Ya. O. Ruzmetov

ishchilarga ovlik maosh to'lash fondlari kabi muammolar o rganiladi. Vagon
ta’mirlash korxonalarida ishlab chiqarishni tashkillashtirish va rejalashtirish,
vagonlarni qurish va ta'mirSash bilan birgalikda, vagon ta’mirlash korxonalarini
avtomatlashtirish, vagonlarni tuzilishi va vagonlar x o ‘jaligini tashkillashtirish
masalalari o‘rganiladi.
Ushbu darslikdan talabalarga vagonlarni ta’mirlash korxonalaridagi ishlab
chiqarish jarayonlarini tashkil qilish va rejalashtirish, korxonani boshqarish 
va 
korxona tuzulmasi haqidagi bilimlami o ‘zlashtirishga imkon yaratadi, shuningdek,
darslikdan mutaxassislar va rahbariami tayyorlashda hamda qavta tayyorlashda
foydalanib, vagonlarni ta’mirlash korxonalari xodimlariga kerakli bilim va
k o‘nikmalami beradi.
U O ‘K 629,4
KBK 39.22-08
Taqrizchilar:
M.Sh. Valiyev - Toshkent temir y o ‘l muhandislari wstituti “Lokoraotivlar va
lokomotiv so'jaligi" kafedrasi dotsenti, t.f.n;
N.S. Zayniddinov - “O'zbekiston temir yo'ilari” Aksiyadorlik jamiyati Sanoat
faolyatini tashkil stish va nazorati boshqarmasi bosh
muhandisi, t.f.n.
ISBN 978-9943-6600-9-0
© «Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи», 2020.

---

KIRISH
Bugun O ‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti bozor iqtisodiyotiga 
asoslangan, rivojlanayotgan davlatdir. Bunda iqtisodiyotning barcha 
soha va tarmoqlari - sanoat, qishloq xo‘jaligi, savdo, pulli xizmat ko‘r- 
satish va transport sohalari jadal rivojlanmoqda.
0 ‘zbekiston Respublikasida terair yo‘l transportini rivojlantirish va 
transport ta’mmoti, yagona temir yo‘l tarmog‘ini hosil qilish bo‘yicha 
kompleks tadbiriar olib borilmoqda.
Respublikada o'tkazilayotgan islohotiar milliy temir yo‘l tarmog‘ini 
shakllantirish va rivojlantirish uchun ijobiy natijalar berdi. Huquqiy 
asoslar tashkii qilindi, tarmoqni boshqarish yanada rivojlanmoqda, raqo- 
batii bozor muhiti tashkii qilinmoqda.
Ma’lumki, 0 ‘zbekiston temir yo‘llari vaqin va uzoq mamlakatlar 
oralig‘ida transport “yoilarini” yaratishni maqsad qilib qo'ydi, bu esa 
G‘zbekistonni jahon bozoriga kirib borishini ta’minlovchi yagona yo‘l- 
dir. Boning uchun temir yo i ish tizimi takomiliashgan, shuningdek iqti- 
sodiy bo‘limlari boshqarish strukturasi yuksalgan boiishi kerak.
Bu jaiyonlami amalga oshirish uchun yuqori malakaii mutaxassis- 
lami tayyorlash talab etiladi. Ushbu yuqori malakaii mutaxassislami tay- 
yorlash informatsion texnologiyalar, zamonaviy .muhandislik dasturlari 
va internetdan foydalanish samaralidir.
“Jshlab chiqarish jarayonini tashkii qilish va rejalashtirish” fanida 
vagon ta'mirlash korxonalari faoliyatida amalda joriy qilinuvchi iqtiso- 
diy qonunlar o ‘rgatiladi.
Fanning vazifasi mutaxassislami vagon ta’mirlash korxonalarini 
tashkii etuvchi bilimlar bilan boyitish, ishlab chiqarishda paydo bo‘ladi- 
gan malakaviy masalalami yetarli darajada hal eta olishni maqsad qilib 
olgan.
Ushbu vazifelardan kelib chiqib ishlab chiqarish jarayonini tashkii 
qilish va rejalashtirish” o‘quv fanini o‘zlashtirish jarayonida amalga 
oshiriladigan masalalar darsida talabalar:
з

---

ж
- vagon ta’mirlash korxonasi, xususiyatlari va uni tashkillashtiri- 
shga oid vazifalar;
- vagon ta’mirlash korxonalarining ixtisoslashuvi va birikuvi;
- oqimli ishlab chiqarishni tashkillashtirish asoslari;
- mehnatni me’yoriashtirish asosiari;
- mehnatga haq to‘lash va uning ucliun rag‘batlantirishni tashkii- 
lashtirish;
- vagon ta’mirlash zavodi ishlab chiqarisliining tuzilishi;
- vagon ta ’mirlash korxonasi ishlab chiqarishinirtg tuzilmasi;
- tarmoqli rejalashtirish va boshqaruvini amalga oshirish;
- zavod ichida rejalashtirish;
- tezkor ishlab chiqarishni tashkil qilish va rejalashtirish;
- ishlab chiqarish jarayoni va uni tashkillashtirish;
- mehnatni ilmiy tashkillashtirish va rejalashtirish;
- vagon ta’mirlash sexlarida ishlab chiqarishni tashkillashtirish va 
rejalashtirish;
- aravachalar, g'ildiraklar, dizel-kompressor va boshqa sexlarda 
ishlab chiqarishni tashkillashtirish va rejalashtirish ko‘nikmalariga ega 
bo'lishadi.
«Ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish va rejalashtirish» fani, 
shuningdek turli xildagi dastaki asboblardan foydalanish (o‘lchash, belgi 
qo‘yish. kesish va boshqa!ar)ni ham o ‘rgatadi. Bu fan ishlab chiqarish 
sharoiti, qora va rangli materiallami, ulaming xususiyatlari va qo‘llam~ 
lish doiralarini ham o'rgatadi. Ushbu fanda ishlab chiqarish sharoitlarini 
tashkillashtirish, qora va rangli materiallar sohasidagi amaliy bilimlami. 
ulaming xususiyatlari va ishlatilish sohalari ko‘rib chiqiladi. Fanni bilish 
ishlab chiqarishning asosiy jarayoniarini bilish, ayniqsa, ishlov berish 
uskunalari, listli metall, temirchilik mahsulotlari, press-formalami tay- 
yorlash, quyuv zagotovkalari, temirchilik ishiari, sidirish ishlari, metai- 
lami qayta ishlash va termik ishlov berish, payvandlash, mustahkamlash. 
mexanik sex, yuzalar va qoplamalarga ishlov berish, biriktirish, tekshi- 
rish va sifatni baholash kabilami talab qiladi. “Transport mashinasoz-
4

---

ligi” fani tarkib, xususiyat va materiallaming qo‘llaiiilish sohalari kabi 
asosiy bilimlarga urg‘u berib, eski ishlab chiqarish jarayonlari o‘mida 
yangi ishlab chiqarish jarayonlarini qo‘llash, yangi va ixcham kon- 
struksiyalardan foydalanish, aniqroq o'lchamlami hosil qilish, ishlab 
chiqarish jarayonini jadallashtirish, yuzaga ishlov berishni takomillash- 
tirish va mukammallashtirish, mavjud bo‘lgan materiallami yanada 
yuqori sifat ko‘rsatkichlarga ega boigan materiallarga almashtirish, ish­
lab chiqarislini avtomatizatsiyalashtirish rnasaialarini ko‘taradi.

---

I BOB
VAGON TA’MIRLASH VA ISHLAB CHIQARISH 
KORXONALARI, XUSUSIYATLARI VA UNI 
TASHKILLASHTIRISHGA OID VAZIFALAR
Vagon ta’mirlash zavodi (vagon deposi) sanoat korxonasi boiib, 
temiryo‘1 transportming birinchi va asosiy isblab chiqarish bo‘g‘im bo‘- 
lib, milliy xo‘jalik hisoblanadi. U yerdagi ishchilar jamosi ishlab chiqa- 
rishning turli vositalari yordamida jamiyatga kerakli bo‘lgan ma’lum 
turdagi mahsulotlarni ishlab chiqaradi.
Bunday korxonalaming maqsadi ta’mirlashga jo ‘natilgan vagonlami 
belgilangan rejaga asosan ta’mirlab berishni ta’minlashdan, davlat stan- 
dartlari, texnik shartlar va ta’mirlash qoidalari talablarini bajargan holda 
ihtiyot qismlami ishlab chiqarish, shu bilan bir qatorda mahsulotning 
sifati, texnik ko‘rsatkichlari va korxonaning ishlab chiqarishning sama- 
radorligini oshirib borishdan iboratdir.
Ishlab chiqarish jarayoni qismlar, ya’ni asosiy, ko‘makchi vaxizmat 
ko‘rsatish kabi o‘zaro bog‘langan jarayonlar yig‘indisidan iborat bo‘lib, 
ular natijasida boshlang‘ich material va yarim fabrikatiar tayyor mahsu- 
lotga aylanadilar. 
Asosiy
deb mahsulotlarni ishlab chiqarish texnologiya 
jarayoniga aytilib, uning natijasida zagotovka, detallaming shakli, 
o‘lchami, yuzasi holati, mexanik va fizik yoki o ‘zga xossalari o‘zgaradi, 
shuning bilan bu yerda ular dan agregatlar shakllantiriladi. 
Ko'makchi
jarayonlar deb, mazkur korxonada asboblar, moslamalar, shtamplar, 
modellar tayyorlash jarayonlarga, shu bilan birga uskunalar, bino va 
inshootlami ta’mirlash, elektr energiyasi, siqilgan havo, bug‘ ishlab 
chiqarish kabilarga aytiladi. 
Xizmat ко ‘rsatish
jarayonlariga mahsulot 
sifatining texnik nazorati, omborxona operatsiyalari kabilar kiradi.
Vagonlami ta’mirlash sexi (Samarqand shahrida) yarim vagonlami 
xizmat muddatini uzayiirgan holda kapital ta’mirlash va tiklashni amal­
ga oshiradi.
6

---

Yuk vagoniari ramalari va kuzovlari, shuningdek platformalami 
diagnostika qilish va xizmat muddatini uzaytirish uchim markaz quyida- 
gilami bajarishga akkreditatsiy alangan:
Vizual-oichash usullari:
> metall yaxlitligini aniqlash uchun;
>
payvandlangan birikmalar sifatini aniqlash uchun;
> metall korroziyasini aniqlash uchun.
Ultratovushli usullar:
>
metall qalinligini aniqlash uchun;
> metall yaxlitligini aniqlash uchun;
> metall korroziyasini aniqlash uchun.
Ishlab chiqarish jarayonini uyushtirish va tejamkorligini tashkil 
etish uchun ishlab chiqarish sikli davomiyligi, ya’ni bir mahsulot (detal 
zagotovkasi, agregat, mashina) yoki detallar partiyasi ishlab chiqarish 
jarayonining boshlanish va tugalianish vaqti, ya'ni ishlab chiqarish jara- 
j'onining vaqtga bog‘liq ravishda tashkil etilganligi, harakati jiddiy aha- 
miyatga ega.