Юридик фанлар ахборотномаси – Вестник юридических наук – Review of law sciences 73
Юридик фанлар ахборотномаси – Вестник юридических наук – Review of law sciences 12.00.03 – Фуқаролик ҳуқуқи. Тадбиркорлик ҳуқуқи. оила ҳуқуқи. Халқаро Хусусий ҳуқуқ nazardan mamlakatlarning makroiqtisodiy o‘sish
davri abadiy bo‘lishi mumkin emas. Kapitalistik iqti
-
sodiyot har doim tanazzullar va ko‘tarilishlar orqali
rivojlangan. Retsessiya va ruhiy tushkunlik paytida ke
-
lajakda o‘sish uchun zarur shart-sharoitlar to‘planadi.
Boshqa tomondan olib qarasak, iqtisodiy inqi-
rozlarning kelib chiqishiga asosiy sabab bu global
-
lashuvning kuchayishi bo‘lishi mumkin. Belorusiya
-
lik iqtisodchi P.S. Lemeshenkoning fikricha, rasmiy
ravishda inqirozlarning kelib chiqish ehtimollari
oldi-sotdi shartnomalarining ikki mustaqil oldi-sotdi
shartnomalariga bo‘linishi va dunyo bo‘ylab keng
miqyosda harakatlanishidan iborat [6]. Ayniqsa,
Yevropa Ittifoqidek integratsiyaning eng yuqori
bosqichiga erishgan mintaqada inqiroz sezilarli dara
-
jada bo‘lishligi aniq.
Bugungi kunda pandemiya sharoitida mazkur
holat qancha davom etishi mumkinligini aniq tax
-
min qilish qiyin. Buyuk depressiya nafaqat tarixda
misli ko‘rilmagan pasayish bo‘lganligi uchun, balki
juda uzoq vaqt – 10 yil davom etgani uchun ham ja
-
hon inqirozlari orasida ajralmas o‘ringa ega bo‘lgan.
Ta’kidlash lozimki, bu davrda Amerika iqtisodiyoti in
-
qirozdan faqat urush tufayli, urushayotgan davlatlarda
Amerika mahsulotlariga talab paydo bo‘lgani uchun
chiqib ketishga muvaffaq bo‘ldi. Ammo o‘shanda iqti
-
sodiyotni qo‘llab-quvvatlashga va rag‘batlantirishga
qaratilgan pul-kredit va soliq siyosati mavjud emas
edi. Endi bunday choralar qoidaga aylandi.
Ta’kidlash joizki, hech qaysi davlat Xitoyda
pandemiya boshlangan davrda sodir bo‘lgan ishlab
chiqarish to‘xtashini global miqyosda tarqalishini
kutmagan edi. Go‘yoki Domino prinsipi bo‘yicha
ishlaydigan ta’minot zanjirlari uzilishi bilan ishlab
chiqarish va savdodagi shok global ta’minot zanjirlari
bloklanishiga olib keldi. Tovar narxlari tushib ketishi,
rivojlanayotgan bozorlarga xususiy kapital oqimining
kutilmagan va ommaviy to‘xtab qolishiga olib keldi.
Xalqaro moliya instituti ma’lumotlariga ko‘ra
pandemiya boshlanganidan beri rivojlanayotgan
bozor mamlakatlari aksiyalari va obligatsiyalari
-
dan 80 milliard dollar yo‘qotish yuzaga keldi. Bu
2008-yildagi moliyaviy inqiroz davriga qaraganda
deyarli to‘rt baravar ko‘p demakdir. Bu ko‘plab rivo
-
jlangan iqtisodiyotlar, shuningdek, Yevropa Ittifoqi
davlatlarining to‘lov balansi inqirozi yuzaga kelishi
xavfini tug‘dirdi. Bu esa aksariyat mamlakatlarning
Bretton-Vuds institutlaridan yordam so‘rashlariga
sabab bo‘ldi. Shundan kelib chiqib taxmin qilsak,
koronavirus pandemiyasi keltirib chiqargan inqiroz
tufayli nafaqat Xitoy, Yevropa, Yaponiya va AQSH
-
da chuqur iqtisodiy tushkunlik, balki jahon savdosi
pasayishi, kapital oqimi va tovarlar narxi tushishi sa
-
babli jiddiy falokat yuz berishi mumkin.
Ushbu prognozlar to‘g‘riligi 2008–2009-yillar-
dagi so‘nggi inqirozdan keyin, ayniqsa, fond bozo
-
rida 11 yil mobaynida davom etayotgan eng uzoq
o‘sish davrlaridan birini kuzatayotganimiz bilan
izohlanadi. Ko‘p odamlar buni pufak deb atashadi,
nazariy jihatdan agar u yorilib ketsa, oxirgi inqiroz
yoki 1929-yildagi katta tushkunlik bilan taqqoslan
-
adigan ulkan bozor halokati yuz berishi mumkin.
Ammo zamonaviy iqtisodiyotning o‘tmishdagi
iqtisodiyotdan farqi shundaki, hozir rivojlangan va
rivojlanayotgan mamlakatlarning pul-kredit organlari
har qanday muammolarni ularga faol ravishda pul
to‘lash orqali hal qilishga harakat qilmoqda. Buning
yaqqol isboti sifatida stavkalar doimiy ravishda pa
-
sayib borayotganligini ko‘rsatish mumkin. Xususan,
Yevropa Ittifoqining Markaziy banki kichik va o‘rta
biznes faolligini oshirish maqsadida bunday choralar
-
ni amalda qo‘lladi. Natijada bu orqali iqtisodiyotda
turg‘unlikning boshlanishini sekinlashtirish xususi
-
yatiga erishiladi. Albatta, buni makroiqtisodiy barqa
-
rorlik nuqtayi nazardan uzoq davom ettirib bo‘lmay
-
di. Bugungi Yevropada salbiy foiz stavkalarini bir
necha o‘n yillar oldin tasavvur qilib bo‘lmas edi,
ammo bu avvallari qo‘llanilmagan tubdan yangi cho
-
ra hisoblanadi. Bu iqtisodiyotning markaziy banklari
tomonidan yevro barqarorligini saqlab qolish uchun
amalga oshirildi.
Yevropa Ittifoqida yuzaga kelgan asosiy
muammolardan biri ishloq xo‘jaligi sektori barqa
-
rorligiga erishish hisoblanadi. Garchi bu borada
yevropaliklarni yuqori sifatli va xavfsiz oziq-ovqat
bilan ta’minlashda barqarorlik kuzatilayotgan bo‘lsa-
da, Yevropa Komissiyasi oziq-ovqatlar zaxirasining
tugab borishi xavfini bartaraf qilishni reja qilgan.
Sog‘lom va xavfsiz oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab
chiqarishni davom ettirish uchun Yevropa Komissi
-
yasi fermerlar va boshqa foyda oluvchilarga zarur
yordam olishlarini ta’minlash uchun bir qator aniq
choralarni taklif qildi. Yaqinda qabul qilingan Itti
-
foq hukumati yordamining vaqtincha rejasiga binoan
fermerlar har bir fermer xo‘jaligiga 100,000 yevro,
oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash va marketing
kompaniyalari maksimal 800,000 yevro yordam ol
-
ishlari mumkin [7]. Ba’zi hollarda bu yordam sum
-
