Xomashyo materiallari va ularni boyitish 41 6–mavzu: oltingugurt. Aglomeratsiya va yoqilgʻi gazlari. Sulfatli xomashyolar

---

XOMASHYO MATERIALLARI VA ULARNI BOYITISH 
41 
6–mavzu: OLTINGUGURT. AGLOMERATSIYA VA YOQILGʻI 
GAZLARI. SULFATLI XOMASHYOLAR
 
 
Reja: 
1.
Tugʻma rudalardan oltingugurtning olinishi. 
2.
Oltingugurt bugʻining olinishi. 
3.
Aglomeratsiya gazlari. 
4.
Yoqilgʻi gazlari. 
5.
Sulfatli xomashyolar. 
Tayanch iboralar:
tugʻma oltingugurt rudalari, oltingugurt bugʻi, 
aglomeratsiya gazlari, oʻtxona gazlari, yoqilgʻi gazlari, gips, chiqindi 
kislotalar, yuvindi eritmalar, alunitlar
 
1. Tugʻma rudalardan oltingugurtning olinishi.
Tugʻma oltingugurt konlari qoldiqli yoki vulkanli xarakterdagi yotqiziqlar 
tarzida uchraydi. Tugʻma oltingugurt konlari Italiyada (Sitsiliya orollarida), 
Yaponiyada (Xokkaydo orollarida), AQSH da (Texas va Luiziana shtatlarida) 
uchraydi. 
Tarkibida 20% va undan ortiq oltingugurt tutgan tugʻma oltingugurt rudalari 
toʻgʻridan-toʻgʻri kuydirilib, sulfit angidridga aylantiriladi va undan sulfat kislota 
ishlab chiqariladi. Ammo odatda oltingugurtli rudalar kuydirilmaydi, balki undan 
oltingugurt suyuqlantirilib ajratilib olinadi. Oltingugurtni suyuqlantirib ajratib olish 
pechlarda, avtoklavlarda va toʻgʻridan-toʻgʻri yer osti yotqiziqlarida amalga oshiriladi. 
Pechlarda oltingugurtni suyuqlantirishda ruda tarkibidagi 25% gacha 
oltingugurtni yoqish issiqligidan foydalaniladi. Bunda elementar oltingugurt unumi 
75% ga yetadi. 
Oltingugurtni toʻgʻridan-toʻgʻri yer osti yotqiziqlaridan Frash usuli boʻyicha 
qazib olishda (bu usul AQSH da ishlatiladi) oltingugurt qaynoq suv bilan 
suyuqlantiriladi va qisilgan havo bilan yuzaga siqib chiqariladi. Buning uchun 
quduqqa bitta quvur orqali bosim ostida 150-160
O
C haroratgacha qizdirilgan suv 
berilsa, ikkinchisidan esa qisilgan havo yuboriladi. Soʻngra suv ma’lum masofada 
joylashgan va oltingugurtli qatlamdan chuqurroq boʻlgan boshqa maxsus quduqdan 
chiqarib olinadi. Frash usuli bilan nisbatan arzon oltingugurt olinadi, lekin bunda 
kondan uni ajratib olish darajasi 30-60% ni tashkil etadi xolos. AQSH da 
oltingugurtning koʻp qismi temir yoʻl va avtomobil sisternalarida suyuqlantirilgan 

---