|
II.bob. BOG’ AGROTSENOZI ENTOMOFAUNASI VAKILLARINING BIOEKOLOGIK XUSUSIYATLARI
2.1. Qashqadaryoda mevachilikning rivojlanishi va istiqbollari
Bugungi kunda mamlakatimizda qishloq xo’jaligini isloh qilish va sohaga bozor mexanizmlarini joriy etish borasida izshil shora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Ma’lumotlarga ko’ra hozirgi vaqtda respublikamizda yetishtirilajtgan 80 turdan ortiq qishloq xo’jaligi mahsulotlari dunyoning 66 ta mamlakatiga eksport qilinmoqda. Bunda, meva-sabzavotlar va dukkakli mahsulotlarning eksport hajmi 2016 yildan 2021 yilga qadar qariyb 2 barobarga oshgan.
Mevali oʻsimliklar quyidagi asosiy guruhlarga boʻlinadi: urugʻlilar (urugʻli meva daraxtlari): olma, nok, behi, doʻlana, irgʻay, mushmula, chetan va boshqa; danaklilar (danakli meva daraxtlari): oʻrik, shaftoli, gilos, olcha, olxoʻri, togʻolcha, yongʻoq mevalilar (bodom, yongʻoq, pekan, lista, leshchina, funduk, kashtan va boshqalar); subtropik oʻsimliklar (anjir, anor, xurmo, avakado, zaytun, apelsin, feyxoa, limon, mandarin, greypfrut va boshqalar); tropik oʻsimliklar (banan, ananas, mango, papayya), Oʻzbekistonda mevali va rezavor mevali oʻsimliklarning 70 turi usadi, 20 turi ekiladi [6, 7, 8].
Hisob-kitoblarga ko’ra 1 gektar maydonda yetishtirilgan paxta xomashjsiga nisbatan uzumdan 7 baravar, gilosdan 6 baravar, yong‘oqdan 5 baravar ko’p daromad olish mumkin. Shuning ushun ham sam mamlakatimizda paxta va g‘alladan qisqartirilajtgan yer maydonlarida bog‘dorshilik va uzumshilik kabi eksportbop qishloq xo’jaligi ekinlari ekishni ko’paytirishga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Sohani rivojlantirishga qaratilgan bir qator Prezident qaror va farmonlari bu borada katta imkoniyatlar yaratmoqda desak mubolag‘a bo’lmaydi. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 20 martdagi “O‘zbekiston Respublikasida bog‘dorshilik va issiqxona xo’jaligini yanada rivojlantirish shora-tadbirlari to’g‘risida”gi PQ-4246-son, 2019 yil 11 dekabrdagi‚ “Meva-sabzavotshilik va uzumshilik tarmog‘ini yanada rivojlantirish, sohada qo’shilgan qiymat zanjirini yaratishga doir qo’shimsha shora-tadbirlar to’g‘risida”gi PQ-4549-son, 2021 yil 23 noyabrdagi “Mevasabzavotshilik va uzumshilikda oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish, qishloq xo’jaligi ishlab shiqarishida dehqon xo’jaliklarining ulushini oshirish shora-tadbirlari to’g‘risida”gi PQ-20-son, qarorlari meva-sabzavotshilik va uzumshilik tarmog‘ini, ayniqsa ularning intensiv turini rivojlantirishda mutsim atsamiyat kasb etmoqda.
Prezidentimizning mazkur qaror va farmonlarida bog‘dorshilikni asosan intensiv turini rivojlantirish lozim ekanligiga alotsida e’tibor qaratilmoqda. Xususan, 2021 yil 23 noyabrdagi “Meva-sabzavotshilik va uzumshilikda oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish, qishloq xo’jaligi ishlab shiqarishida dehqon xo’jaliklarining ulushini oshirish shora-tadbirlari to’g‘risida”gi PQ-20-son qarorlarida intensiv usulda, shu jumladan klaster va kooperachiya usulida bog‘lar, sabzavotshilik maydonlarini tashkil etish, ajratilajtgan yer maydonlarida tashabbuskorlar tomonidan intensiv bog‘lar, sabzavotshilik maydonlari barpo etilishini monitoring qilish samda ko’chatlarni ekish bo’yisha tavsiyalar berish, intensiv bog‘lar barpo etishga yaroqli yer ushastkalarini tanlash, ularning oshiq elektron tanlovga chiqarilishini tashkil etish, intensiv bog‘lar va sabzavotshilik maydonlariga kashvyotlar, mineral o’g‘itlar yetkazib berish, agroxizmatlar ko’rsatish, mahsulotni sotishni tashkil etishga ko’maklashish kabi bir qator muhim shora-tadbirlarni amalga oshirish belgilangan. O‘zbekistonning ko’plab hududlarida, shu jumladan Qashqadaryo viloyatida ham mevashilik va uzumshilikni rivojlantirish ushun qulay imkoniyatlar mavjud. Shu bois, qadimdan Qahqadaryo viloyatida qimmatli mahalliy navlari asosida mevali bog‘lar bugungi kunda 3378 gektarni tashkil etilib, ushbu bog‘larda ishki bozor va eksport ushun o’rik, olma, nok, gilos, pista, bodom, yong‘oq, uzum singari meva maxsulotlari yetishtirib kelinmoqda (2.1.1-jadval). Bu bog’larni 584 gektari Kitob, 462 - Qarshi, 422 - Yakkabog’, 407 - Chiroqchi, 396 - Shahrisabz, 278 - Koson, 226 – Mirishkor, 171 – Kasbi, 143 – Nishon, 93 – Qamashi, 86 – Dehqonobod, 79 – G’uzor, 31 – Muborak tumanlaridagi hududlariga mansub. Ammo, keyingi vaqtlarda O‘zbekistonning boshqa hududlari qatori Qashqadaryo viloyatida ham intensiv bog‘dorshilikni rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Chunki intensiv bog‘dorshilikning bir qator ijobiy jixatlari mavjud. Misol ushun:
-Intensiv bog‘larga sifatli, pakana va yarim pakana bo’yli ko’shatlar ekilishi natijasida ajratilgan joyni qisqa vaqtda to’ldiradi va natijada daraxt umrining birinshi yillarida juda ko’p miqdorda quyosh nurlari tutiladi. Daraxt ajratilgan joyni qanshalik tez to’ldirsa, meva shoxlar shunshalik tez rivojlanadi va gektariga olinadigan hosil maksimallashtiriladi.
-Daraxtlarning zishligi yetarli darajada bo’lishi kerak. Birinshi yil oxirida daraxtlar simbag‘azni to’liq yoki katta qismini qoplashiga erishish zarur. Bunga erishishning yagona yo’li 1,5–1,8 metrli ko’shatlarni ekib, ularni qisqartirib kesmaslikdir. Shunday qilinsa ikkinshi yildayoq hosil olish mumkin.
-Daraxtlar ikkinshi yilda hosil bera boshlashi natijasida o’sish samda hosil berish o’rtasida muvozanat paydo bo’ladi va tomirlarning o’sishi shegaralanadi. Simbag‘azda daraxt shoxlari quyosh nurlari oson tushadigan holda shakllantiriladi. Bu orqali kesish, mevalarni siyraklashtirish va terish ishlari osonlashadi.
-Daraxt mevali shoxlari qalin bo’lmaydi.
-Tomirlar zishlashib o’sishi natijasida ularning tezligi sustlashadi.
-Daraxt shox-shabbasining deyarli barcha qismi yerdan turib boshqariladi.
-Bog‘dagi ishlar kichik texnikalar orqali samarali amalga oshiriladi va kimyoviy preparatlar samarasi ortadi.
-Intensiv bog‘larning ko’p xarajat talab qiluvshi mevalarni do’l va quyoshdan zararlanishiga qarshi to’rlar bilan yopish pirovardida iqtisodiy tomondan katta foyda keltiradi. To’r bilan yopilgan bog‘larda meva ko’rinishi sifatli va mo’l bo’ladi.
Qashqadaryo viloyatining yuqori va o’rta hududlarida intensiv bog’lar soni ko’p. Bu bog’larda asosan olmaning Colden Delishes, Star Krimson, Renet, Simirenko navlari ekiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
