия жараёни одатда œз-œзини тарбиялаш, œз-œзини šайта тарбиялаш, боланинг атроф-муќитдаги у ёки бу ќодисалар билан салбий алоšаси натижасида вужудга келадиган муносабатлар ва шахс хусусиятларини бартараф этиш билан šœшиб олиб борилади.
Œзини-œзи тарбиялаш шахснинг œзида ижтимоий кадрга эга бœлган фазилатларни ќосил šилиш ва такомиллаштиришга ќамда, салбий ќислатларни бартараф этишга šаратилган ички фаолият сифатида таърифланади. Œз-œзини šайта тарбиялаш-шахснинг œзидаги салбий одатларни, характердаги зарарли сифатларни йœšотишга, бартараф этишга šаратилган ички фаолияти мазмунидир. Бола хулšидаги ођишлар оиладаги носођлом муќит, ота-онанинг тарбияда йœл šœйган хатолари, œšитувчи фаолиятидаги камчиликлар асосида вужудга келади. Šайта тарбиялаш жараёнида салбий хулšий ќосил šилган сабаб, шароит œзгартирилади. šайта тарбиялашда мактаб ва шахснинг шахсий таъсирини оила, ота-она ќам маъšуллаши лозим.
Демак, šайта тарбиялаш œšувчининг œзигагина эмас, балки унинг ота-онасига ќам šаратилиши лозим. Ижтмиоий тарбияни ташкил этиш жараёнида бир šатор вазифалар ќал этилади. Ушбу вазифалар ижтмоий тарбия маšсадидан келиб чиšиб белгиланади. Мустаšил Œзбекистон Республикасида айни ваšтда ёш авлодни тарбиялаб вояга етказишга šаратилган жараёнда šуйидаги вазифаларни ќал этиш муќим аќамият касб этмоšда.

  1. ёшларни ижтимоий ќаётга тайёрлаш уларда кенг дунёšарашни таркиб топтириш, œз шахсий турумушига маšсадли ёндошув, режа ва амал бирлиги ќиссини уйђотиш;

  2. œšувчиларни миллий ва умуминсоний šадриятлардан огоќ этиш, чуšур билимга, тафаккурга эга ёшларни тарбиялаш, малакаларини тобора бойитиш;

  3. умуминсоний ахлоš меъёрларини англашни (одамийлик, камтарлик, œзаро ёрдам, меќр муќаббат, мурувват, адолатни ёšлаш, инсонпарварлик, ахлоšсизликка šарши нафрат ва хаказолар), муомала одоби, юксак маданиятни œšувчиларда šарор топтиришга эришиш;

  4. ќуšуšий ва аќлоšий меьёрларга ќурмат руќида ёндашни, œšувчиларда фуšаролик туйђусини, ижтимоий бурчга масъулликни šарор топтириш;

  5. табиатни муќофаза šилиш, экологик мувозанатни юзага келтириш борасидаги масъулиятни таркиб топтириш;

  6. ватанпарварлик ва байналминаллик туйђусини шакллантириш, œзга миллат ва халšлар šарашларига ќурматни, ќунар ќуšук бурчларини камситмаслик туйђусини šарор топтириш;

  7. мустаšил давлат - Œзбекистон Республикасининг ички ва ташšи сиёсатига тœђри ва холисона баќо беришга œргатиш;

  8. инсонни олий šадрият сифатида šадрлаш, унинг шаъни, ор-номуси, šадр-šиммати, ќуšуš ва бурчларини ќурмат šилишга œргатиш ва бошšалар.

Œзбекистон Республикасида олиб борилаётган ижтимоий тарбиянинг умумий вазифалари ана шулардан иборат. Шу билан бирга тарбия турлари - аќлоšий, аšлий, жисмоний. эстетик, экологик, иšтисодий, ќуšуšий ва сиёсий тарбиялар œзининг хусусий маšсадидан келиб чиššан бир šатор вазифаларни амалга оширади.
Чунончи:

  1. аќлоšий тарбияни ташкил этиш жараёнида - œšувчиларни ижтимоий - аќлоšий меъёрлар мазмунидан хабардор этиш, уларга аќлоšий меъёрларнинг ижтимоий ќаётидаги аќамиятини тушунтириш, уларда ижтимоий аќлоšий меъёрлар (талаб ва таъšиšлар)га нисбатан ќурмат ќиссини šарор топтириш асосида аšлий онг ва маданиятни шакллантириш;

  2. аšлий тарбияни йœлга šœйиш чођида-œšувчиларни илм-фан, техника ва технология борасида šœлга киритилаётган ютуšлардан, янгилик ва кашфиётлардан бохабар этиш, уларга ижтимоий фанлар асослари хусусидаги билимларни бериш тарзида уларда тафаккур šобилиятини šарор топтириш, дунёšарашни шакллантириш;

  3. жисмоний тарбия ташкил этиш жараёнида-œšувчиларда œз сођлиšларини саšлаш ва мустаќкамлаш, организмни чиниšтириш, жисмоний жиќатдан тœђри ривожланиш ќамда унинг ишлаш šобилиятини ошириш борасида ђамхурлик šилиш туйгусини юзага келтириш, уларда янги ќаракат турлари борасида кœникма ва малакаларни ќосил šилиш, уларни махсус билимлар билан šуроллантириш, œšувчиларнинг ёшига, жинсига мувофиš келадиган (куч, тезкорлик, чаššонлик, чидамлилик, сабот, матонат, чидам, ирода, ва ќарактерни šарор топтириш) асосий ќаракат сифатларини ривожлантириш, уларда шахсий гигиенани саšлашга нисбатан онгли муносабатларни тарбиялаш;

  4. эстетик тарбияни олиб бориш жараёнида œšувчиларда эстетик ќис-туйђу, эстетик дидни тарбиялаш, уларнинг иšтсодий кобилиятларини, эстетик эќтиёжларини, гœзалликни севиш ва гœзалликка интилиш šобилиятларини тараššий эттириш, эстетик маданиятни шакллантириш;

    • экологик тарбияни олиб бориш чођида œšувчиларга экологик билимлар бериш асосида шахс, жамият ва табиат бирлиги ќамда алоšадорлигини œšувчиларга тушунтириш, уларда экатизмнинг инсон инсоният, жамият тараššиётидаги муќим œрин ва аќамияти борасида тушунчаларни šарор топтириш, табиатга нисбатан эќтиёткорона ва масъуллик билан муносабатда бœлиш, тœђрисида ђамќœрлик šилиш каби туйђуларни šарор топтириш, шунингдек, экологик маданиятни шакллантириш;

    • иšтисодий тарбияни ташкил этиш жараёнида œšувчиларга иšтисодий билимларни бериш асосида мамлакат иšтисодий барšарорлигини таъминлаш, бозор инфраструктураси šоидаларга амал šилиш, ички базорни тœлдириш, кичик ва œрта бизнесни яратиш борасидаги фаолият жараёнида иштирок этиш кœникма ва малакаларини хосил šилиш, инсон меќнати билан бунёд этилган моддий бойликларни асраш, уларни кœпайтириш борасида šайђуриш туйђуларни šарор топтириш иšтисодий маданиятни шакллантириш;

    • хуšуšий тарбиялашни ташкил этиш жараёнида œšувчиларга давлат Конституцияси давлат ќаšидаги таълимотни, чунончи фуšролик, оила, меќнат, ќœжалик, маъмурий нафаšа, суд ишларини юритиш ва бошšариш ќуšуšларининг маъносини тушунтириш, улар онгига ижтимоий-ќуšуšий меъёрларини шахс ва жамият ќаётидаги аќамияти ќаšидаги тасаввурга эга бœлишларини таъминлаш, уларда ќуšуšий онг, шунингдек, ќуšуšий фаолиятни ташкил этиш борасидаги кœникма ва малакаларни ќосил šилиш, ќуšуšий маданиятни шакллантириш;

    • ђоявий-сиёсий тарбияни ташкил этиш жараёнида œšувчиларга сиёсий билимларни бериш Œзбекистон Рсспубликаси Конституцияси, фуšаролик жамияти асослари, миллий давлат тузилиши, давлат муносабатлари тизими фаолияти, шунингдек, Œзбскистон Республикаси ички ва ташšи сиёсати мазмунини œрганишни таъминлаш асосида œšувчиларда сиёсий фаолият кœникма ва малакаларини šарор топтириш, сиёсий маданиятни шакиллантириш ва бошšалар.

Тарбия мазмунида олдинга šœйилган маšсад ва вазифаларга мувофиš œšувчилар томонидан œзлаштирилиши лозим бœлган билим, кœникма ва малакалар, шахс хулš-атвори ќамда сифатлари моќияти акс этади. Тарбия мазмуни, ижтимоий иšтисодий тараššиёт, кишилик муносабатлари моќияти ва даражаси, шунингдек, жамият мафкураси ђояларидан келиб чиššан ќолда белгиланади. Замонавий тарбия мазмунида šœйиладиган ђоялар ётади:

      1. Тарбия маšсадининг аниšлиги Œзбекистон Реснубликасининг ижтимоий-сиёсий мустаšиллигининг дастлабки йилларидаёš Республикада амалга оширилиши кœзда тутилаётган тарбия маšсади аниš белгилаб олинади, Œзбекистон республикаси «Таьлим тœђррисида» ги šонуни ќамда «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури» ђояларига кœра ижтимоий тарбиянинг асосий маšсади -эркин, ижодкор, мустаšил фикр эгаси бœлиш комил инсонни тарбиялаб вояга етказишдан иборат. Ушбу маšсадга эришиш йœлидаги асосий восита бу, шахсда умумий маданият унсурларини таркиб топтиришдир, яъни, шахснинг аšлий, аќлоšий, жисмоний, эстетик, иšтисодий, экологик, ќуšуšий, сиёсий ќамда меќнат маданиятини тарбиялаш тарбиянинг бош маšсадини амалга ошириш имкониятини яратади.

      2. Болалар ва катталарнинг биргаликда фаолияти. Œšитувчинииг болалар билан маънавий маданияти энг яхши намунасини излаши, шу асосда тарбиячи ишининг ќаётий меьёр ва šадриятларини ишлаб чиšиши œšувчининг тарбия жараёнида фаоллигини таминлашга олиб келади. Дунёšараши ќали чала тœкис шаклланмаган болалар учун катталарнинг ќаётий тажрибалари ќамда уларнинг шахсий намуналари катта тарбиявий таъсирга эга

      3. Œз -œзини англаш. Тарбия инсонда эътиšод, демократик šарашлар ва ќаётий позициянинг шаклланишига олиб келади. Тарбия мазмунининг энг муќим унсурларидан бири - бу инсоннинг ќаётий œз-œзини англаш инсоннинг œз шахсий ќаёти ва бахтининг субъекти сифатида эътироф эти лиши билан тавсифланади. Инсон камолатида фуšаролик, касбий ва ахлоšий œз-œзини англаш жиќатлар муќим аќаминтга эгадир.

      4. Тарбиянинг шахсий йœналтирувчанлиги. Мазкур ђоя мактаб (таълим муассасалари амалиётининг марказий нуšтасида тарбиявий ишлар дастури, тадбирлари «наšл, метод ва воситалари эмас, балки œšувчи турганлигини англатишга хизмат šилади. Тарбия жараёнида унинг шахсий хусусиятлари, šизиšишлари, œзига хос характери œз šадр-šийматини англаш туйђулари ривожлантирилиб борилиши зарур.

      5. Ихтиёрийлик. Тарбияланунчиларнинг ирода эркинлигисиз тарбия ђоялари моќиятини šарор топтириш мумкин эмас. Тарбия жараёни, агар у оšилона ташкил этилса, бир ваšтнинг œзида ќам œšувчи (талаба), ќам œšитувчи маънавиятининг бойитилишига хизмат šилади. Агар тарбиячи (œšитувчи) œšувчининг šизиšиши, фаолияти, уртоšлик ва фуšаролик бурчини англаш мустаšилликка интилиш туйгуларини кœра ва англай олсагина унинг иродали эканлиги юзага келади. Тарбияланувчининг иродали эканлиги таъминланган шароитда унинг шахсига таъсир кœрсатишга йœналтирилган фаолиятда самарага эришилади.



Download 0,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   32




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish