Yosh futbolchilarni tayyorlashning

III-bob. Futbolchilarni tanlashda tehnik va taktik tayyorgarlikni ahamiyati. 

3.1. Yosh futbolchilarni tanlash. 

3.2. Yosh futbolchilarni tanlashda tehnik va taktik tayyorgarlik. 

3.3. Jismoniy tayyorgarlikni hususiyati. 

 

 

 

 

---

 

4 

Kirish 

Mavzuning  dolzarbligi:  Jismoniy  madaniyat  komil  insonni  tarbiyalashdek 

muqaddasvazifani  bajarishda  barcha  o’quv  yurtlari  ta`lim  tizimida  yosh  avlodni 

jismoniy  baquvvat  irodali  chaqqon  vatanparvarlik  ruqida  tarbiyalab  voyaga 

etkazish  uchun  jismoniy  tarbiya  mashqulotlarini  O’zbekiston  Respublika  "Talim 

to’qrisida"gi  qonuni,  "Kadrlar  tayorlash  milliy  dasturi"  qamda  "O’zbekistonda 

Jismoniy  tarbiya  va  sportni  rivojlantirish  to’qrisida"gi  qonunlari,  O‘zbekiston 

Respublikasi  Prezidentining  Jismoniy  tarbiya  va  ommaviy  sportni  yanada 

rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida qarori 03.06.2017 y. PQ-303123-son, 455-

modda  Nufuzli  xalqaro  sport  musobaqalarida  yuksak  natijalarga  erishgan 

O‘zbekiston  sportchilarini  jamoat  va  sport  ishlariga  keng  jalb  etish  hamda 

sportchilarni  va  ularning  trenerlarini  rag‘batlantirish  to‘g‘risida  qarori, 

g‘amxo‘rliklari, ya’ni yosh avlodni jismonan sog‘lom qilib tarbiyalash borasidagi 

dil  so‘zlari  va  bu  soxa  buyicha  davlat  dasturining  ishlab  chiqilishi,  ayniqsa,  yosh 

sportchilarga zo‘r qanot bo‘ldi. 

Ushbu ishlarni samarali bajarish uchun bolalarni eng kichik yoshdan boshlab 

jismoniy-tarbiya  bilan  jismonan  salomatlik  poydevorini  qurishni  amalga  oshirish 

mumkin.  O’zbekistonda  Jismoniy  madaniyat  va  sportni  rivojlantirish  to’qrisida 

kadrlar  tayyorlashdagi  oqilona  tizim  muqim  aqamiyatga  ega.  Shu  bois 

respublikamizda jis moniy madaniyatning maqsad va vazifalari hukumatning ham 

da  Respublika  jismoniy  -tarbiya  va  sport  qo’mitasining  qaroridan  kelib  chiqqan 

holda  amalga  oshiriladi.  Respubli  kamizda  amalga  oshirilatyotgan  jismoniy 

madaniyatni  o’z  oldiga  qo’ygan  maqsadi  sog’lom-ruhan  tetik  va  bunyodkor 

insonni qayotga tayyorlashtdan iborat. O’zbekiston Respublikasi  Prezidenti Islom 

Karimov  "Biz  sog’lom  avlodni  tatbiyalab  etkazishimiz  kerak,  Sog’lom  kishi 

deganda  faqat  jismoniy  sog’liqni  emas  balki  sharqona  odob-ahloq  va 

umumbashariy  g’oyalar  ruhida  kuamol  topgan  insonni  tushunamiz",  -deydi 

O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1-yig’ilishidagi ma`ruzasida. “Jismoniy 

madaniyatning  maqsadi  jamiyatning  sog’lom  hushchaqchaq  har  tomonlama 

jismonan  rivojlangan,  mehnat  va  vatan  himoyasiga  tayyor  turgan  qo’riqchilarni 

---

 

5 

tarbiyalashdan iborat uzoq muddatli uyushtirilgan pedagogik jarayondir”. Birinchi 

Prezidentimiz I.A.Karimov "Sog’lom avlod uchun" ordenini topshirish marosimida 

so’zlashgan nutqlarida alohida ta`kidlab o’tganlar: "Biz asrimizning kelajag avlod 

uchun  kurash  boshladik.  Shu  nom  bilan  orden  ta`sis  etdik  va  maxsus  halqaro 

jamg’arma  tuzdik.  Sog’lom  avlod  deganda  biz  faqat  baquvvat  farzandlarimizni 

emas balki ma`naviy boy avlodga ega bo’lgan halqni tushunishimiz kerak. Bunday 

halqni  hech  kim  hech  qachon  yenga  olmaydi.  Buni  hammamiz  yaxshi  anglab 

olmog’imiz kerak".  

Davlatimiz va jamiyatimizning bugungi kuni, ayniqsa, kelajagi uchun g’oyat 

muxim bo’lgan sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash vazifasini o’z oldimizga 

qo’yar ekanmiz, avvalambor, biz yashayotgan XXI asr-intellektual boylik, yuksak 

bilim  va  salohiyat  talab  etiladigan,  aynan  shu  qadriyatlar  ustuvor  axamiyat  kasb 

etadigan asr, degan xayotiy haqiqatdan kelib chiqqan edik. 

 "Faol tadbirkorlik va innovatsion g‘oyalarni qo‘llab-quvvatlash yili" Davlat 

dasturini  amalga  oshirishda  ta`lim  soxasini  rivojlantirish,  avvalambor,  uning 

moddiy  -  texnik  bazasini  mustaxkamlash,  yangi  o’quv  muassasalari  qurish  va 

ularni  zamonaviy  uskunalar  bilan  jixozlash  masalasiga  e`tibor  yanada 

kuchaytirildi. 

Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi  va  maktab  ta`limini  rivojlantirish  davlat 

umum  milliy  dasturining  amalga  oshirilishi  natijasida  1  ming  536  ta  akademik 

litsey  kasb  -  xunar  kolleji,  umumta`lim  maktablarining  qariyb  9  mingtasi,  ya`ni 

deyarli  hammasi,  1  ming  800  dan  ortiq  sport  zali  namunaviy  loyixalar  asosida 

barpo etildi yoki kapital rekonstruktsiya qilindi. 

Ushbu o’quv muassasalarining moddiy - texnik bazasini muntazam yangilab 

borish,  tizimli  asosda  zamonaviy  komp'yuter  texnikasi,  o’quv  -  laboratoriya 

uskunalari, mebel' va o’quv anjomlari bilan qayta jixozlash, ularni talab darajasida 

saqlash  hamda  yaratilgan  bu  ulkan  salohiyatdan  samarali  foydalanish  maqsadida 

mutlaqo  yangi  bir  tuzilma  -  Moliya  vazirligi  huzurida  maxsus  jamg’arma  tashkil 

etildi. 

---

 

6 

Bu  jamg’armaning  hisob  raqamiga  2016  yili  315  millard  so’m  mablag’ 

ajratilgan bo’lsa, 2017 yilda 570 milliard so’m ajratish ko’zda tutilmoqda. 

Bugungi kunda jismoniy tarbiya va sport soxasida, ayniqsa, bolalar sportini 

yanada  rivojlantirish,  har  bir  shaxar  va  qishloqda  zamonaviy  talabalarga  javob 

beradigan,  zarur  anjomlar  bilan  jixozlangan  sport  maydonchalari,  inshoot  va 

majmualarni barpo  etish bo’yicha  amalga  oshirayotgan  ishlarimiz  o’zining  ijobiy 

samarasini bermoqda. 

Shuni mamnuniyat bilan aytish kerakki, istiqlol yillarida yurtimizda 1 ming 

200 dan  ziyod  yangi  sporò  inshooti barpo  etilib,  ularning  mingdan ortiqi qishloq 

joylarida  qurildi.  Bu  esa  260  ming  nafardan  ziyod  bolang’ich  sportning  ko’plab 

turlari bilan muntazam shug’ullanishi uchun imkoniyat yaratdi. 

Qiz  bolalarni,  eng  avvalo,  qishloq  qizlarini  sport  bilan  shug’ulanishga  jalb 

etishda joriy yilda sezilarli natijalarga erishildi. "Sport xayotidan hech kim chetda 

qolmasligi  kerak"  degan  shiordan  kelib  chiqqan  holda,  kam  ta`minlangan 

oilalarning  120  ming  nafar  qizlari  uchun  3  milliard  500  million  so’mlik  sport 

kiyimi va jixozlari xarid qilindi. 

Yana    bir  muxim  xolatga  e`tiboringizni  qaratmoqchiman.  Mamlakatimizda 

badiiy gimnastikani rivojlantirish dasturi qabul qilingach sportning ushbu nafis turi 

bilan  shug’ullanadigan  qizlar  soni  shu  yilning  o’zida  6  -  7  barobar,  ayrim 

viloyatlarda esa 10 - 12 barobar ortdi. 

 "Faol tadbirkorlik va innovatsion g‘oyalarni qo‘llab-quvvatlash yili" Davlat 

dasturini  bajarish  uchun  barcha  manbalar  xisobidan  joriy  yilda  qariyb  8  tirillion 

so’m  mablag’  sarflanganining  o’zi  bu  borada  amalga  oshirgan  ishlarimizning 

ko’lami va miqyosi nechog’lik ulkan ekanidan dalolat beradi.   

  Zamonaviy futbolda samarali o’yin ko’rsatish va yuqori natijalarga erishish 

faqat  o’ta  shakllangan  jismoniy  taryorgarlik  evaziga  amalga  oshirish  mumkin. 

O’zbekiston  aholisining  jismoniy  tayyorgarligi  va  salomatligi  darajasini  belgilab 

beruvchi "Alpomish " va "Barchinoy"  maxsus test savollari joriy etilishi haqidagi 

qo’shma qarori va ularda belgilangan vazifalar Respublika Oliy va O’rta Maxsus 

kasb-hunar  kollejlari,  akademik  litseylar  talaba  va  o’quvchi  yoshlarni  jismoniy-

---

 

7 

tarbiya va sportni jahon standartlari talablari darajasida rivojlantirish hamda uning 

faoliyatini  tubdan  takomillashtirish  to’g’risidagi  masalalarni  hal  qilish  zarurligini 

taqozo etmoqda va uni chora tadbirlarini amalga oshirish yo’llarini aniq va ravon 

ko’rsatib  berdi.  Tajribali  va  iqtidorli  yosh  tadqiqotchilar  tomonidan  sport 

mashg’ulotlarini  tashkil  qilishning  halqaro  andozalarini  etakchi  murabbiylarning 

ish  tajribalari  bilan  davr  talablari  asosidagi  faoliyatilari  izchillik  bilan 

o’rganilmoqda.  Yangidan  tashkil  etilayotgan  litseylar,  sport  maktablari  sport 

klublarining  faoliyati  jismoniy  tarbiya  va  sport  sohasidagi  olimlarini  diqqat 

markazida turibdi.  

Sportchilarimizning  halqaro  sport  maydolaridagi  erishayotgan  yutuqlari, 

ayniqsa mahalliy  millat xotin-qizlarining sportda jahonga tanilishiga, bu bilan esa 

yurtimiz  shon-shuxratini  oshirishdagi  say-xarakatlari  Vatanimizning  bevosita 

g’amxo’rligining  ulug’vor  natijasidir.  Bu  jihatlarda  ilmiy  xodimlar  va 

murabbiylarning o’zaro hamkorliklarini ta`minlashni davr talab qilmoqda. 

Yuqoridagi  amaliy  tadbirlarni  ta`kidlashdan  maqsad  shundanki,  ularni 

tashkil qilish, amaliy va nazariy jiqatdan tashkil qilish asosida faoliyat ko’rsatishni 

ko’pincha  ilmiy  xodimlar  tajribali  mutaxassislar  tomonidan  amalga  oshirilib 

boriladi.  Shu  sababdan  ilmiy  tadqiqotlar  tashkiliy  ishlarda  faollik  ko’rsatib 

kelayotgan  mutaxassislarni  ishga  olish  maqsadga  muvofiqdir.  Ular  orasida 

professorlar  T.S.O’smonxo’jaev,  R.Salomov,  J.Nurshin,  F.Kerimov  (Tshkent), 

T.X.Xoldorov, 

A.T.Sodiqov, 

X.A.Miliev, 

B.A.Buriboev, 

F.Axmedov, 

O.Ý.Muqimov  (Jizzax),  Q.Rafiev,  A.X.G’ulomov  (Samarqand)    Gapparov  Z.G. 

Iseev SH.T.  Iseev SH.T. Kachani L. Gorskiy L. Koshbaxtiev I.A. Kurbanov O.A.  

Nurimov  R.I.va  boshqalarining  o’quv  uslubiy  qo’llanmalari  ilmiy  maqolalari, 

monografiyalari olqishga sazovordir. 

 

R.N.Poliyani  fikriga  ko’ra  8-9  yoshli  bolalarda  tezkor-kuch  va  chaqqonlik 

sifatlarining  o’sishi  kuzatiladi.  Tezkorlik  va  egiluvchanlik  qobiliyati  esa  biroz 

susayadi.  14-15  yoshda  egiluvchanlik  va  tezkorlik  kuchini  rivojlantirishga  oid 

hajmini  ko’tarish  maqsadga  muvofiq.  Ushbu  fikrni  V.F.Bashkirov,  V.P.Filinlar 

ham  qullab-quvvatlaganlar.  I.Arshavskiy,  Ya.V.Vaynbaum,  A.Tujalavskiy  va 

---

 

8 

boshqalar.  Yosh  sportchilarning  funktsional  tayyorgarligini  ilmiy  tekshirish 

nitajasida jismoniy mashqlar organizmning rivojlanishida hal qiluvchi rol o’ynashi 

tasdiqlangan.  

 

V.S.Daxnovenkiy  va  boshqalar  tezkor  kuch  va  maxsus  chidamkorlik 

sifatlarini  rivojlantirishga  yo’naltirilgan  mashqlar  bilan  uzoq  muddat  mabaynida 

muntazam shug’ullanish natijasida kurashchilarning texnik-taktik mahorati hamda 

boshqa qobiliyatlari qanchalik sezilarli darajada shakllanish mumkinligini tadqiqot 

asosida isbot qilib bergan. 

 

Kuch  va  tezkorlikni  chidamkorligi  sportchilarni  yosh  sportchilarni  juda 

extiyotkorlik  bilan  rivojlantirish  zarurligi  katta  yuklamaga  ega  mashqlar  bilan  bu 

sifatlarni  zo’rma-zo’raki  o’stirishga  intilish  salbiy  oqibatlarga  olib  kelish 

extimolidan  xoli  emasligi  alohida  ta`kidlab  o’tilgan  (A.R.Akromov,  M.A.Godip, 

SH.T.Iseev, G.M.Sergeev, R.I.Nurimova, S.A.Savin va boshqalar). 

 

Maxsus  jismoniy  sifatlarni  rivojlantirish  masalalari  ko’pgina  tadqiqotchilar 

shularida  va  ilmiy  adabiyotlarda  o’z  ifodasini  topgan  (Z.G.Gapparov,  D.Jarnin, 

V.I.Samakov, G.M.Sergeev va boshqalar). 

 

Ta`kidlash  lozimki  Jismoniy  tarbiya  va  sportning  ilmiy  va  ijtimoiy 

pedagogik  xususiyatlari  hamda  uning  tarbiyaviy  mohiyatlarini  yurtimiz  olimlari 

tomonidan ijobiy ravishda mukammal asoslab bergan. 

 

O’zbekiston  Respublikasi  yosh  futbolchilarni  jismoniy  qobili  yatlarini 

rivojlantirish bo’yi cha olimlar tomonidan kam yoritilgan bo’lib adabiyotlar tahlili 

shuni  ko’rsatadiki  yosh  sportchilarni  yoshi,  jinsi,  jismoniy  tayyorgarligiga  qarab 

yozilgan  va  jismoniy  tarbiya  darslarida  futbol  o’yinini  o’rgatish  uslublari 

to’g’risida metodik tavsiyanomalar topa olmadik. Tadqiqotning maqsadi. Futbolda 

tanlash  va  yunaltirish  asosida  mashgulotlarni  tashkil  etishdi  beriladigan 

mashg’ulotlar samaradorligini oshirish. 

 

Ushbu maqsadga erishish quyidagi vazifalar yordamida amalga oshiriladi. 

1.Yosh futbolchilarning o’yinlaridan foydalanish samaradorligini aniqlash.  

2.14-15  yoshli  futbolchi  o’quvchilarni  umumiy  va  maxsus  tayyorgarlik 

darajasini aniqlash. 

---

 

9 

3.Mashg’ulot  jarayonida  futbolchilarni  tayyorlash  yo’nalishga  muvofiq 

qiladigan harakatli o’yinlarni tasniflash. 

Shu  boisdan  ham  tadqiqot  mavzusini  “o’quvchilarning  futbol  sport  turiga  

jismoniy tayyorgarligini oshirish yo`llari” deb nomladik.