odatlar hosil qilishga yordam berishi lozim. Dars vazifasini faqat bilim
berish va ko‘nikma hosil qilishdan iborat qilib qo‘ymasligi, balki
tarbiya berish va kamol toptirish vazifalari bilan bog'lab olib borish
ham zarur. Shuning uchun ham o‘qituvchi o‘zi o‘qitayotgan bilimini
bilishi lozim. Bu esa biror mavzuga tayyorlana turib, o‘qituvchi
mazkur dars materiali asosida o‘quvchilaming axloqiylikning qanday
g‘oyalarini anglashga olib kelajagini diqqat, fikrlash, xotira, tasavvur,
irodani rivojlantirish va boshqa shu kabilar sohasida shaxs sifatini
qanday kamol toptirishga erishishini aniq tasavvur qilmog‘i lozim.
Agardabolalaryaxshiyoritilmagansinfda,yoshigamoskelmaydigan
qo‘pol, og‘ir asboblar bilan ishlasalar, bu ulaming ish natijalariga juda
yomon ta’sir ko‘rsatadi. Mehnat madaniyati malakalari ko‘p marotaba
takrorlanadigan mashqlar natijasida hosil bo‘ladi,
bunda mashqlar
davomida har bir mashq jarayonida o'matiladigan tartib va ish
harakati izchilligini tushuntirib berish zaruriyati bilan birga qo‘shib
olib boriladi.
Mehnat fanining yangi dasturi “taqlid qilish” metodikasini mehnat
darsida rad etadi, tajriba shuni ko‘rsatadiki, bolalar butun buyumning
tuzilishini yaxshi tasavvur etsalargina ish jarayonini va asboblar bilan
ishlash usullarini tezroq va puxtaroq his qilib oladilar. Ayniqsa, birinchi
sinf o ‘quvchisi o‘qituvchiga taqlid qilishga intiladi. Shu sababli
o‘quvchi boshidanoq faqat to‘g‘ri usullarni ko‘rishi va eslab qolishi
lozim. Bordi-yu, o'qituvchi qo‘llamasligi lozim boMgan noto‘g‘ri ish
usulini har doim ta’kidlab ko‘rsataversa o‘quvchi
shuni eslab qolishi
mumkin, u o‘quvchilar ongiga singib qolib, keyin uni tuzatish ancha
qiyin bo‘ladi.
Mehnat darslarida birinchi sinf o‘quvchilarining ishlarini kuzatish
natijasida o‘quvchilami topshiriqlami olib, buyum-narsani xuddi
namunadagidek yasash uchun namunaning qurilishini sinchiklab qa-
rab chiqib, buyumni yasash yo‘llarini qunt bilan izlaydilar.
Birinchi sinf mehnat darslarida, odatda tayyorlanishi kerak boM
gan buyumning namunasi ko‘rsatiladi. Bunda birinchi sinfo‘quvchilari
uchun real buyum narsa, buyumning namunasi zarurligi nazarda tutiladi,
bolalar unga qarab mazkur buyum narsa
qanday qilinganligini, qanday
qilib xuddi mana shunday tayyorlash mumikinligini o‘ylab oladilar.
0 ‘qituvchi yangi mavzuga metodik jihatdan qanchalik to‘g‘ri
yondashmasin, uni suhbat va ko‘rsatmada qanchalik tushunarli qilib
izohlamasin, baribir o‘quvchilar dastlabki vaqtlarda mehnat usullarini
har doim ham to‘g‘ri qo‘llayvermaydilar. 0 ‘quvchi ko‘p savollami
mustaqil hal qilishi kerak. 0 ‘quvchilar mustaqil, faol fikrlash qobi-
lyatini, tashabbusni, uchragan qiyinchiliklarni yengishini,
avval hosil
qilingan mehnat bilimi va malakalarini oqilona va ijodiy qo‘llay
bilishni o ‘rganishi lozim.
Mustaqil ish faoliyatida asosiy faol shaxs o‘quvchidir. Lekin shun-
ga qaramay darsning bu bosqichida o‘qituvchining vazifasi benihoyat
katta va ma’suliyatlidir. Bunday mashg‘ulotlarda maqsadni aytib,
ish usullarini ko‘rsatib qo‘ya qolish kifoya, o‘quvchilarni erkin ish-
lashi kerak deb o‘ylash katta xato bo'ladi. 0 ‘qituvchi mumkin qadar
kamroq so‘zlashni, sekin ohista ovoz bilan gapirishni odat qilishi,
o'quvchilarga sezdirmay ulaming xarakterini kuzatishi,
ularga yaqin-
lashish va uzoqlashishni, o‘miga qo‘yib gapirishni yoki jim turishni
o'rganish lozim. Qoloq o‘quvchini yaxshi o ‘zlashtiralidgan o‘quv-
chiga biriktirib qo‘yish kerak. Masalan tikishda o‘g‘il bolalar odatda
orqada qoladilar ularga qizlar yordamini biriktirib qo‘yish, aksincha
texnikaviy modellashda o‘quv tajriba hovlisidagi ishlarda o‘g‘il bola
lar qizlarga yordamlashishlari kerak.
Shu tarzda o‘quvchilarda o‘zaro do‘stona yordam hissi tarbiya-
lanadi. 0 ‘qituvchi har bir o‘quvchining
imkoniyatlarini hisobga
olib bolalami ruhlantirish lozim. Bolalar mustaqil ishlayotganda
o'qituvchining mehnati oson ertias* balki yanada qiyinroq, biroq ijodiy
mehnat singari huzurbaxshdir.
0 ‘quvchilar mustaqil ishlayotgandao‘qituvchi nofaoldekko‘rinadi,
lekin aslida o‘qituvchi oldida II rahbftrlik qilish lozim bo‘tgan xilma-
xil xarakterli o‘ttiz-qirq o'quvchj bor. Ayrim o‘quvchilami butun
dars davomida bezovta qilmaslik lozim, ayrimlariga ko‘rsatma bc-
rish kifoya, qolganlari yordamga muhtojdir. Mustaqil mashg‘ulot
vaqtida bolalar qo‘ng‘iroqni ham sezmay qoladilar, hatto ishini davom
ettirishga ruxsat etilsa quvonadigan hollar ham bo‘ladi. O'/.lurign
yoqqan ishga sho‘ng‘ib ketib va tez ishlaydigan o‘rtoqlarini ko'rlb
o‘quvchilar bora-bora o‘zlarining ish su’ratini tezlashtirnhnl odlt
qilib oladilar. 0 ‘qituvchi o‘quvchilarning amaliy ishini o‘z
vaqtida
tekshirmaslik o‘quvchining ishga qiziqishini kamaytiradi. Ishni tek-
shirish va baholashga o‘quvchilarning o‘zlarini jalb qilish kerak.
Bu bilan ular mehnatga ongli munosabatda bo‘lishlik, faollik va ta
shabbuskorlik xislatlari rivojlanadi. Mehnat natijalarini birgalikda tek-
shirish va baholash o‘quvchilarning xotiralarida ma’lum bir buyumni
tayyorlashning barcha bosqichlari, ayrim usullari tiklanadi. Uyga top-
shiriq berish darsning muhim bosqichidir. Mehnatdan uyga bajarib
kelish uchun beriladigan vazifani avvalo darsda ishni yaxshi uddalay
olmagan o‘quvchilarga berish zarur.
D ars besh bosqichga bo‘linadi:
1. Kirish qismi - mavzu nechanchi yil o‘qitilayotganligi
0
‘quv-
chilaming o‘sish darajasiga qarab, vaqt jihatdan juda uzoq yoki qisqa
boMishi mumkin. Kirish qismi o‘quvchilami emotsional qiziqtirishi,
o‘quvchi ishlashi lozim bo‘lgan biror
mehnat obyektini namoyish
qilishda go‘zallik hissini uyg‘otishi lozim.
2. 0 ‘qituvchining
Do'stlaringiz bilan baham: 
