Yordamchi so’zlar

YORDAMCHI SO’ZLAR

Tanlov guruhi

Yordamchi so'zlar

Mustaqil so'zlar orasidagi grammatik munosabatlarni ta'minlab, ular orasidagi modal ma'nolarni ifodalovchi lug'aviy ma'noga ega bo'lmagan so'zlar yordamchi so'zlar deyiladi. Yordamchi so'zlar garchand mustaqil ma'no ifodalamasa-da, gapda turli grammatik munosabatlami shakllantirish uchun xizmat qiladi. Ular so'zlarni o'zaro biriktirish, so'z va gaplarni bog'lash, so'z va gaplarga qo'shimcha ma'no berish vazifalarini bajaradi.

ko'makchilar
bog'lovchilar
yuklamalar
Bajaradigan vazifasiga ko'ra yordamchi so'zlar quyidagicha:
Ko’makchilar
.
haqida
.
ma’lumot
.
Ot yoki otlashgan so'zdan keyin kelib, shu so'zni boshqa bir so'z bilan birikishini ta'minlaydigan yordamchi so'zlar ko'makchilar deyiladi. Ko'makchi o'zidan oldin kelgan so'z bilan birgalikda fe'lga bog'lanadi.
Ko'makchili so'zning boshqa so'z bilan bog'lanishi boshqaruvli bog'lanishdir. Ko'makchilar o'zi bog'langan so'zning ma'nosini to'ldirib keladi va shu boisdan o'zi bog'langan so'z bilan birgalikda bir gap bo'lagi bo'lib qoladi.
Ko'makchilar lug'aviy ma'no ifodalamaydi, biroq grammatik ma'no bildiradi. Masalan, uchun sabab ma'nosini, tomon yo'nalish ma'nolarini anglatuvchi ko'makchilardir. Masalan, Samiev bu ishning muhimligini bilgani uchun telefon go'shagini ko'tarib, kerakli bo'lim bilan suhbatlashib topshiriq berdi.
Ko'makchilar mustaqil ma'nolarini yo'qotish xususiyati va qaysi so'z turkumlaridan o'tganligiga ko'ra quyidagicha:
2. Ot ko'makchilar
4 Ko'makchi otlar
3. Fe'l ko'makchilar
1. Sof ko'makchilar

Bog'lovchilar

So'zlar va qo'shma gap tarkibidagi sodda gaplarni bog'lash uchun qo'llaniladigan yordamchi so'zlar bog'lovchilar deyiladi. Bog'lovchi so'zlar va gaplar o'rtasidagi munosabatlarni ta'minlasa ham ular bilan birlashmaydi.

Bog'lovchilar haqida ma'lumot

Bog'lovchilar qo'llanishiga ko'ra ikki xil: Yakka bog'lovchilar, takrorlanuvchi bog'lovchilar.
Bog'lovchilar gap bo'laklari va gaplarni qay tarzda bog'lasliiga ko'ra ikki xil: teng bog'lovchilar, ergashtiruvchi bog'lovchilar. 
Yakka bog'lovchilar: va, ham, hamda, ammo, lekin, biroq, chunki, balki, basharti, shuning uchun kabi.
Teng bog'lovchilar gap bo'laklari va gaplarni grammatik jihatdan tenglanish asosida munosabatlari bo'lmaydi. Teng bog'lovchilarning quyidagi turlari bor: birikiruvchi bog'lovchilari, zidlov bog'lovchilari, ayiruv bog'lovchilari, inkor bog'lovchisi.
Takrorlanuvchi bog'lovchilar nutqda takror holda ishlatiladi: yo, yoki, goh, dam, ba'zan, bir, na (yo, yoki bog'lovchilari yakka holda ham ishlatiladi). 

Yuklamalar

Ayrim so’z yoki gapga qo’shimcha ma’no berish uchun qo’llanadigan yordamchi so’zlar yuklamalar deb ataladi. Masalan: Haqiqiy kasbu kamol faqat ilm bilan hosil bo’ladi.

Yuklamalar haqida ma’lumot

• Yuklamalar tuzilishiga ko’ra ikki xil:
• a) qo’shimcha holatdagi yuklamalar: -mi, -chi, -a, -ya, -oq (-yoq), -da, -u (-yu), -gina (-kina, -qina), -ku;
• b) so’z holatidagi yuklamalar: axir, faqat, xudi, nahotki, ham, naq, xolos.

• So’roq va taajjub yuklamalari: -mi, -chi, -a, -ya.
• Kuchaytiruv va ta’kid yuklamalari: -ku, -u, -yu, -da, -oq (-yoq), -ki (-kim), ham, hatto, hattoki, axir, nahot (nahotki).
• Ayiruv va chegaralov yuklamalari: faqat, faqatgina, -gina (-kina, -qina).

• Aniqlov yuklamasi:
• xuddi, naq.
• Gumon yuklamasi:
• -dir
• Inkor yuklamasi
• na… na

Yuklamalarning turlari

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

Mehmonboyeva Gulruhbonu
Moʻminova Mavluda
Murodullayeva Xumora
Tursunboyeva Mushtariy
Tóraqulova Shohista
Xurramov Zuhriddin