Ya. O. Ruzmetov

oiin ad i.
“Vagon ta’mirlash korxonalarida boshqaruv va rejalashtirishni tash­
kil etish” fan! boshqa fanlar bilan mantiqiy va uslubiy tizim sifatida 
"Vagon qurilishi va vagon xo‘jaligi” mutaxassisligi bo‘yicha tayyorla- 
yotgan mexanik va injenerlarga o ‘quv rejasi asosida fan sifatida o‘qi-
tiladi.
Ishlab chiqarish tashkilotlarini uslubiy yig‘indisini muvofiqlashti- 
rish va yuqori natijalarga erishish ishlab chiqarishni barcha tarkibiy 
qismlari va vaqti, mehnat vositasi, ish quroli va mehnatni o‘zi ishlab 
chiqarishning yuqori iqtisodiy marralarini egallashga xizmat qiladi.
Ishlab chiqarishning asosiy vazifasi umumiy ishlab chiqarish jara- 
yonida bir maromda uzluksizlikni ta’minlash, asosiy takrorlanishni va 
maksimal darajada yonma-yon tashkil etilgan birliklarni ishlab chiqarish 
vaqtini 
um u m iy
qisqartirish va o‘z vaqtida korxo.naga qo‘yilgan rejala- 
rini bajarish shu bilan birgalikda xo‘jalikning iqtisodiy ko‘rsatkichlarini 
osliirib borishdan iborat.
Ishlab chiqarish taslikilotlari - katta bir majmuani tashkil qilib, ish­
lab chiqarishdagi barcha jarayonlami bir butunlikda aks ettiradi, shu- 
ningdek ulaming barcha bo‘g‘inlari va alohidagi birliklarini bir-biri 
bilan bog‘!iqligini va ulaming ko‘rsatilgan me'yorda ish olib borishini 
ta’minlaydi.
Ishlab chiqarish tashkilotlari shuningdek, boshqaruv va tashkilotni 
ishlab chiqarish jarayoniga tayyorlashni nazorat qilish, ish joyiari va 
ishchi hodimlaming vazifalarini taqsimlash, ishlab chiqarilgan mahsulot 
bo‘yicha texnik va sifat nazoratlarini olib borish, mehnatni m e’yorlash, 
materia! va ehtiyot qismlari xarajatlari, yoqilg‘i va elektr quwati, ishlab 
chiqarish jarayonirnng alohida yo‘nalishdagi ishlash uchun mehnat 
sharoitlarini yaratish, yaxshi ishlab chiqaruvchanlikni tanlash, qulay va

---

osonlashgan mehnat texnologiyasi va transport uskunalarini nazorat 
qilishi shart.
Ishlab chiqarish tashkilotlariga quvidagilar kiradi: ishlab chiqarishni 
boshqarish va ishlami rejalashtirish tadbirlari, xo‘jaiik hisob-kitob isb.~ 
iarini kiritish, ishlab chiqarishning hisobotlari va natijalarini yaxshilash, 
shuningdek kadrlami tayyorlash va tanlash ishlarini olib borish, ish ma- 
teriallari bilan ta’minlash, ehtiyot qismlari va korsonaga zarur obyektlar- 
ni yetkazib berishdan iboratdir.
Ishlab chiqarish tashkilotlarinmg ishlash jarayoni va chiqayotgan 
mahsulotlarining sifati ishlab chiqaruvchming natijalariga bogiiq,
Shuning uchun birinehi o‘rinda asosiy masala sifati da, ishlab chiqa­
rishning barcha tarmoq va yo‘nalishlarida mehnatning ilmiylashtirilgan 
ko‘rinishini joriy etib, zamonaviy ilraiy-texnologik taraqqiyot talablariga 
mos keladigan ishlab chiqarish tashkilotJarini qurisbdan iboratdir.
Vagon ta’mirlash korxonalarining eng muhim ilmiy shartlaridan 
biri, zamonaviy sharoitlarda proporsionallik, uzluksizlik, doimiylik, pa- 
ralellik va ishlab chiqarish jarayonining to ‘g‘ri va aniqligi bilan xarak- 
terlanadi.
Ishlab chiqarish jarayonlarining proporsionalligi shundan iboratki 
korxonaning ishlab chiqaruvchanligi qattiq nazoratga olingan o‘tkazuv- 
chanlik (ishlab chiqaruvchanlik) uzoqda joylashgan boiimlaming ish 
faoliyatiga tengligini bildiradi.
Ishlab chiqarishda proporsiya - alohidagi sexlar bilan birgalikda 
kabi, shunday har bir sex ichkarisida ham uchast'ka orasida bo‘lishi, ish- 
chilar joyi va uskunalar guruhidan iborat boiishini nazorat qiladi.
Bunday prinsipni kuzatmaslik, “Disproporsiya”ga olib keladi, bu 
esa ish joylarining qisqarishi va korxonada mahsulotning ishlab chiqa- 
ruvchanligini kamayishiga olib keladi.
Mehnatning uzluksiz jarayoni yuqori bo‘lgan sari - navbatchilikda 
ishlab chiqaruvchanlik uzluksizlashadi shu bilan bir qatorda mehnatning 
ishlab chiqaruvchanligi ham uzluksiz bo‘ladi.
10

---

Ishlab chiqarishning uzluksizlik jarayoniga - material, ehtiyot qism- 
lari va ta’mirlanayotgan vagonlami bir uchastkadan ikkinchi uchastkaga 
yuborishda hech qanday to‘xtovsiz amalga oshirilish uskunalar, va ish 
joy lari uzluksiz band bo'lishini ta’minlashdan iboratdir.
Ishlab chiqarish tashkilotlarining paralellik prinsipi - shundan ibo- 
ratki, bir vaqtnmg o‘zida bir nechta bir xil yoki har xil turdagi jaray on- 
laming bajarilishiga aytiladi.
Paralellikni oshirish - ishlab chiqarilayotgan mahsulotning va unga 
ketgan vaqtini qisqarishiga sabab boiadi.
Ishlab chiqarish tashkilotlarida “Bir maromlik” - ishlab chiqarila­
yotgan mahsulotni bir xilda yoki ko‘proq ishlab chiqarish, doimiy qayta- 
riluvchi jarayonlar va barobar vaqtlar oralig‘ida bir xil mahsulotni ishlab 
chiqarishga aytiladi.
“Bir maromlik’' jarayoni ishlab chiqaruvchining yuklanmasligini, 
nuqsonni pasaytirish, qurilma va uskunalaming bir me’yorda yuklani- 
shini va ishlab chiqaruvchanlik mehnatmi bir xil darajalaydi.
Aniqlik darajasi tasljkilotning mehnat anjomlarining harakati, ish 
joylarining to‘g ‘ri joylashuvi, qurilma va uskunalaming sex bo‘yicha 
to‘g ‘ri joylashuvi, shuningdek asosiy va yordamchi sexlaming zavod 
hududida joylashuvi, va ta’mir talab vagonlami va ulaming ishlov beri- 
layotgan ehtiyot qismlarini o‘tkazish, qaytarish, va qarama-qarshi holat- 
larga duch kelib qolmasligini ta’minlaydi.
Korxonaning texnik - iqtisodiy ko‘rsaikichlari asosi remontga tush- 
gan narsaning qanchalik mehnatdan qisqa vaqtda o‘tsa va qanchalik 
tayyoriash va ta’mirlash jarayoni qisqa bo‘lsa, korxonaning texnik - iqti­
sodiy ko‘rsatkichlari shuncha yuqori bo' ladi.
Ishlab chiqarish korxonasining ko'chirilgan prinsiplari, bir majmuali 
bo‘lib, ular bir-biri bilan aloqador, va bir birini to‘ldirib turadi.
Ular har doim takomillashib ilmiy-texnik taraqqiyot talablarini qon- 
dirib boradi.
To‘g ;ri tashkil etilgan korxona taraqqiyot bosqichlarida, vagon 
ta’mirlasiinmg barcha bo‘g ‘inlarida sifatli va yuqori ishlab chiqaruv-
u

---

chanlik maqsadiga ega bo‘lib, ta’mirlash jarayonida mehnat hajmini va 
ta’mir narxini pasaytirib, uni minimal kcrrinishga keltirib, oddiy ta’mir- 
lashni o‘miga, ishlab chiqarilayotgan mahsulotni sifatini oshirishga 
intiladi,
Sanoatlashgan va gonta'miriash korxonalari - davlat mulki hisob- 
lanadi.
Uning ish faoliyati - davlatning markazlashgan boshqaruviga asos- 
langan bo‘lib, undagi joylarda mustaqii xo‘jalik yuritish va jamoa 
tashabbuslari davlat vazifasini bajarishga xizmat qiladi.
Vazifa, korxonaning huquqi va majburiyati davlatning ishlab chiqa­
rish korxonalaming tassavurida bo‘lib, hukumat qarori asosida tasdiq- 
lanadi.
Bundan tashqari ishlab chiqarish korxonalari jamiyatning muhum 
bir negizi hisoblanib, unda aniq ko‘rinishda ijtimoiv masalalar va jamoa 
foaliyatini amalga oshirishdagi maqsad va vazifalari umumlashgan 
ko'rinishda aks etadi.