Xi боб. Полиэлектролитларни синфлаш


Полиэлектролитларнинг сувли эритмаларида



Download 351,09 Kb.
bet2/7
Sana24.11.2022
Hajmi351,09 Kb.
#871769
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
12.Polielektrolitlar

Полиэлектролитларнинг сувли эритмаларида
бўладиган ионланиш мувозанати
Полиэлектролитларнинг сувли эритмаларида бўладиган ионланиш мувозанатини потенциометрик титрлаш ёрдамида ўрганиш мумкин. Мисол тариқасида поликислоталарни потенциометрик титрлашни кўриб чиқамиз.
Поликислоталарни кўп асосли кислоталар сифатида кўриш мумкин бўлганлиги учун уларни потенциометрик титрлаш эгри чизиқларида рН нинг кескин ўзгариши кузатилмайди (79-расмдаги 2-чизиқ). Одатда потенциометрик титрлаш эгри чизиқлари Гендерсон-Хасселбах тенгламаси билан ифодаланади:
(11.1)
Полиэлектролитларга бу тенгламани қўллаш учун полиион қарама-қарши ион орасидаги электростатик тортишув ва макромолекуланинг конформацион ўзгариши энергияларини ҳисобга олувчи аъзо қўшилиши керак:
(11.2)
Бу ерда - протонни полиионнинг электростатик майдонидан чиқариб юбориш учун керак бўлган энергия миқдори; - глобула калава, спирал калава каби конформацион ўзгаришларни бажариш учун керак бўладиган энергия миқдори, ва қийматларини рК0 қиймат аниқ бўлган ҳолда, потенциометрик титрлаш ёрдамида аниқлаш мумкин. рК0 ни аниқлаш учун эса, ни га боғлиқлик эгри чизиғи чизилади (79-расм, б) ва бу эгри чизиқ қийматгача экстраполяция қилинади. рК0 – қиймати шу эгри чизиқ ордината ўқидан кесилган кесманинг ўлчамига тенг бўлади.
қиймати 2,3RT кўпайтирилган 79-расм (б) даги ОКD учбурчакнинг майдонига, қиймати эса 2,3RT кўпайтирилган бўялган шаклнинг майдонига тенг бўлади. Ҳисоблашлар шуни кўрсатадики қийматлари ва қийматлари полимернинг молекуляр массасига боғлиқ бўлмайди, аммо

79-расм. Потенциометрик титрлаш эгри чизиқлари. (а) – рН-V координатасида; (б) - координатасида, 1 – сирка кислотаси; 2 – полиметакрил кислотаси.
уларнинг қиймати макромолекуланинг конформацияси, конфигурацияси ва эритмадаги қуйи молекуляр ионларнинг миқдорига боғлиқ бўлади. Кўп ҳолларда нинг қиймати нинг қийматига мутаносиб бўлади ва потенциометрик титрлаш эгри чизиқларини қуйидаги тенглама орқали ифодалаш мумкинлигини кўрсатади:

бу ерда n>1 ва у электростатик тортишув қийматини ифодалайди. Жуда қизиқ ва аҳамиятга эга бўлган натижаларни потенциометрик титрлашни ҳар хил ҳароратда олиб бориш йўли орқали аниқлаш мумкин. Хусусан термодинамикада кенг қўлланиладиган
(11.3)
тенгламадан фойдаланиб энергетик тортишув ва конформацион ўзгаришлар энергияларини энтропия ва энтальпия ташкил қилувчи қисмларини аниқлаш мумкин. Глобула – калава конформацион шаклларнинг ўзгариши энтропия ортиши билан, спирал – калава энтропия камайиши билан боришини ҳисобга олсак, унда бу термодинамик функцияларнинг аниқланиши, ҳар хил полиэлектролитлардаги тартибли жойлашган конформацион шаклларнинг барқарорлигини таъминловчи кучларнинг табиатини кўрсатиб беради. Текширишлар шуни кўрсатадики, полиметакрил кислотасининг сувдаги эритмасида глобула ҳолатидаги тартибли конформациянинг барқарорлигини метил гуруҳларининг гидрофоб таъсирланиши ҳисобига таъминланади ва таъсирларнинг йўқолиши системада энтропиянинг ортиши билан боради
( ). Полиглютамин кислотаси эса, барқарорлиги водород боғлари билан таъминланган, спирал кўринишидаги конформацион шаклда бўлади ва бу боғларнинг узилиши энтропия камайишига олиб келади ( ).
Полиэлектролит эритмаларининг термодинамик хоссалари оддий полимерлар ва қуйи молекуляр электролит моддаларнинг эритмаларини термодинамик хоссаларидан фарқ қилади. Доннан ёки мембрана мувозанати фақат полиэлектролит эритмалар учун мавжуд бўлган хусусиятдир. Доннан мувозанати чегара сирти билан ажралган ва шу чегарани ўтаоладиган ва ўтаолмайдиган системаларда қарор топади. Чегара сиртини ўтаолмайдиган ионларга полиионлар ёки катта ҳажмдаги органик ионлар киради. Полиионлар, масалан, полианионлар иштирокидаги Доннан мувозанати қуйидаги икки хил системада пайдо бўлиши мумкин:
а) полиэлектролит эритмаси қуйимолекуляр электролит эритмасидан яримўтказгич парда билан ажратилган бўлса;
б) чекли бўккан ва чокланган полиэлектролит қуйи молекуляр электролитнинг эритмасига туширилганда.
Иккала ҳолатда ҳам системани қуйидаги шартли схема ёрдамида ифодалаш мумкин:
Ажратиш чегараси
(яримўтказгич мембрана)

бу ерда биринчи томондан иккинчи томонга ўтаолмайдиган полианион; - қуйи молекуляр ионлар, улар сирт чегарасидан 1 ва 2 – нчи томонларга ўтаоладилар. Мувозанат ташкил топган ҳолатда - электролитнинг фаоллиги чегаранинг иккала томонида ҳам бир хил бўлади, яъни:

Анча паст концентрацияларда деб олиш мумкин, унда:

с1 деб полиэлектролитнинг ионоген гуруҳларини, с2 деб электролитнинг дастлабки моляр концентрацияларини белгилаймиз. Мувозанат ташкил топганда қуйи молекуляр электролитнинг бир қисми 1-нчи томонга ўтади ва унинг 2-нчи томонидаги концентрацияси га камаяди. Қабул қилинган қийматларни юқоридаги тенгламага қўямиз:

бундан (11.4)
Юқорида берилган ифодадан қуйидаги хулосага келиш мумкин:
1) ; 2) ; 3) ;
Шундай қилиб, полиэлектролитнинг концентрацияси қуйи молекуляр электролитнинг концентрациясига яқин бўлса, қуйи молекуляр электролит ярим ўтказгич мембрананинг иккала томонида бир текис тарқалмас экан. Агар полиэлектролитнинг концентрацияси юқори бўлса, у эгаллаган томонга ташқарида жойлашган электролит ўтаолмас экан. Бундай ҳолат, масалан, биологик системаларда кузатилади. Биологик ҳужайраларда нисбатан кўп миқдорда (10% гача) амфотер характерга эга бўлган полиэлектролит бўлади. Полиэлектролит ионоген гуруҳларининг ҳужайрадаги концентрацияси ҳужайрани ўраб олган ташқи муҳитдаги ионларнинг концентрациясидан бир даража юқори бўлади. Шунинг учун ташқаридаги ионлар ҳужайранинг ичига жуда оз миқдорда киради ва бу ҳолат ҳужайрадаги тузлар таркибини доимий ушлаб туришга ёрдам беради.
Полиионлар билан уларга қарама-қарши зарядланган ионларнинг таъсирланиши, қуйи молекуляр ионларнинг боғланишига олиб келади. Қарама-қарши ионларнинг боғланиши эса уларнинг эритмадаги мувозанат концентрацияларининг камайишига, макроионни координацион атрофида эса ортишига олиб келади. Ион алмашувчи қатронларнинг сиғими юқорида айтиб ўтилган ҳодисаларга анча боғлиқ. Боғланган ионларнинг миқдорини потенциометрик титрлаш ёки электрофорез орқали топиш мумкин. Бунинг учун дастлабки ва ион боғланган полиэлектролитлар бошқа-бошқа титрланади ва потенциометрик эгри чизиқларидаги фарқ ёрдамида “ ” нинг ҳар хил қийматларидаги боғланган ионларнинг сони топилади. Электрофорез усулида эса полиион ва ионлар билан боғланган полиионнинг электрофоретик ҳаракатчанлиги аниқланади, бирикмаларнинг зарядларини ҳисоблаш орқали боғланган қарши ионлар зарядларининг йиғиндиси топилади.
Полиэлектролитлар ёрдамида кимёвий энергияни механик энергияга айлантириш ҳам мумкин. Полиэлектролитларни кимёвий машинанинг модели сифатида қўллаш мумкинлигини биринчи бўлиб В.Кун* кўрсатиб берган. У глицерин билан тикилган винил спирти ва акрил кислотасининг сополимеридан сувда бўкадиган ип яратди. рН га қараб акрил кислотасининг звенолари икки хил: диссоциланган ва диссоциланмаган кўринишда бўлади:


рН>>7 бўлганда акрил кислотасининг звенолари тўлиқ диссоциланган бўлади. Зарядларнинг итарилиши ҳисобига макромолекула ёйилади ва сополимердан ясалган ип энг максимал узунликка эга бўлади. Эритмага кислота қўшилганда карбоксил гуруҳлар диссоциланмаган ҳолатга ўтадилар, макромолекулалар


ўрала бошлайди, натижада ип қисқаради ва механик иш бажаради. Ишнинг қиймати полиэлектролитнинг эркин энергияси ўзгариши миқдорига тенг
_________
*Кун Рихард (1900-1967 й.) – немис кимёгари ва биокимёгари. Нобель мукофоти совриндори (1938 й.).
бўлади:

бу ерда К ва К0 чўзилган ва чўзилмаган ип таркибидаги карбоксил гуруҳларнинг ионланиш константалари.
Юқорида кўрсатилган жараёнлар мушакларнинг чўзилиши ва қисқаришининг биологик модели сифатида кўрилиши мумкин.



Download 351,09 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish