|
§ 1. 3. Óspirimlik dáwirinde anglichan tilin oqıtıwdıń shaxslararo munasábetleri hám qásiyetleri.
Insan social janzat bolıp tabıladı. Óspirimdiń baylanıske bolǵan mútajligi basqa adamlarǵa qaraǵanda talay joqarı. Usınıń menen birge, baylanıs hám shólkemlestiriwshilik qábileti salıstırǵanda tómen. Sonday eken, keleshekte shaxs hár tárepleme jetilisiwi ushın baylanıs qábiletlerin rawajlandırıw zárúr.
Óspirimler turmısında baylanıstiń áhmiyeti kútá úlken hám ósiwde dawam etpekte; kásiplik iskerliginiń tabısı, jámiyetlik turmısındaǵı aktivligi hám aqır-aqıbetde, hár bir insannıń jeke baxti barǵan sayın kóbirek oǵan baylanıslı.
Baylanıs óspirimler ortasındaǵı baylanıstiń eń ústin turatuǵın túri bolǵan shaxslararo munasábetlerdiń tiykarı bolıp tabıladı.
Geyde bala júdá tez ósedi. Ata-analar óspirimge qarasadı hám tap sol balanı kóriwedi jáne onıń xarakteriniń unamsız táreplerin sezediler: " sir", " jaramas". Biraq olar unamlı jańa zattı kórmeydilar - úlkenlerge salıstırǵanda muńlaslıq, olarǵa járdem beriw, qollap-quwatlaw qálewi.
Sonday etip, óspirimlik dáwirdiń tiykarǵı tendentsiyalarınan biri ata-analar, oqıtıwshılar hám ulıwma aqsaqallar menen baylanısti kóbirek yamasa kemrek teń pozitsiyalarga qayta jóneltiriw bolıp tabıladı (4).
Qatarlaslar menen baylanıs óspirimge qatarlaslarınan gender máseleleri boyınsha maǵlıwmatlardıń bir bólegin alıw imkaniyatın beretuǵın júdá zárúrli ayriqsha maǵlıwmat kanalı bolıp tabıladı, sol sebepli olardıń joq ekenligi onıń psixoseksual rawajlanıwın keshiktirishi yamasa onı nosog'lom xarakterge qıyanat etiwi múmkin. Bul shaxslararo munasábetlerdiń ayriqsha túri. Tap sol jas daǵı balalardıń tiykarǵı teńligi pozitsiyasi munasábetlerdiń bul salasın óspirim ushın ásirese ózine tartatuǵındor etedi: bul qaǵıyda óspirimdiń óz voyaga etkenlik seziminiń etikalıq mazmunına sáykes keledi. Óspirim úlkenlerge qaraǵanda túsinikli hám qatarlaslarına jaqınlaw bolǵan qádiriyatlardı rawajlantıradı. Úlkenler menen baylanıs endi qatarlaslar menen baylanısti tolıq almastıra almaydı. Gruppaǵa tiyislilikti ańǵarıw, óz-ara óz-ara járdem sezimiy párawanlıq hám turaqlılıq sezimin beredi. Eger óspirimlerdiń baylanısi kóbinese menmen bolsa -de hám óz-ózin anıqlawǵa bolǵan mútajlik, basqalardıń sezim-sezimleri hám tájiriybelerine qızıǵıwshılıqtan kóre, olardıń tájiriybelerin jarıyalaw zárúrshiligi joqarılaw bolıp tabıladı ( 4).
Óspirimlik dáwiri óz pikirlerin qatarlaslarınıń pikiri menen salıstırıwlaw tiykarında óz pikirlerin jaratıw menen xarakterlenedi. Óspirimdiń baylanıs procesiniń ózinde qatnasıwı qımbatlı bolıp tabıladı. Áyne óspirim ózin shaxs retinde tusinip jetedi, ózi hám átirapındaǵı dúnya haqqında oy-pikirlerdi qáliplestiredi. Sonı atap ótiw kerek, baylanıs óspirim shaxsınıń rawajlanıwına úlken tásir kórsetedi. Sebebi baylanıs tekǵana informaciya almasinuvi (mısalı, oqıtıwshı hám student ortasındaǵı ), bálki óz-ara tásir, óz-ara tásir bolıp tabıladı. Óspirim baylanısti tekǵana intellektuallıq, bálki fiziologikalıq hám sezimiy dárejede de " basdan keshiradi". (6 )
Sonday etip, óspirimlik dáwirinde baylanıs birinshi orınǵa shıǵadı, ol shaxstıń qáliplesiwinde zárúrli rol oynaydı. Baylanıs kónlikpeleriniń etiwmasligi óspirimdi qapa, ózinden narazı etedi. Bunday óspirimler oqıwlarında sezilerli dárejede orqada qaladılar, kóbinese úlkenler hám qatarlasları menen qarama-qarsılıqǵa túsediler. Qatarlaslar, ata-analar, oqıtıwshılar menen baylanısde tabıs qazanmaslik kóbinese óspirimdiń awrıwlı tájiriybelerine alıp keledi. Bunday tájiriybelerdi aldın alıw ushın, yaǵnıy, óspirimlik dáwirinde baylanıs hám shólkemlestiriwshilik qábiletlerin rawajlandırıw kerek.
Joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı, óspirimlik dáwirinde ata-analar menen baylanıslı máseleler, tiykarınan, tushunmovchiliklar menen baylanıslı. Bir tárepden, bala ata-anasına baylanisıp, olardan túsiniwdi kutsa, ekinshi tárepden, ol birpara jaǵdaylar hám mashqalalardi sheshiwde kóbirek ǵárezsizlikke dawa etedi. Soǵan tıykarlanıp, siz balaǵa dos hám jora bolıwıńız kerek, lekin balanı qarawında hádden tıs asırıp jibermang.
Bunnan tısqarı, siz balanı qatarlaslar menen ushırasıwdan qorǵawıńız shárt emes. Óytkeni, tek baylanıs jaǵdayında sezimiy párawanlıq hám turaqlılıq sezimi payda boladı.jáne bulardıń barlıǵı olardıń keleshektegi turmısı ushın júdá zárúrli bolıp tabıladı.
Shet tilin oqıtıwda orta mektep jası tiykarǵı basqısh menen baylanıslı bolıp, bul, bir tárepden, óz qásiyetlerin saqlap qalǵan halda, baslanǵısh basqıshdıń dawamı bolsa, ekinshiden, kommunikativ kompetentsiyani rawajlandırıwdıń jańa basqıshı bolıp tabıladı.
Shet tilin úyreneyotganda, tálimdiń bul basqıshındaǵı oqıwshılar endi baslanǵısh mektep jasında gúzetilgeni sıyaqlı, tildi ózlestiriwde ájayıp ańsatlıq kórsetpeydi, assimilyatsiya procesi tiykarınan intellektuallıq ózgeshelikke iye bola baslaydı.
Bul basqıshda shet tilin úyreniwde studentler qashannan berli qıyınshılıqlarǵa dus keliwedi. Assimilyatsiya procesi intellektuallıq ózgeshelik kásip eta baslaydı. 11 jastan keyin óspirimdiń oylawı jańa basqıshqa - rásmiy operatsiyalarǵa ótedi hám ol diagrammalardan qanday paydalanıwdı, materialdı analiz qılıwdı hám ulıwmalastırıwdı biladi. Orta basqıshda student tekǵana anıq, bálki abstrakt pikirlay aladı hám awızsha sóylewdi tekǵana vizual, bálki awızsha jaǵdaylar járdeminde de úyrene aladı, til materialı hám sóylew úlgilerin aldınan úyrengen usıl boyınsha tańlaydı hám birlestiradi. háreket.
Studentlerde frontal operatsiyalar mexanizmleri qashannan berli ámeldegi bolǵanlıǵı sebepli, olar úyrenilip atırǵan material sheńberinde óz pikirlerin monologik formada logikalıq ańlatıwları múmkin hám processda semantik baylanıslardı ornatıw ańsatlaw. tıńlaw hám oqıw. (4)
Do'stlaringiz bilan baham: |
