Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров


Бори элга яхшилик килгилки, мундин яхши йук



Download 3,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet118/120
Sana26.02.2022
Hajmi3,8 Mb.
#472288
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   120
Bog'liq
yulduzli tunlar

Бори элга яхшилик килгилки, мундин яхши йук,,
Ким дегайлар дахр аро колди фалондан яхшилик.
Шу куни кечаси Бобур Навоийга аталган мактубини хам, шеърини хам ёзиб тугатди. Орадан 
икки кун утгач, бу мактуб махсус элчи билан Самарканддан Хиротга жунатилди. Бобур 
Навоийдан киш чиккунча жавоб олиш умидида эди. Бирок киш чикиб, энди бойче-чак очилган 
кунларда Хиротдан мусибатли хабар келди: киш чилласи пайтида хали Бобур юборган элчи 
йулда эканида Алишер Навоий вафот этган эди. Бобур узига улуг бир мураббий топдим, деб 
суюниб юрганда, угай такдир уни бу мададкоридан хам жудо килган эди.
* Сенсиз Даррам сувидек дарду рамдамен,
Сенсиз Кухак (Зарафшон) дарёсидек гирёнман.
7
Тепаликка учиб чикаётган чопкир отнинг туёги ердан бош кутариб, бугун-ерта очилай деб 
турган лола гунчасини эзиб-янчиб утди. Бу от устида утирган Шайбонийхоннинг кузлари эса 
пастдаги кенг текисликда чугурчукдай ёпирилиб пойга утказаётган отликларда эди.
Тиник бахор осмонининг бир четида Самарканд билан Бухоро оралигининг энг машхур кургони 
булган Дабусия* калъаси савлат тукиб турибди. Кеч кузда бу калъа хам Шайбонийхоннинг 
кулидан чикиб, Бобурга утиб кетганда, кушини Бухорога чекиниб, огир ахволга тушиб колган 
эди. Рухи тушган баъзи саркардалар: «Есимиз борида этак ёпиб, Туркистонга кайта колайлик!» 
дейишган эди. Аммо Шайбонийхоннинг Самарканддаги хуфиялари Бобурнинг шоирлар ва 
олимлар сухбатига берилиб, янги жангларга суст тайёрланаётганини билдириб турар эдилар. 
Кулдан-кулга утиб, жуда куп таланган Самарканд бахорга чикиб яна очлик ва кахатчилик 
балосига йуликкан эди. Бунинг хаммаси Шайбонийхонни дадиллаштирди. Якинда у Бухородан 
Дабусияга кушин тортиб келди. К,алъанинг баланд деворларига улардан хам баланд шотилар 
куйдирди. Калъа химоячилари тепадан ук ва тош ёгдиришаётган булса хам хон уз аскарларига 
тап тортмай чикаверишни буюрди. Одамлар улган-колганига карамай чикиб келаётганини 
курган химоячилар тепадан катта ёгоч болорлар отишди, ёниб турган ёгларни чикаёт- 
ганларнинг бошидан куйишди. Девор таглари уликларга тулиб кетди. Хон навкарлари куркиб 
чекина бошладилар. Шунда Шайбонийхон узининг тугишган укаси Махмудхонни ва суюкли 
угли Темурхонни бутун навкарлари билан жангга солди. Хон укаси ва углини хам аямаётганини 
курган жангчилар яна шотиларга ёпишдилар. Юкоридан ёгилаётган ажал шотига чикканларни 
тутдай тукаётган булса хам, бир неча юз киши шовкин-сурон билан девор тепасига чикиб 
борди. Девор тепасидаги жангда икки томондан хам жуда куп одам кирилди, уликлар


Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров
туйнукларни бекитиб куйганидан пастга ук отиш мумкин булмай колди. Хон кушини сон 
жихатдан бир неча баробар куп булиб, шотилардан оркама-орка чикиб бормокда эди.
Бобурдан ёрдам сураб кетган чопар Самаркандга етиб боргунча булмай Шайбонийхон 
Дабусияни конга белаб ахири олди-ю, химоячиларни битта колдирмай киличдан утказди.
Бу зафар хон кушинининг рухини кутарди.
Енди Шайбонийхон Дабусияни тогдай бир таянчга айлантириб, ундан Самарканд устига сакраш 
тайёрлигини куряпти.
Хозир пастда утказилаётган пойга хам — шунчаки кунгил очиш учун эмас, Бобур билан 
буладиган хал килувчи жангларда Шайбонийхонга энг зур, энг чопкир отлар танлаш учун 
керак.
Куни кеча Самарканддан келган дарвиш кийимидаги бир махфий Бобурнинг хотини киз 
тукканини, отини Фахринисо куйганларини айтиб берган эди.
Шайбонийхон пойгада бир-биридан узиб, сор бургутлардай учиб бораётган йигитларига завк 
билан тикилди-ю, узича деди, «Майли, Бобур куздаги галабасидан фахрланиб, кизига 
Фахринисо деб от куйсин, керилиб, шеърини ёзиб ётаверсин! Унгача мен бургутларимнинг 
хаммасини овга ургатаман».
Шайбонийхон хали хеч кайси жангга бунчалик жон-жахди билан тайёрланган эмас. У Бобурни 
енгиш осон эмаслигини сезарди. Бобур энди ун туккизга кирган ёш йигит булса хам нихоятда 
истеъдодли, нихоятда довюрак саркарда эканини Шайбонийхон амалда курди. Хозир бу 
атрофдаги шахару кишлокларнинг купчилиги Бобурга ён босади. Шайбонийхоннинг 
душманлари эса бехисоб. Султон Али мирзонинг купчилик бек ва навкарлари бултур 
Шайбонийхонга кушилган эди, Бобур Самаркандни олгандан кейин хаммаси унинг томонига 
кочиб утиб кетди. Бобурнинг кушини кун сайин купайиб боряпти. Хатто Андижондаги Ахмад 
Танбал хам укаси Султон Халилни икки юз навкари билан Бобурнинг ихтиёрига юборипти. 
Шайбонийхон шуни эшитгандан кейин, хозир Бобурнинг обруси жуда баланд эканини, ундан 
хатто Ахмад Танбал хам куркиб колганини сезди. Бу кетишда ёзга бориб Бобурнинг кушини 
яна хам купаяди. Шайбонийхон хал килувчи жангни тезлатмаса, кейин юткизади.
* Д а б у с и я — «Темир кур^он» демакдир. Зиёвиддин деган жойда хозир бу калъанинг харобалари бор.
* * *
Шайбонийхон султонлари билан кенгашиб, эрта бахорда Бухоро ва Дабусия калъасини 
ишончли одамларига колдирди-ю, узи Самарканд томонга кушин тортиб кела бошлади.
Шундан сал олдин Шайбонийхон Бобурга мактуб йуллаб, уни масоф урушга* чакирган, 
«Мардлар майдонда синалгай, калъада бекиниб ётиш ёш боланинг хам кулидан келур!» деган 
мазмунда аччик киноялар килган эди.
Нихоят, Бобур хам Самарканддан кушин билан келди-ю, Сарипулда* Шайбонийхон 
аскарларидан бир тош берида тухтаб, жангга тайёрлана бошлади. Бобур Зарафшон дарёси 
куриниб турган бир жойни урда килиб, атрофига чукур хандакпар казитди, шох-шаббалардан 
ук утмайдиган ихоталар ясатди.
Шунга Караганда Бобур масоф урушга унча тез киришмокчи эмас эди, оркадан яна янги кучлар 
етиб келишини кутмокчи эди.
Бирок Шайбонийхоннинг йигиладиган аскарлари йигилиб булган, энди узок Туркистондан янги 
кучлар етиб келолмаслиги аник. Шахрисабздан келган махфий хабар хонни изтиробга солиб 
куйди. Уша ёкда Боки тархон икки минг кушин туплаб, яна мингта аскар йигиб кейин 
хаммасини Бобурга ёрдам бергани олиб келмокчи эмиш. Агар бу кушин хам Бобурга келиб 
кушилса, Шайбонийхон енгилиши мумкин. Хон урушни тезрок бошлашнинг чорасини излаб,


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
Бобур кароргохида мунажжимлик килиб юрган яширин кишисига хабар юборди. «Осмондаги 
юлдузларга караб, Бобурни тезрок жанг килишга кундирсин, агар ишни чузса, жосуслигини 
фош килиб, бошини кестиргаймен!» деб мунажжимга тахдид килди.
Бу мунажжим хам шоир Биноийга ухшаб, хон кароргохидан Бобур хузурига кочиб борган эди. 
Хон Бобурнинг рахмини келтириш учун мунажжимни Бобур хузурига кочиришдан олдин 
калтаклатиб, огиз-бурнини кон килган, кийимларини йирттирган эди. Мавлоно Шахобиддин 
исмли бу мунажжим хозир Бобур саройида иззат-икромда экани хам Шайбонийхонга маълум 
эди. Хоннинг яширин топшириги каландар кийимидаги киши оркали мунажжимга етказилган 
куни кечаси Шайбонийхон ун минг кушини билан Бобур урдасига бостириб борди, накоралар, 
карнайлар чалдириб, истехком деворлари оркали уклар ёгдирди.
Отлар хандаклардан утолмас, аммо хон аскарларининг хакоратомуз кичкириклари урдада 
утирган Бобурга ва унинг одамларига баралла эшитиларди:
— Жонинг булса майдонга чик!
— Куркоклар, курк товукдай мояк босиб утира берасанми?!
— Бобурингда юрак булса улуг хонга узини курсатсин!
— Мард булса чиксин майдонга!
Химояда ётган одамларга тунги хужум ва шовкин-сурон огир таъсир килишини Шайбонийхон 
яхши билар эди. Бобурнинг урдаси атрофида унинг юзлаб отликлари урра-ур килишиб, 
борликни ларзага келтиришди, ихота килинган шох-шаббаларга ёниб турган ёй укларини 
отишиб, бир-икки жойини ёндириб юборишди. Ичкаридан хам уклар отилди, аччикланган 
навкарларнинг хакоратлари эшитилди, аммо хон кушини билан олишиш учун хеч ким юрак 
ютиб чиколмади.
Шайбонийхон Бобурнинг кеча куккисдан майдонга кушин тортиб чиколмаслигини олдиндан 
биларди, чунки хеч бир аклли-хушли саркарда бу коронги тунда селдай ёпирилиб келган 
лашкар каршисига тайёргарликсиз бетартиб отилиб чикмаслиги уз-узидан аён эди. Бу тунги 
шовкин-сурон Шайбонийхонга уз лашкарининг рухини кутариш учун керак эди. У узининг хеч 
нарсадан куркмаслигини, Бобур эса гуё тиззаси калтираб, истехкомдан берига 
чиколмаётганини хар икки томонга намойиш килмокчи, шу билан ёш душманининг из-зат- 
нафсини кузгатмокчи эди. Айни вактда, бу тунги хужум — Бобур кароргохида иш олиб 
бораётган мунажжимни хам дадиллаштиришга каратилган эди.
Чиндан хам бу тунги хужум Бобурнинг иззат-нафсига каттик тегди. Мунажжим эса осмондаги 
юлдузлар тартибини мураккаб бир тарзда унга тушунтириб: «Хозир саккиз юлдуз сиз томонда 
рост турур, — деди.— Яна икки кун утгач, бу саккиз юлдуз ганимингиз томо-нига огиб кетгай. 
Агар эрта-индин жангга киришсангиз, галаба сизники булишидан бутун фалакиёт далолат 
бермокда!»
Ахири шу сабаблар бир булиб, Бобур Шахрисабз ва Тошкентдан келадиган катта кумакни кутиб 
ултирмасдан, индин чоршанба куни жанг майдонига чикишга карор берди. Мунажжим буни 
уша алокачи каландар оркали Шайбонийхонга етказдирди.
Шайбонийхон чоршанба куни хаёт-мамоти хал булишини сезиб, бор истеъдодини, бутун 
тажрибасини ишга сола бошлади. Куни буйи булажак жанг майдонининг хар бир пасту баланд 
жойини куздан кечириб чикди, офтоб каёкдан чикиб, шамол каёкдан эсишигача эътибор 
берди. Кечаси эса отларни эгарлатиб, хамма нарсани тахт килиб ётишни буюрди, ёв майдонга 
чиккан захоти дархол кулай томонни эгаллашнинг режасини тузиб куйди. Икки кеча деярли 
ухламади. Ярим тунда хам, сахар паллада хам унинг ок утовидан кучли овоз ва катта ихлос 
билан ёдаки кироат килинаётган куръон товуши эшитилиб турди. Шайбонийхон жойнамоз 
устида саждага бош куйиб, худога муножот килар, кузларига ёш олиб «Шарманда килма 
парвардигор!» деб пичирларди.
Жангдовуллар азон палла Бобур кушинининг шошилинч сафланаётганини ва туг тикаётганини 
айтиб келган захоти Шайбонийхон хам бор аскарларини оёкка тургизди. Чавкар отда сафларни


Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров
айланиб чикди.
— Шункорларим! — деб жарангли овоз билан кушинга мурожаат килди. — Бу атрофда бизнинг 
худодан булак суянчиримиз йук. Ота юртимиз узок, енгилсак етолмаймиз. Бирдан-бир нажот — 
енгиш! Менинг па рва рди горда н умидим катта. Тушимда аён булди— насиб килса, ралаба 
бизники!
— Иншоолло! — деди унлаб овоз бирдан.
Шайбонийхон куръондан киска бир сурани охангдор товуш билан таъсирли килиб укиди-ю, 
диний рахбарларга хос сирли ва салобатли тарзда фатво берди:
— Омин, оллоху акбар!
Минглаб одам бирдан:
— Оллоху акбар! — деб такбир туширганда осмон титраб кетгандай булди. Шайбонийхоннинг 
валийлигига ишонадиган, унинг фатвосидан рухланган кушин аввалдан уйланган аник режа 
билан ёв томонга йуналди.
Узок машклар бекор кетмаган эди. Хоннинг кушини гуё бир тан-бир жон булиб харакат килар, 
худди таранг тортилган ёйдай уртаси хиёл олдинга чикиб борар эди.
Чап томон дарё. Шайбонийхон кушинини унг томондаги кенгликлардан дарё томонга киялатиб 
йуналтирди. Чунки дарё томон нишаброк эди, бугун шамол хам жанубдан эсмокда эди. Йул 
нишаб булса-ю, шамол оркадан эсса, чопкир отлар янада тезрок учиши мумкин. Шайбонийхон 
бугун кулламокчи булган тулрама усули — яшин тезлигида харакатланишни талаб килади. 
Шунинг учун у отларнинг чопкирини аввалдан танлаб куйган, бугун эса шамолнинг йуналишию 
ернинг нишаблигини хам хисобга олган эди.
Шайбонийхон кушинининг жанубдан киялаб якинлашаётганини курган Бобур кушини ёв билан 
юзма-юз тукнашиш учун унг канотини олдинрок чикариб, дарёга орка угирдию, жанубга томон 
бурила бошлади.
Орада икки-уч чакиримча масофа колганда Шайбонийхон хос навкалари, ичкилари ва 
турбардори билан бирга баланд бир тепаликда тухтади. Бобур хам шунака бир тепаликда отлик 
турар, унинг оркасидаги дарёнинг суви эрталабки куёш нуридан товланиб куринарди. 
Бобурнинг кушинлари орасида тура* кутарган, дас-таси узун найзалар ва ойболталар билан 
куролланган пиёдалар хам куп эди. Агар отликлар уларга турридан рупара булса узун найзалар 
отга ёки отликка санчилади. Шайбонийхон пиёдаларнинг марказда келаётганини куриб, 
узининг кушинига ёв марказини очик колдиришни, ёвнинг икки канотини айланиб утиб, икки 
бикинидан ва оркадан зарба беришни буюрган эди.
Унг канотдаги Махмуд Султон, Жонибек Султон ва Темур Султон хоннинг буйрурига амал 
килишиб, ёвга бир чакирим колганда отларини тусатдан унг томонга буришди ва Бобур 
кушинининг чап канотини айланиб ута бошлашди. Шайбонийхон кушинининг чап канотидаги 
машхур лашкарбошилар Хамза Султон ва Мадхи Султон хам марказга тегмай, Бобурнинг унг 
канотини айланиб утмокда эдилар.
Енг зур кучларини марказга куйган Бобур аввал тузган режасини шошилинч равишда узгартира 
бошлади. Бобур марказга куйган кушиннинг бир кисми унг канотга кушилиб, Шайбонийхоннинг 
чап канотига ташланди.
Тулгаманинг бир калтис жойи шунда эдики, марказга тегмай утган икки канот бир-биридан 
ажралиб колиши мумкин эди. Ёв уларни иккига булиб ташлаши, сунг оркадан хужум килиб 
тулрама ишлатмокчи булганларнинг узларини тулраб, куршаб олиши мумкин эди. Хозир 
Шайбонийхон кушинининг чап каноти худди мана шу ахволга туша бошлади.
Аммо ана шу ерда энг югурик отларнинг танлангани иш берди. Бобурнинг отликлари олдиндан 
киркиб чикишга улгурмадилар. Махмуд Султон бошлик уч-турт юз чавандоз ёв кушинининг 
оркасига утиб олишга муваффак булди. Унг канотдан Хамза Султоннинг икки юз 
о т л и р и
хам 
чопкир отларда ёвни айланиб утиб келиб, Махмуд Султоннинг йигитларига кушилди. Бобур 
кушини кутилмаганда хам икки ёндан, хам оркадан зарба еб, эсанкираб колди. Жон аччирида


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
бакираётган, килич ва ук зарбидан йикилаётган, оёк остида мажакланиб чинкирган вахимали 
овозлар, 
т и р

найза зарбалари, «Урхо, ур!» деган нидолар отларни хам кутуртириб юборган 
эди. Бобур кушинининг дастлабки 
я с о ри
бузилиб кетди, икки томоннинг отликлари аралаш- 
куралаш булиб, пиёдаларнинг устига отда бостириб келди. Пиёдаларни энди уз кушинининг 
отликлари хам босиб-янчиб кета бошлади.
Очик колган марказдан Бобур аскарларининг бир кисми аланга тилидай отилиб чикди-ю, 
Шайбонийхон турган тепаликка хамла килиб кела бошлади. Унг канотдаги Темур Султон билан 
Жонибек Султоннинг йигитлари хали хам куршовдан чиколмас эди. Шайбонийхон томонга 
бостириб келаётган икки юздан купрок отликнинг рафтори жуда вахимали эди. Купакбийнинг 
уч-турт юз йигити киррин булаётган жойдан чикиб, ёв отликларининг кети-дан тушди. Аммо 
орадаги масофа анча узок, Купакбий етиб келгунча беригилар Шайбонийхонни бутун ичкилари 
билан янчиб утиши мумкин эди. Буни сезган хоннинг ичкилари саросимага тушиб колишди. 
Ювошгина от миниб чиккан мулла Абдурахим:
— Хазрати имоми замон, вакт утди, бехатар жойга чекинайлик! — деди.
Шайбонийхоннинг рангида кон колмаган. У хам бехатар жойга кетишни истарди. Аммо бу 
тепаликда у турлар билан турибди. Агар пастга тушиб кетса-ю, аскарлари угирилиб караб, уни 
ва турларни курмаса, «Енгилибмиз!» — деб уйлашади. Хоннинг чекиниши— енгилиш аломати 
булади. Шунинг учун Шайбонийхон титраб-какшаб:
— Улим бор, чекиниш йук! — деб кичкирди. Сунг у юз кадамча нарида турган хос навкарларига 
буюрди:
— Чик хамманг! Ана у келаётган отликларнинг йулини туе!
Бу хос навкарлар хоннинг энг сунгги таянчи хисобланар, улар одатда енгилиб кочиш керак 
булганда хонни куриклаб олиб кетиш учун сакланар эди. Хон буйрук бергандан кейин 
ёпирилиб келаётган нариги ёвнинг каршисидан чикиб, ёйлардан ук ота-ота уларга 
якинлашдилар. Хос навкарлар наригиларга Караганда икки баробар оз булсалар хам дадил 
саваша бошладилар. Нарёкдан Купакбий хам уч-турт юз 
о т л и р и
билан етиб келди. Энди ёв 
илрорлари куршовда колди. Бир вакт шу куршовни унтача отлик ёриб чикди. Худди купкари 
пайтида улок талашиб тусатдан томошабин устига бостириб келиб коладиган улокчиларга 
ухшаб, Шайбонийхон турган тепаликка чикиб борди. Мулозимлардан бир нечаси «гур» этиб 
оркага кочди. Аммо Шайбонийхон уз навкарларининг кули баланд келаётганини куриб турар 
эди. Камонга ук урнатиб, тепани киялаб кочиб утаётган ёв отликларига караб отди. Ук хеч 
кимга тегмаган булса хам хон шахеан узи жангга кул урганини курган навкарлар аввалгидан 
хам каттикрок кичкиришиб, ёв илгорини битта куймай кириб ташладилар.
Нарёкда ёв кушинини ураб, чулгаб, тулгама усулини хон айтгандай амалга ошираётган 
султонлар мингга якин йигитлари билан Бобур турган тепаликка етиб бордилар. Пиёдалар 
Бобурга иш бермай куйди. Якинда Тошкентдан келиб кушилган мурул отликлари Бобур-нинг 
жангни бой бераётганини сезишди-ю, улжасиз кетмаслик учун эгасиз колган отларни 
жиловидан тутиб, етаклаб, жанг майдонидан чикиб кета бошладилар. Баъзи муруллар эса 
узлари билан бир сафда жанг килаётган андижонлик ва самаркандлик йигитларни эгарларидан 
ардариб ташлаб, отларини улжа килиб олиб кочишга тушдилар.
Бир вакт Шайбонийхон Бобурнинг ун-ун бешта ичкилари билан тепаликдан тушиб, дарё 
томонга караб чекинаётганини куриб колди. Бу бир хийла эмасмикин, деб тикилиб караса, 
Бобур тулиб-тошиб окаётган дарёга от солиб кирди. К,иррокда колган унинг бир неча юз 
навкарлари Бобур кетидан интилган ёвнинг йулини девордай тусиб олди. Бобур Самаркандга 
караб кочаётганига энди астойдил ишонган Шайбонийхон кулларини осмонга чузиб, хаяжон 
билан:
— Худоё узингга шукр, узингга шукр! — деди. Аммо ёви енгилиб кочаётгани энди унга озлик 
киладиган туюлди. Шу топда у уз ралабасининг яна бир даража баланд булишини истарди. 
Шунинг учун ортда турган чопар томонга угирилди:


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
— Тез бориб шункорларимга айт. Бобурнинг бошини кесиб келган одамга боши баробарлик 
олтин бераман!
Чопар энди отининг жиловини бушатиб жойидан силтаниб кузгал ганда Шайбонийхон:
— Тухта! — деди. У маглуб булган Бобурни асир олиб, тавбасига таянтирса, ралабасининг 
шухрати яна бир даража ошишини сезди: — Шункорларимга яна бир буй-ругимизни еткиз! 
Бобурни тирик тутиб келганга буйи баробарлик олтин бераман! Ё тирик, ё улик, албатта, олиб 
келинглар!
Чопар тепаликдан от чоптириб тушиб кетаётганда Шайбонийхон кузларининг нам эканини 
сезди. Ралаба завкидан кузига ёш келганини у энди пайкади-ю, кулимсираб, кафти билан куз 
ёшини секин артиб куйди.
* М а с о ф у р у ш — очик; жойда юзма-юз олишиш.
* С а р и п у л — хозирги Каттакургон шахри якинидаги бир кишлок.
* Т у р а — калконнинг бир тури. Отликларнинг калконидан каттарок булади.
8
Саратон утиб, асад ойи кирди. Самарканд атрофидаги борларда мевали дарахтларнинг 
шохлари етилган хосилдан эгилиб, ерга салом бера бошлади. Шахар ичида хам мевали 
дарахтлар, токлар жуда куп, аммо улар хаммаси хозирданок шип-шийдам булиб колган. Хали 
сарраймаган кум-кук барглар орасида бирорта олма, бирорта шафтоли, бирор шингил узум 
колмаган. Беш ойдан бери камал азобини тортаётган шахар халки бор меваларни пишар- 
пишмас еб тугатган. К,ургоннинг хамма дарвозалари ёпик, шахар атрофини Шайбонийхоннинг 
кушини куршаб ётибди. Ичкаридан хам хеч кимни чикармайди, ташкаридан ёрдам бермокчи 
булганларнинг хам йулини тусади.
Улурбек мадрасасининг баланд томи устидаги текис сахнга Бобурнинг ок утови урнатилган, бу 
ердан куррон деворлари, атроф махаллалар, шахар дарвозалари яхши куринади. Бобур гохо оч 
одамларнинг том буротларига ин курган мусичаларни овлаб юрганини куради. Канотли кушлар 
силласи куриган очларга туткич бермайди. Шахар ичида кушлар ейдиган дон-дун, овкат 
колдиклари хам топилмайди. Шунинг учун бу ердан кушлар хам узини олиб кочади. Гохо 
атроф кучаларда бирор киши ит ёки мушук тутиб олса, очлар шуни хам талашиб, рижиллашиб 
колишади.
Мадрасанинг орка томонида подшохнинг катта отхонаси бор. Илгари бу ерда саройнинг етмиш- 
саксонта оти бокилар эди. Хозир шулардан турттагинаси колган. Бир кисми Сарипулда кулдан 
кетди. Купчилиги суйиб ейилди. Бирок шу туртта отга хам емиш топилмайди. Дон юзини 
курмаганларига бир ойдан ошди. Пичану бедалар аллакачон тугаган. Атрофдаги 
дарахтларнинг баргларини хам юлиб, кокиб, от ва туяларга едиришган. Хозир баргсиз 
дарахтлар ёзда хам худди кишдагидай яланрочланиб, кузга жуда хунук куринади.
От-уловларга барг хам топилмай колгандан кейин дарахтларнинг куриган ёрочларини рандалаб 
берадиган булишган.
Бобур отхона ховлисида ёроч рандалаётган Тохирни курди. Сарипулда бу йигит Бобурнинг хос 
навкарлари орасида эди, дарёдан утишда хам, кейин хам жонбозлик курсатган эди. Бобур 
якинда унинг уйланиш тарихини эшитди. Шунча азоблар билан кайта топиб олган хотини 
очарчиликда нобуд булиб кетмасин деб, Робияни онаси К,утлур Нигор хонимга каниз килиб 
куйди.
Тохир майда килиб рандалаган ёрочни сарриш муйловли Мамат сувга ивитиб юмшатмокда эди. 
Шундай килинмаса уни от еёлмас эди.
Сарипул жангига Мамат хам навкар булиб катнашган эди. Уша кирриндан эсон-омон кайтган бу 
йигит утган хафта куррон ташкарисига мева урирлашга чикиб, бир кулогидан ажралиб кайтди.


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
Куррон деворидан буй чузиб, ташкарига караган очлар ташки богларда пишиб, шохларда 
тиралиб турган, ерларга тукилиб ётган олмалар, ноклар, шафтолиларни куриб чидаб туролмас 
эди. Кечаси эл ухлаганда Мамат уч-туртта эски косиб ошналари билан калъа девори тагидаги 
обмуридан ташкарига чикади. Чохдан хам бир амаллаб утиб пишган мевалардан туйганича 
ейишади. Кейин кулларидаги халта ва хуржунларни хам мевага тулдиришади, аммо кургонга 
томон кайтаётганларида шафкатсиз Купакбийнинг йигитлари уларни тутиб олишади. Мамат 
хам узини косиб деб танитди. Агар «Бобурнинг навкариман» деса тирик колмас эди. Купакбий 
«мева урирлагиси келганларга ибрат булсин», деб тутилганлардан учтасининг бурнини, 
иккитасини кулорини кестиради-ю, куйиб юборади. Бир сиким мева учун килинган бу 
вахшийлик туфайли Мамат энди ёзда хам телпагини кесик кулогидан пастгача бостириб 
киядиган булган. Баъзида у узига-узи тасалли беради:
— Кулокни-ку, жаширса булади, бурним кесилса нима килар эдим?
Бобур кучадан утаётиб гохо бурни кесилган бечораларни хам куриб колади.
У бир вактлар узи Самаркандни етти ой камал килиб ётганда одамларнинг бошига канчалик 
орир кулфатлар тушганини мана энди чинакам биляпти. Уша очарчиликда саххофлик растасига 
борганларида угли кунжара еб шишиб улган, узи жинни булиб колган бир кампир худони 
карраб, «Илохим узи хам шу куй га тушсин!» — деганини Бобур энди касоскор такдирнинг 
хукмидек эслайди...
Камбараллар кулбасидан бошланган очлик аста-секин навкарлар, беклар кароргохига хам, 
подшох саройига хам урмалаб келди. Мана, ун кундирки, Бобур нон юзини курмайди. Ун 
аллакачон тугаган, унга олтин-кумуш идишларда эрталаб бир сиким майиз билан чой, кечкурун 
туя гуштидан пиширилган бир коса шурва ёки уч-турт туюр кабоб берадилар. Бобур олтинлари 
ялтираган шохона идиш-товокларга термилиб карайди-ю, хозир шуларнинг хаммасидан бир 
парча нонни афзал куради. Лекин нон олтинга хам топилмайди.
Ойиша бегимнинг олти ойлик эмизикли кизчаси бириллаб йиглайди. Чунки озиб, мадордан 
кетиб колган Ойиша бегимнинг сийнасидан сут келмайди. Якинда бола курган бошка бир онани 
топиб, Фахринисони беш-ун кун эмиздирган эдилар, фалокат юз берди, у она вабога учраган 
хонадондан экан. Дахшатли касаллик Фахринисога юкди-ю, икки кун ичида бола мумдай эриб 
жон берди.
Бобур кафанга уралган гудакни янги казилган кабр олдигача кутариб борар экан, унинг 
буришган юзчасига юзини босиб йиглаб юборди: «Майли, шу вабо менга хам юксину бу 
азоблардан биратула халос булай!» — деган аламли уй билан гудакнинг совук лабларидан 
упди.
Ралаба кунлари дунёга келиб Фахринисо номини олган кизчани кабрга куйиб, устига тупрок 
тортганларида Бобур бир лахза узини унинг урнида курди, хали тирик булса хам хаётининг бир 
булаги, аввалги зафарларию кувончлари билан бирга умрбод тупрок тагида колганини бутун 
вужуди билан хис килди.
Ичкарида Бобур кулфат чекиб рам-руссага ботган сари ташкарида унинг душманлари тантана 
килишмокда эди. Бобур Хиротдаги амакиси Хусайн Бойкародан, Тошкентдаги тораси 
Махмудхондан беш ой давомида ёрдам кутди, келмади. Энди келмаслиги аник. Шуни пайкаган 
Шайбонийхон хар куни кечаси дарвозалар ташкарисида накора чалдиради, карнай-сурнайлар 
билан шахар ахпини уйротади. Сунг хон жарчилари куррон ташкарисидаги кутармаларга чикиб, 
шахардагиларни хон томонига утишга чорлайди, оч одамларга турли ноз-неъматлар ваъда 
килади. Бобур энди урушни бой берганини сезган бек ва навкарлар деворлардан ошиб тушиб, 
сув муриларидан утиб, камал балосидан кочади.
Бир кун кечаси Бобурни куриклаб юрадиган курчи беги хам калъадан яширинча чикиб кочди. 
Хос курикчилар орасида Тохир бор эди. Эртаси куни кечаси Бобур уни уз хузурига чакириб 
олди.
Тохир озиб кетганидан елкалари пучайиб колган, кузлари ичига уприлиб тушган. Юзидаги


Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров
чандири эса буртиб, гуё аввалгидан хийла катта булиб кетган.
— Тохирбек, — деди Бобур, — Амир Темур макбарасининг хошиясига араб тилида бир хикмат 
битилмишдир. Бу хикматда «Жахон сендан юз угирмасдан олдин сен жахондан кунгил уза 
билгин» дейилмишдир. Мен энди жахондан кунгил узмокчимен. Вабо мени олиб кетса, балки 
тез кутулар эдим. Лекин мени вабо хам четлаб утди...
— Худо сакласин, амирзодам! Бизнинг суянган 
т о р и м и з
узингизсиз!
— Суянган 
т о р и н г и з
хозир ер билан яксон булмишдир, Тохирбек! Кеча бир байт битмишмен:
Ей кунгул, гар Бобур ул оламни истар, килма айб,
Тангри учун де, бу оламнинг сафоси колдиму?!
Тохир шеърдан таъсирланиб:
— Рост, хозирги кунларимизда сафо колмади, амирзодам! — деди. — Лекин ойнинг ун беши 
коронри булса, ун беши ёрур. Шукр, хали танда жон, белда шамширимиз бор!
Бобур уйланиб турди-ю:
— Энди сунгги илинж ёрий илкига тирик тушмаслик! — деди. — Бор кучларни туплаб, кулай 
бир пайтда калъадан чикайлигу ёрий халкасига хамла килайлик! Кунимиз битмаган булса ёриб 
утурмиз, битган булса килич билан жон берурмиз!..
— Худо хохласа ёриб утурмиз, амирзодам!
— Бу сирни хозирча факат Косимбек билур, сиз хам сир сакланг, тайёрлик куринг!
— Жоним билан!
Тохир уша куни кечаси Косимбекка учрашди. Икковлари калъа деворининг хокрезлари оркали 
ташкарини кузатиб, ёвнинг асосий кучлари Оханин, Феруза ва Чорраха дарвозалари томонда 
жойлашганини, Шайх-зода дарвозасининг атрофларида эса ёв халкаси заифрок эканини 
аникладилар. Навкарлар ва отликларнинг энг бакувватларини танлаб, уларни хамлага 
тайёрлай бошладилар.
Бобур Бустонсаройда хонайи хосда китоблари ва когозларини куздан кечириб, уларнинг энг 
кераклиларини олиб кетмокчи булиб саралаётганда эшикдан Кутлур Нигор хоним, Эсон давлат 
бегим ва Косимбек кириб келишди. Важохатларидан фавкулодда бир ran булган.
* * *
— Амирзодам, — деб Бобурнинг бувиси, сунгги йилларда анча букчайиб колган Эсон Давлат 
бегим ran бошлади: — Шайбонийхон сулх таклиф килиб одам юбормиш!
Сулх сузи Бобурнинг кулорига нажот охангидай эшитилди. Аммо нажотни хеч качон 
Шайбонийхондан кутмаганлиги учун кулокларига ишонмай, кузларини бувиси билан онаси-га 
тикди. Кутлур Нигор хоним негадир каттик изтиробга тушган. Эсон Давлат бегимнинг кулида 
зархал хошияли 
к о р о з

Кампир алланарсадан хижолат чеккандай булиб:
— Хоннинг номаси, — деди-да, кулидаги когозга истар-истамас караб куйди.
Хоннинг номаси нега энг аввал бувисининг кулига келиб тушганидан Бобурнинг таажжуби 
ошди:
— Номани ким келтирди?
— Нуфузли бир дарвиш. Накшбандийлардан. Рахматлик Хужа Яхёга кул берган муйсафид экан. 
Бобур онаси га каради:
— Сизга келтириб бердими?
— Йук, — деб Кутлур Нигор хоним маъюс бош чай кади.
Есон Давлат бегим номани Бобурга узатар экан, уялинкираб кушиб куйди:
— Аслида бу нома Хонзода бегимнинг номларига келмишдир.
— Ажабо! — деб Бобур хатни жирканиброк кулига олди.
— Амирзодам, — деди бувиси, — сизга айтишга хам уялурмен... Шайбонийхон Хонзода 
бегимнинг таърифларини эшитиб ройибона дард чекармиш. Номасида бир пора шеър хам бор.


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
Бобур Шайбонийхоннинг бу йил эллик ёшга кирганини, урилларини аллакачон уйлантириб, 
неваралик хам булганини билар эди. Захарханда билан номани очар экан, энг аввал шеърий 
сатрларга кузи тушди:
«Сифатингни эшитиб зор улдим,
Ишкинг илкига гирифтор улдим».
Бобурнинг гаши келиб, номани гилам устига отди:
— Бу хон бултур Султон Али мирзонинг онаси Зухра бегимга ройибона ошик булиб нома 
юборганини нечун унутдиларингиз? Нахотки, ишониб булса?!
Кутлур Нигор хоним ух тортди. Эсон Давлат бегим эса иложи борича совукконлик билан гапира 
бошлади:
— Амирзодам, бошка вакт булса душманингизнинг бу номасини укишга хам хазар килур эдик. 
Лекин хозир жонимиз кил устида. Мен-ку, ёшимни яшаб, ошимни ошаганмен, беш кун олдинми, 
кейинми, бари бир кетурмен. Лекин сиз фарзандимнинг ёлгиз угли, кузимизнинг оку кораси...
— Мен хам такдиримда борини курурмен. Насиб килса ёв халкасини ёриб чикурмиз!
Бобурнинг калтис карорини Кутлур Нигор хоним Косимбекдан эшитган экан шекилли, тахлика 
тула товуш билан гапирди:
— Такдир деб узингизни утга ташламанг, амирзодам! Бизни хам уйланг! Сиз ёв тирига 
узингизни урсангиз, биз не килурмиз? Умр йулдошингиз Ойиша бегим не килур?
Бобур бундай хатарли жангга аёлларни олиб чикиб булмаслигини энди уйлади-ю, онасининг 
сузларига жавоб тополмай колди. Бир лахзалик сукутдан сунг Эсон Давлат бегим гилам устида 
ётган номага ишора килиб, истехзоли кулимсиради:
— Бунинг келганига икки кун булди. Мени билурсиз, амирзодам. Куп балоларни куриб пишган 
тадбиркор кампирмен. Нома келтирган дарвишни гапга солдим. Шубхаларимизни айтдим. 
Дарвиш касам ичди. «Хон астойдил сулх тузмокчи», деб бир талай далил келтирди. Бари-бир 
ишонмадим. «Булмаса вакил юборинг, хон уз ниятини кулида куръон билан тасдикласин!» — 
деди. Биз буни сизга айтишдан олдин узимиз тафтиш килмокчи булдик. Рахматлик Хужа Яхёга 
кул берган халолу покиза бир муйсафид бор эди. Ушани дарвиш билан бирга хон урдусига 
чикардик. Бугун эрталаб кайтиб келди. Хон барча султонларнинг олдида кулига куръон олиб 
айтибдир: «Шунча кон тукилгани етар, энди Хонзода бегим ро-зи булсинлар, иниларига, 
оналарига, бошка одамларига тегмаймиз, калъадан бехавотир чикиб кетсунлар», дебди. Катта 
туй-томоша билан уйланмокчи эмиш. Самарканд халкига хам авфи умумий бермокчи эмиш! Бир 
канча муйсафидлар буни эшитиб, биздан илтимос килдилар. Начора?
Бобур чаккаларини икки кули билан кисиб, бир лахза жим турди-ю, сунг бирдан алами келиб 
гапирди.
— Гулдай Хонзода бегим неваралик хоннинг харамида... Йук, йук! Бу инсофсизлик!
— Амирзодам, — деб энди Косимбек гапга аралашди. — Шу кетишда Шайбонийхон 
Самаркандни барибир олур. Ушанда зурлик билан булса хам уз ниятига етур.
Бобур онасидан химоя кутиб, Кутлур Нигор хонимга юзланди:
— Онажон, Хонзода бегим хам сизнинг суюкли фарзандингиз-ку. Шундай жигарбандимизни 
кайси виждон билан утга солурмиз?!
Узи зурра турган Кутлур Нигор хоним урлининг бу гапидан куюниб йиглай бошлади:
— Худо менинг бошимга бу кора кунларни солгунча жонимни олса булмасмиди?! Хонзода бегим
— менинг тунричим! 
Ё
л р и з л и г и м н и
билдирмай юрган сирдошим, мехрибоним! Мен ундан 
кандок айрилгаймен, э, парвардигор? Мен шундай кизимни ёрий панжасига кандай 
топширурмен?!
Есон Давлат бегим кизининг елкасидан силаб, унинг изтиробини босишга тиришар экан:
— Узингизни босинг, болам! — деди. — Сиздан кура кизингиз акллирок. Хонзода бегим хамма 
нарсани тушунди. Мушкилотларга фахми етди. Йиглаб-сиктаб, ахири кунди.
Бобур ханг-манг булиб Косимбекка юзланди:


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
— Нахотки шу ran рост? Хонзода бегим рози булдиларми?
— Ха, амирзодам!
— Ишонмаймен! — деди Бобур. Сунг кафтини кафтига асабий уриб савдарбошини чакирди-ю:
— Хонзода бегимни чорланг! — деб буюрди. Кейин онаси, бувиси ва Косимбекка карата деди:
— Мени маъзур тутингиз, бегим билан яккама-якка сузлашмокчимен.
Учовлари индамай чикиб кетишди. Анчадан кейин яшил кабо кийган Хонзода бегим эшикдан 
мотамсаро бир алфозда секин кириб келди.
Бобур уни каршисига утказиб, бир лахза юзига тикилиб турди. Илгариги гулгун ёноклар энди 
саргайиб ичига ботган. Лаблар сулгин. Факат йирик-йирик кузларида кандайдир катъият 
аломати бор.
— Бегим, сиз... Шайбонийхон таклифига ризолик берган эмишсиз. Шу ростми?
— Ризо булмай не иложим бор?
— Менинг маглубиятим сизни иложсиз колдиргани рост. Лекин инингиз хали тирик. Мен асир 
тушмокчи эмасмен. Бир улим булса, хаммавакт бор. Ажал етмаган булса, сизларни олиб чикиб 
кетурмиз. Куним битган булса, илкимда килич билан жон берурмен. Ана ундан кейин ризолик 
берсангиз майли. Унда хеч ким: «Узи омон колиб эгачисини курбон килди», деёлмас. Менга 
бундай маломатдан улим афзал. Ризо булманг!
Хонзода бегимнинг кузига ёш куюлиб келди. У Бобурни ёв халкасини жанг билан ёриб чикиб 
кетолмаслигини биларди. Бобур бир улимни астойдил буйнига олиб шундай деганини сезарди. 
У Бобурни мана шу мардлиги ва довюраклиги учун хам жонидан ортик курар, узини ёв кулига 
тутказиб, укасини накд улимдан олиб колишни истарди.
Лекин у узининг бу ниятини Бобурдан яширишга мажбур эди. Чунки Бобур, хозир узи 
айтгандай, опасини курбон килиб кутулиб кетиш маломатидан улимни афзал курарди. Агар у 
Хонзода бегимнинг асл ниятини билиб колса, хар кандай йул билан булса хам опасини 
ниятидан кайтаради. Ундан кейин нажот йули бутунлай бекилади!
— Бобуржон, сиз мени деб бевакт улимни буйнингизга олманг. Мен сизнинг улуг 
истикболингизга ишонурмен. Сиздек нодир истеъдодпар дунёга кам келишини бошкалар 
билмаса хам мен билурмен. Узингизни эхтиёт килинг! Такдирингизни толеи паст эгачингизнинг 
такдири билан тенглаштирманг!
— Нечун бундай дейсиз? Хаммамиз хам бу уткинчи дунёга мехмонмиз! Сиз билан мен бир она- 
нинг фарзандларимиз!
— Лекин мен киз тугилганмен, фаркимиз шунда! Ёшим йигирма бешга кирди-ю, хамон 
ёлгизмен. Мен кунгил куйган одамни такдир менга раво курмади! Омадингиз келиб, 
Шайбонийхонни енгганингизда, балки менинг орзуларим хам руёбга чикур эди! Ушанда балки 
менинг хам бахтим очилармиди? Йук хамма умидларим тарихнинг гилдираги тагида ян-чилди! 
Качонгача даргохингизда кари киз булиб юргаймен, иззатимни билишим керак!
— Нахотки, сиз неваралик чолни узингизга муносиб курсангиз?
— Муносибимни топишдан умидим узилган! Энди кексами, ёшми менга барибир!
— Бир вактлар Ушда сиз менга нелар деган эдингиз? «Кунглингизга ишонинг», демаган 
эдингизми? Нахотки, сизнинг кунглингиз шу берахм хонга мойил булса? Бултур бу одам Зухра 
бегимга канчалик ноинсофлик килганини бир эсланг. Нахотки, сиз шундай одам туфайли 
биздан ажралиб кетмокчи булса нгиз?!
Хонзода бегим укириб йирлаб юборди:
— Не килай?! Бошка нажот йук! Йук!!!
— Бир онадан тугилганмиз, энди такдиримизда неки булса бирга курурмиз! Биздан ажралманг! 
Тунда ёв халкасига хамла килурмиз! Тайёр туринг!
Хонзода бегим хам яна эркакча кийиниб, укаси билан жангга киришни бутун вужуди билан 
истарди. Хозир унга хам душман асоратидан кура кулида курол билан улиш афзал туюларди. 
Хонзода бегим тусатдан шу туйгуга берилиб:


Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров
— Качон? — деб суради.
Бобур овозини пасайтириб:
— Шу бугун кечаси! — деди.
Хонзода бегим бугун кечаси суюкли укасининг ёв куршовида халок булиши мукаррарлигини гуё 
олдиндан сезди-ю, сесканиб урнидан турди:
— Бугун эмас! Йук, йук!
Бобур хам урнидан турди:
— Бегим, менинг иниларча айтган сузим инобатга утмаса, буни подшохлик фармони деб 
билинг!
Хонзода бегим индамай Бобурга якинлашди. Юзини укасининг кукрагига босиб, елкалари 
силкина-силкина уртаниб йиглади. Шу тарзда у Бобур билан сузсиз видолашди-ю, кейин гуё 
унинг фармонига буйсунгандай бош эгиб, чикиб кетди.
* * *
Ярим тунда Бобур, Косимбек, Кутлур Нигор хоним, Ойиша бегим, Тохир хотини Робия билан 
бирга, яна уттиз-киркта бек ва навкарлар Шайхзода дарвозасига йигилдилар. Бирок уларнинг 
орасида Хонзода бегим йук. Бобур Хонзода бегимни бирга олиб чикишни онаси-га топширган 
эди.
Кутлур Нигор хоним йирлайвериб овозини олдириб куйган. Унинг хазин товуш билан берган 
узук-юлук изохидан Бобур шуни билдики, Хонзода бегим бувиси билан бирга Чорраха 
дарвозасига караб кетган.
Шайбонийхоннинг кароргохи уша томонда. Нахотки Хонзода бегим уша ниятидан кайтмаган? 
Бобур оркарокда турган навкарларига угирилди-ю, кузи Тохирга тушди:
— Тез чорраха дарвозасига боринг! Хонзода бегимни топиб, менинг буйруримни етказинг! 
Дархол бу ёкка етиб келсинлар! Бегим келмагунларича биз кузролмаймиз! Шуни бориб айтинг!
— Амирзодам!.. — деб Косимбек Бобурга эътироз килмокчи булган эди. Бобур унга кулок 
солмай яна Тохирга буюрди:
— Тезрок боринг!
Шиддат билан чопаётган отнинг такалари тошларга карсиллаб урилиб, кучаларнинг тунги 
сукутини бузиб утди. Тохир Чорраха дарвозасига етиб борганда Хонзода бегим тушган махофа 
машъал кутарган отликлар куршовида кургондан чикиб кетмокда эди.
Купдан бери давом этаётган камал ёв кушинини хам толиктирган, хамма уруш тугашини 
сабрсизлик билан кутар, агар Бобурнинг опаси хоннинг шартини кабул килса, сулх тузилишини 
куп одам билар эди. Энди шахардан машъалалар ёкиб, дарвозани очиб чиккан шохона махофа 
ва унинг ичида утирган Хонзода бегим хон кушинига тинчлик аломати булиб куринди-ю, 
хаммани уйготиб юборди. Сулх келтираётган малика шарафига накоралар ва карнай-сурнайлар 
чалинди.
Махофа атрофига мури-малахдай кушин тупланиб бораётганини Тохир очик дарвоза оркали 
курди-ю, отини тез оркага бурди. Шайхзода дарвозаси олдига учиб бориб, хамма курганларини 
Бобурга айтиб берди.
Шодликка тулиб янграётган накора садолари, карнайнинг «вах-ваха-ху-у»си, сурнай навоси бу 
ерларга хам эшитилмокда эди. Бобурнинг назарида, Хонзода бегим кари киз булишдан куркиб 
ва укаси даргохида тортган кулфатларидан безиб, Шайбонийхон хузурига рохат-фарогат излаб 
кетган эди.
— Дунёда садокат йук экан! — деди у алам билан ва отининг жиловини силтади: — Дарвозани 
очинг!
Дарвоза секин очилди. Чох куприги туширилди. Олти ойдан бери кургондан чикмаган бир 
даста отлиру пиёда одамлар коронри тунда юракпарини ховучлаб, чох купригидан утдилар.


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
Атроф тахпикага тула. Гуё хар дарахт ортида бир улим кутиб турибди. Йулларда ёв 
жангдовуллари учраб колишидан хавотирланиб, йулсиз жойлардан юрдилар, чукур ариклардан 
^гдилар. Лекин бирор жойда ёвга дуч келмадилар.
Самарканд кургонига уралиб, унинг олти дарвозасини олти бошли аждарходай куриклаб ётган 
ёв кушинининг бутун диккат-еътибори хон кароргохидан келаётган карнай-сурнай товушига ва 
калъадан гуё сулх тимсоли булиб чиккан маликага жалб булган эди. Хонзода бегим хоннинг 
шартини кабул килгандан сунг Бобурни таъкиб этмаслик хакида бутун кушинга фармон 
бери л га н эди.
Хонзода бегим хамма балоларга узини тутиб бериб укасини ёв куршовидан халос килганини 
Бобур билмаса хам Кутлур Нигор хоним яхши билар эди. Узокдаги накора ва карнай-сурнайлар 
туй шодиёнасини эспатувчи кувнок куйлар чалган сари Кутлур Нигор хонимнинг юраги кон 
булиб, кузлари дан дув-дув ёш тукиларди.
ТОШ КЕНТ, УРАТЕПА, СУХ 
КУЧКИ БОСГАН БУЛОК
1
Тошкент... Ун беш-йигирма йилдан бери урушнинг совук нафаси тегмаган бу шахар Са­
маркандга нисбатан осуда хаёт кечирмокда эди. Тошкент кургонининг хар ун икки 
дарвозасидан одамлар бемалол кириб-чикиб турибди. Бузсув ва Солор арирининг буйларидаги 
мевали дарахтлар куз ёмририда ювинган. Урик, олча барглари уз бутоклари билан видолашиш 
олдидан шафакдай кизил туе олган. Узокдан куриниб турган Чоткол тогларига кор тушган. 
Камал дахшатларини бошдан кечириб келаётган Бобурга Тошкентнинг тукин-сочин кузи, багри 
кенглиги, тордан эсган сарин шабадаси маъсуд усмирлик даврини эслатди. У ун олти 
яшарлигида келганида Хадрадан пастдаги Хазрати Уккоша булогидан сув ичган. Укчи 
махалласида Тошкентнинг жахонга машхур ук-ёйларини ясаган усталарга олтин безакпи 
«Камони Шоший» буюртма берган, Шайхантохурга кумилган бобоси Юнусхоннинг кабрини 
зиёрат килган эди.
Хозир у элликтача бек ва навкари билан (колганлари уни Уратепада кутиб турадиган булишди) 
Беш-ороч дарвозасидан кириб, Коратош махалласи оркали хон саройи томон борар экан, 
ёнидаги Косимбек бирдан безовта булди:
— Нечун дорура пешвоз чикмади?
Бобур Тошкент хонининг жияни эди, утган гал келганларида шахар дорураси уларни кургондан 
ташкарида иззат-икром билан кутиб олиб, саройга бошлаб борган эди.
— Бу гал биз хонумондин айрилиб, маглуб булиб келмокдамиз, жаноб Косимбек! — деди Бобур 
маъюс кулимсираб. — Шунинг учун ортикча эхтиром кутманг.
Чиндан хам Махмудхон саройида Бобурни жуда совук карши олишди. Унинг навкарларини 
хатто аркка киргизишмади. Бобур Косимбекнинг иззат-нафега бориб асабийлашаётганини 
курди-ю:
— Сиз билан биз Самаркандда накд улимни зиммамизга олган эдик, хатто улимдан нажот 
излаган эдик!— деди. — Ушал дахшатларнинг олдида бу майда бехурматликлар хеч ran эмас. 
Кеча Уратепада бир байт битдим, айтайми?
— Бажонидил!
— Эшитинг:
Давлат учун кунгулни зор этма,
Иззат учун узин гни хор этма!
— Хак гапни битибсиз, амирзодам. Бу бевафо дунё рам емакка арзимайдир!


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
Шу билан икковлари бир-бирларига сал тасалли берган булдилару, Бобур хоннинг 
кабулхонасига караб кетди.
Кулига олтин дастали хасса ушлаган, зарбоф тун кийган шиговул Махмудхоннинг Шайбонийхон 
элчиси билан банд эканини айтганда, Бобурнинг калбида бирдан нохуш туйрулар кузралди. У 
камалдан чиккандан сунг икки ойча Уратепада холасиникида турган, Шайбонийхон 
Махмудхонга элчи юбориб, Мовароуннахрни булиб олиш хакида битим тузишга 
интилаётганини уша ерда эшитган эди. Мишмишларга Караганда, Шайбонийхон Фаррона 
водийсини Тошкент хонига бериб, Уратепани узи 
и ш р о л
килмокчи эмиш. Агар шу ran рост 
чикса, Бобурнинг бу атрофда жон саклайдиган жойи колмайди, Мовароуннахрдан бош олиб 
чикиб кетиш керак булади.
Унинг бугун Тошкентга келишидан максади — торасини Шайбонийхоннинг макру хийлаларидан 
огох килиш ва уни боскинчиларга карши мудофаага чорлаш...
Бобур кабулхонада анча вакт мунтазир тургандан кейин шировул чикиб, уни хоннинг хузурига 
бошлаб кирди. Турда кимматбахо тошлар билан безатилган шатранж доналари куринди. 
Шайбонийхоннинг элчиси йурон гавдали, бахайбат Жонибек Султон хонга таъзим килиб 
турибди. Сарриш юзли, хушбичим Махмудхон тилларанг муйловини диккайтириб мамнун 
кулимсираётганига Караганда, хозир Жонибек Султонни шатранжда ютган эди. Турт йилдан 
бери жиянини курмаган тораси шунча узокдан бошига кулфат тушиб келган Бобурни куттириб 
куйиб, узи Шайбонийхоннинг элчиси билан шатранж уйнаб утирганида кандайдир яширин 
маъно бор эди. Махмудхон маглуб булган жиянидан кура ролиб Шайбонийхонни ортикрок 
хурмат килишини элчига сездириб куймокда эди.
Буни пайкаган Бобур Жонибек Султонга атайлаб салом бермади, унга худди деворга 
карагандай бепарво бир назар ташлади-да, тогасига юзланди:
— Хон хазратлари, мен сизни ёрийларингизнинг макру хийлаларидан огох килгали келдим!
У Жонибек Султоннинг чикиб кетишини кутиб бир лахза сукут килди. Орага тушган 
нокулайликни таркатиш учун Махмудхон элчига махсус эхтиром билдириб, уни эшик орзигача 
кузатиб куйди. Сунг Бобурни зарбоф курпача устига такпиф килиб, унг ёнига утказди:
— Хуш келибсиз, Мирзам! Куп оташин булманг. Бу кунлар хам утар. Сиз хали ёшсиз, ун 
гулингиздан бири хам очилган эмасдур.
— Менинг куп гулларим очилмай хазон булди, хазратим. Менинг бир канотим Ахмад 
Танбалнинг оловида куйди-ю, иккинчи канотимни Шайбонийхон куйдирди. Илохим, энди сиз 
шу машъум оловларнинг орасида колманг!
Махмудхон бу гапни сал бошкача тушунди:
— Турри, Танбал бизга хам хиёнат килди. Шунинг учун биз Танбал элчисини эмас, 
Шайбонийхон элчисини кабул килдик.
— Аммо сиз учун Танбалдан кура Шайбонийхон юз чандон хатарлирок, хазратим! Чунки 
Танбалга Фар-рона водийси етиб ортадир. Аммо Шайбонийхон бутун Мовароуннахрни 
эгалламокчи. Хуросон билан Эронни хам олмокчи. Эътибор берган булсангиз, унинг унво-ни: 
«Халифаи рахмон, Искандари соний!». Шайбонийхон Искандар Зулкарнайндек барча 
мамлакатларни фатх этмокчи, яна бу билан каноатланмай, бутун мусулмон оламининг диний 
рахбари — халифаи замон булмокчи!
Шайбонийхоннинг нияти унинг унвонидан хам куриниб туришига Махмудхон илгари унча 
эътибор бермаган эди. Хозир Бобурнинг сузлари таъсирида бир лахза уйланиб олди, сунг бояги 
хон элчисининг сузларини эслади:
— Назаримда, Шайбонийхон бизга карши юриш килмокчи эмас. Элчисининг айтишича, улар 
Хисорни, сунг Хуросон билан Эронни эгаллашмокчи.
— Хон хазратлари, бу хаммаси сизни рафлатда колдириш учун келтирилган ёлгон 
далиллардир! Тарихни бир эсланг: кайси фотих аввал Тошкент билан Фарронани олмай туриб, 
Хуросону Эронга юриш килган? Чингизхонми? Йук! Амир Темурми? Йук! Ахир бутун


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
Мовароуннахрни, Самарканду, Тошкенту, Фарронани эгалламасдан, уларнинг кучига 
таянмасдан туриб, Хуросону Эронга юриш килиш ахмоклик булур-ку! Буни Шайбонийхон 
билмагай дейсизми?
Шайбонийхоннинг Тошкентга хужум килиш эхтимоли Махмудхонни анчадан бери тахликага 
солиб келарди. Шунинг учун у Иссиккулдан нарида хукмронлик килиб юрган укаси Олачахонни 
ун беш минг кушини билан ёрдамга чакирган. Бу кушин хозир йулда, бирор ой ичида 
Тошкентга етиб келади. Шайбонийхоннинг одамлари бундан аллакачон хабар топган 
булишлари керакки, Тошкентга элчи юбориб, муроса йулини излаб колишди. Махмудхон 
Шайбонийхоннинг саркардалик кобилиятини яхши билади ва у билан урушишни истамайди. 
Жияни Бобур эса уруш булишини жуда накд килиб куйяпти. Нега? Махмудхон жиянининг 
ниятини аникрок билмокчи булди:
— Хуш, Мирзам, Шайбонийхоннинг урушиши аник булса, биз не 
к и л м о р и м и з
керак?
— Шайбонийхонга карши турган барча кучлар тупланиб иттифок тузморимиз лозим!
Махмудхон кунрир кузларини Бобурга синовчан назар билан тикди.
— Сиз билан иттифок тузайликми, Мирзам?
— Факат биз эмас, кичик хон додам Олачахон хазратлари борлар-ку.
— Ха, Олачахоннинг кушини билан менинг кушиним бирлашса уттиз минг булур. Кейин биз 
сизнинг кушинингиз билан бирлашурмиз — шунда канча булгай?
Бобурнинг икки юзу элликтагина одами колган эди. Буни яхши биладиган Махмудхон Бобурни 
кулги килмокчи булиб, шу саволни бермокда эди. Чиндан хам уттиз минг кушини бор хонлар 
бир даста аскари колган, хонумонидан айрилган Бобур билан иттифок тузиб утирармиди? 
Бобур Махмудхонни узига якин олиб, шу гапни айтганидан изза булди.
— Хазратим, угай такдир хозир мени шу куйга солди. Аммо биз маглубият захрини ичишдан 
олдин ралаба шаробини хам татиб курган эдик. Шунинг учун сизга кунглимни очиб гапиришга 
журъат этдим!
— Очик гапирганингиз маъкул, албатта. Калай, илож булса Шайбонийхон билан яна 
олишмокчимисиз?
Махмудхоннинг саволида: «Йикилган курашга туймайди, чамаси-да!» деган кинояли маъно бор 
эди.
— Олишишга менинг хакким бор, — деди Бобур.— Чунки бирда йикилган булсам, бирда 
йикитганмен! Аммо сиз Шайбонийхонга куп ёрдамлар бергансиз!..
— Бу — рост, рост! — деди Махмудхон. Шу топда унинг кунглидан: «Агар ора-ини 
икковимизнинг уттиз минг кушинимизга Бобурни саркарда килиб куйсак, жиянимиз 
Шайбонийхон билан урушиб, анча тажриба орттирган, узи хам довюрак йигит, енгиб чикиши 
мумкин», деган фикр кечди.
Махмудхоннинг узида саркардалик истеъдоди йук эди. Агар Бобур унинг кушинига бош булиб 
Шайбонийхонни енгса, кейин одамлар Махмудхонни эмас, Бобурни ва унинг истеъдодини 
улурлайди. Ундан сунг, Бобур Тошкентни хам торасидан тортиб олишга хакли булади. Чунки 
азалдан маълум: кушин кимнинг кулида булса, хокимият ушаники.
Махмудхон шуни уйлади-ю, уз кушинига Бобурни саркарда килиш фикридан дархол кайтди. 
Гапни бошка ёкка буриб:
— Шурлик Хонзода бегим... не куйларга тушди-а?— деди. — Шайбонийхон маккор тулки-да. 
Хонзода бегим она томондан бизга авлод, ота томондан темурийларга мансуб. Бегимни олса 
обруси ошишини билган. Самаркандда дабдабали туй бериб уйланганмиш.
Махмудхоннинг ran авзойидан, Бобур гуё опасини курбон килиб, узи кутулиб чиккан эди. 
Бобур вокеанинг бошкача булганини айта бошлаганда, Махмудхон ишонгиси келмай бош 
чайкади:
— Жуда уят булди-да, Мирзам, хаммамиз маломатга колдик!
— Даврон менинг бошимга тож кийдирган эди, — деди Бобур яна оташин булиб. — Энди шу


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
тож урнида таъна тоши! Хаммасидан туйдим, хон хазратлари! Энди борса келмас булиб бош 
олиб кетишдан бошка иложим колмади!
— Ундок деманг, Мирзам! Минбаъд сиз бизнинг азиз мехмонимизсиз. Эгачим Кутлур Нигор 
хоним сизга мунтазир эдилар. Заифангиз Ойиша бегим хам шу ердалар. Бориб улар билан 
куришинг, дам олинг. Эртага Шайбонийхон элчиси шарафига кабул маросими утказмокчимиз. 
Сиз хам иштирок этинг!
Бобур хон хузуридан чикар экан, хамма гапи бекор кетганини, Махмудхон Шайбонийхондан 
тахликага тушиб колганини ва у билан дадил олишишга журъат этолмай, хушомад йулига 
утганини энди аник сезди. Арк ховлисидан утиб бораётганда Тошкентдаги осудалик хозир унга 
довул олдидан буладиган хатарли сукунатдек туюлди. Якинлашиб келаётган довулдан онаси ва 
хотинини олиб чикиб кетиш нияти билан аркнинг туридаги аёллар турадиган ички ховлиларга 
караб кетди.
* * *
Ойиша бегим Тошкентга бундан икки ой аввал кел ганди. Самаркандда ил к фарзандининг 
улими устига камал азоблари кушилиб, ёш жувон касалманд булиб колган эди. Махмудхоннинг 
суюкли хотини Розия Султон синглисига узи турган касрдан жой бериб, уни энг яхши 
табибларга каратган ва яхши парвариш килиб, оёкка турризган эди.
Бобур шунинг хурматини килиб, аввал Розия Султон бегим хузурига кирди. Ойиша бегимга 
килган парваришлари учун кайнегачисига миннатдорчилик билдирди-ю, энди хотинини 
Уратепага олиб кетмокчи эканини айтди. Лакаби «Коракуз бегим» булган уттиз ёшлардаги бу 
чиройли жувон шахло кузларидан учкунлар сочиб:
— Амирзодам, Ойиша бегим саргардонликдан туйган, энди уни чекка жойга юбормагаймиз! — 
деди.
— Такдиримизда бори шу булса, начора, хазрат бегим?
— Мени маъзур тутинг, амирзодам, аммо хар кимнинг такдири уз пешонасига битилур.
— Бирок... кемага тушганнинг жони бир булмасми?
— «Жонимиз бир» деб бечора синглимга шунча азоб берганларингиз етар. Озиб чуп булиб 
келди. Энди согайганда яна сарсонлик, яна ломаконлик!
Бобур бугун майда-чуйда бехурматликларга бардош беришни зиммасига олиб келган булса 
хам, лекин хоннинг бояги киноялари устига кайнегачисининг бу беандиша гаплари кушилиб, 
жон-жонидан утиб кетди.
— Хазрат бегим, максадингизни очик айтинг — энди синглингизни мендан ажратиб 
олмокчимисиз?!
— Мен ундок деганим йук! Сиз хам саргардонликни бас килинг, амирзодам. Энди Тошкентда 
муким туринг!
Бобур: «Сизга 
с и р и н д и
булибми?» дегиси келди-ю, лекин яна узини босиб:
— Таклифингиз учун ташаккур! — деди ва хайрлашиб чикиб кетди. Уша куни окшом у Ойиша 
бегим билан ёлгиз колганда Розия Султон бегимнинг гапларидан норози булганини айтди:
— Тун 
и л и р и н и
эгаси билур, дейдилар. Розия Султон бегим бизни узимизчалик билмасалар 
керак. Куп аралашмасалар яхши булур эди.
— Аммо мен эгачимга хамма гапни айтиб берганмен, Мирзам.
— Эр-хотиннинг хеч кимга айтмайдиган сирлари булмагайми?
Ойиша бегимнинг илгариги уятчанликлари энди каёккадир йуколганди. У хам опасига ухшаб, 
Бобурга тик гапирди:
— Менинг эгачимдан яширадиган сирим йук, Мирзам!
Бир вактлар Бобурни улурлаб, «хазратим» дейдиган Ойиша бегим энди хонга ухшаб, 
баландрокдан келиб, «мирзам» дейиши хам галати эди.


Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров
Бобур киноя билан суради:
— Демак, энди сизга мен керак эмасмен, факат эгачингиз керак?
— Нечун ундай дейсиз? Мен хали хам сизнинг никохингиздамен!
— Ундай булса, мен сизни бу ердан олиб кетурмен. Сафар тайёргарлигини куринг!
Йул азобига чидами йук Ойиша бегим озорланиб суради:
— Яна Уратепагами? Мен уша йулларни эсласам, кунглим бехузур буладир. Хазратим, менинг 
жонимни йул олди! Самаркандга бежон булиб бормасам эдим, жигарпорам улмас эди. Мана 
хозир бир ёшга кириб тетапоя булиб юриб кетур эди!
Ойиша бегим гудак улган кизалогини эслаб, кузлари жикка ёшга тулди. Ушандаги улимнинг 
совук нафаси Бобурнинг хам юзига тегиб утгандай эти увушди.
— Ажалга даво йук экан, бегим. Лекин ундан берида бир бошга неча кайта офтоб тегиб, неча 
марта кулфат тушар экан. Ёш булсак хам буни куп курдик. Улмасак, хали яна ёрур кунларга 
етишурмиз, фарзандлик хам булурмиз. Шу мушкул дамларда бир-биримизни тарк этмайлик.
Мен билан бирга юринг.
— Бирга юрган пайтларимда сиз менга карадингизми, Мирзам? Хамиша салтанат ташвишию 
уруш-юришлар... Мен сизни деб шунча саргардон булдим. Сиз мени ойлар давомида 
курмасангиз хам согинмас эдингиз... Балки мен сизга муносиб эмасдурмен?.. Суймаган 
хотинингизнинг сизга не кераги бор?!
Бобур хотинига кунгилсизрок булиб юрган пайтларини эслади. Хозир хам Ойиша бегимни бирга 
олиб кетишга уринаётгани — уни ортик даражада суйганидан ёки усиз яшай олмаслигидан 
эмас, балки Ойиша бегимни якинлашиб келаётган хавф-хатар гирдобига ташлаб кетишни уз 
шаънига муносиб курмаганидан эди.
— Хонзода бегимни ёгийга олдирганимиз озми? — деди Бобур. — Шунинг маломати хам менга 
етиб ортадир, бегим! Энди сизни бундай балолардан узокка олиб кетмокчимен!
— Хозир мен учун Тошкентдан тинч жой йук!
— Бу хаммаси — муваккат тинчлик, инонинг! Куп утмай Шайбонийхон бу ерга хам бостириб 
келур!
— Мен эгачимнинг каноти остида хеч нарсадан куркмаймен! Даргохингиздан адои тамом булиб 
келиб, эгачимнинг ёнида яна тирилдим!
— Менинг даргохимда кийналганингиз рост. Лекин... яхши кунларимиз хам булган эди-ку!.. 
Инсоф билан бир эсланг ахир!..
Ойиша бегимнинг барча аламлари янгиланиб, хотираси лойкаланиб турган шу дакикаларда 
бирорта яхши кун эсига тушмади.
— Даргохингизда качон яхши кун курибмен, Мирзам! Мудом сафар! Мудом тахлика! Мудом 
сарсонлик! Мудом бемехрлик!
Бобур Ойиша бегимдан бунчалик адолатсиз ran кутмаган эди. Ахир у Самаркандни биринчи 
марта олганида Ойиша бегим «нажоткоримизга» деб совга юбормаганмиди? Кейинги 
галабасида «фахрланамен» деб шивирлаган ким эди? Бобур буларни эслаб утиришни узига эп 
курмади-ю, хотинига хайрат билан тикилиб:
— Нахотки хаммасини унутгансиз? — деди.
— Йук, курган азоб-укубатимни умрбод унутмасмен!
— Факат азоб-укубат?!
— Бу озми? Оз булса, хурланиб йиглаганларимни хам унутмасмен! Энди колган умримни 
эгачимнинг дуои жонини килиб утказурмен. Саргардонлик бас! Хурлик бас! Мен хам шох 
кизимен!
Бобур олтин камарига осилган чарм хамёнини титрок куллари билан очиб, ниманидир кидирди, 
аммо тополмади. Сунг индамай ташкари чикди-ю, мулозимлари турадиган хонага утди. 
Дасторпеч эртага буладиган кабул маросими учун Бобурнинг шохона кийимларини сандикдан 
олиб, дазмолламокда эди. Олтинлар, кимматбахо гавхарлар билан безатилган ипак кийимлар


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
Бобур хозиргина хотини ва кайнегачисидан эшитган беандиша гаплар аламини янада ошириб 
курсатгандай булди. Шунинг устига Косимбек Бобурга рупара булиб шикоят килди:
— Хон шиговули эртанги кабул маросимида Жонибек Султонни сиздан баландрокка утказмокчи 
эмиш! Бу не сурбетлик! Ахир сиз шохсиз! Нахотки даштий бир бекни сиздан ортикрок 
эъзозласалар?!
Косимбек хали хам узини Бобурнинг эшик огасидек тутар ва унинг обру-иззатини химоя 
килишни узининг бурчи деб биларди. Хон бугун Бобурни кабулхонасида мунтазир килиб куйиб, 
Шайбонийхоннинг элчиси билан шатранж уйнаб утирганда хам даштий султонни жиянидан 
баланд куйган эмасмиди? Бир кунда шунча камситиш!.. Эртага бундай майда-чуйда 
камситишлар янада купайиши аник. Бунинг хаммасига чидаб, 
с и р и н д и
булиб юришга бардоши 
етмаслигини энди аник сезган Бобур:
— Йук! — деди. — Хаммасидан кечдим! Жаноб Косимбек, мен энди шох эмасмен! Керак эмас 
менга хон кабул и! Бас! Улоктиринг хаммасини!
Бобур дасторпечнинг кулидаги олтин безакли тунни юлкиб олиб, ерга отди. Нарирокда гавхар 
ва ёкутлар билан безатилган шохона салла турган эди. Бобур саллага кадалган иккита гавхар 
донасини — бир вактлар Ойиша бегим берган соврани ситиб, юлиб олди, сунг саллани эшикка 
караб отди. Салла чувалиб кетиб, бир учи остона устига узала тушди.
Косимбек саросима билан Бобурнинг елкасига кулини куйди:
— Амирзодам, сизга не булди? Амирзодам!
Рангида кон кол маган Бобур хансираб хитоб килди:
— Минбаъд мен бир дарвиш булиб кун курмокчимен! Жаноб Косимбек, онамга айтинг! Мен 
хозир Уратепага кетурмен! Юз чумчукка бир кесак! Тожу тахт даъвосидан воз кечдим! Ким 
шунга кунса, мен билан юрсин! Колганларга жавоб!
Бобур салладан юлиб олган иккита гавхарни сикимлаганича арк ховлисига чикди. «Суймаган 
хотинингиз сизга не керак?» деган сузлар кулогига кайтадан эшитилиб кетди. Чиндан хам 
юлдузи турри келмаган бегимни энди уз ихтиёрига куйган маъкул эмасми? Аммо бу бегим энди 
тил чикариб, шунча аччик гапларни айтиши, эридан биронта хам яхшилик курмадим, дейиши, 
Бобурнинг калб яраларига сепилган туздек вужудини ачиштирмокда эди. У уз хонасига кириб 
короз ва дафтарлари сакланадиган сандик тагидан Ойиша бегим бир вактлар ипак билан 
тиккан халтачани кидириб топди. Йиллар давомида халтачанинг ок матоси саррайиб, 
хиралашган, аммо кизил ипак билан тикилган «Нажоткоримизга» деган каштасимон ёзув 
аслидай турган эди. Бобур гавхарларни халтачага солиб, Ойиша бегимнинг олдига борди.
— Бегим, сиз мени нажоткор билиб, бу гавхарларни «тахтга чикканда тожга кадаб чиксинлар» 
деб юборган эдингиз. Хозир менинг тожу тахтим йук... Шохлик даъвосидан хам бутунлай воз 
кечдим. Дарвиш булиб торларга чикиб кетмокчимен. Сиз эса шох кизисиз... Олинг 
гавхарларингизни!.. Балки яна бошка бирон... нажоткорингизга совра килурсиз!
Ойиша бегим халтачани олар экан, аччик билан бидиллаб деди:
— Мени яна ташлаб кетадиган булсангиз, жавобимни бериб кетинг!
— Шундокми? Ажрашмокчимисиз?
— Ха. Ажрашамен!
— Булмаса... бугундан бошлаб менга хотин эмассиз! Бошингиз очик! Шариат буйича уч 
талоксиз!
2
Уратепанинг жанубидаги Туркистон тизма 
т о р и
этакпарига бахор анча кечикиб келади. Хамал 
ойининг охирларида далаларга энди куш чикади. Корли Пирях чуккисининг тагида турт 
томони баланд тепаликлар билан уралган шамолпана Дахкат кишлогида уриклар савр ойига 
бориб гуллайди.


Юлдузли тунлар (роман). Пиримкул Кодиров
Кишлокнинг кунботиш томонида баланд тепаликка кутариладиган тик йул — бароз бор. Бароз 
шунчалик баландки, унинг юкорисидан Дахкатга каралса, кишлок теран бир чукурликнинг 
тубига жойлашгандай куринади.
Бароздан юкоридаги текис далада Тохир яланг оёк булиб, хукиз билан ер хайдамокда. 
Самаркандца Тохирга кушилиб навкар булиб келган бир кулоги кесик Мамат эса хали 
хайдалмаган зояк ерга кулочкашлаб уруг сочяпти. У хам яланг оёк булиб иштон почасини 
шимариб олган. Улардан нарида уч-туртта дахкатлик тожик дехконлар хам ер хайдаб, экин 
экаётир. Ер юмшок, хаво ёкимли, ишнинг унуми яхши. Шунинг учун хаммаларининг рухлари 
кутаринки. Шунча вакт жангу жадалда юриб, дехкончилик касбини согинган Тохир энди яйраб 
ер хайдайди ва бирда-ярим ашула хиргойи килиб куяди.
Бароздан пиёда кутарилиб келган Бобур тогда куй бокиб юрган, далада куш хайдаётган ёш- 
ялангларга карар экан, бир нарсадан таажжубланди. Тогу тошга поябзал чидамагани учун 
камбагалларнинг куписи яланг оёк юрарди. Уст-бошлари хам юпун, лекин рухлари тетик, 
коринлари туйиб овкат ейишса, кайфлари чог.
Бобур узини шу ёшларга киёс килади: унинг хам турт мучаси сог, узи кучга тулган йигирма 
ёшли йигит, кишлок йигитларидан камлиги йук. Лекин нега у бунчалик гамгин? Мана бу 
улугвор тоглар багрида нега у гузал табиатнинг тирик бир булагидай яйрай олмай-ди?
Хамма ran яланг оёк юришда булганидай, Бобур агдарма этигини ечиб марзага куйди-ю, 
хайдалган ер устида сарпойчан юриб курди.
Тупрок бахмалдай майин, ундан бахор ва ёшликнинг хиди келади. Одамнинг тупрокдан 
яратилгани хакидаги ривоят эсга тушади.
Навкарлар ва дехконлар Бобурнинг яланг оёк юрганини аввал хазилга йуйиб кулишди. Кейин 
Бобур этигини марзада колдириб, Дахкатнинг барозидан яланг оёк тушиб кетаётганини 
куришди-ю, хайрон булишди.
Барознинг майда тошлари Бобурнинг товонларига ботар, тик жойлардан тушаётганда чакир 
тошлар оёгига тикан булиб кириб кетаётгандай огрик кузгар эди. Лекин Бобур тишини-тишига 
куйиб огрикка чидаб борар эди.
Барознинг ярмигача тушганда кетидан агдарма этикни кулига олиб, сакраб-сакраб Тохир етиб 
келди:
— Амирзодам, этикни кийинг! Тухтанг. Бу тошлар оёгингизни яра килмасин!
Бобур тухтаб, Тохирнинг товонлари корайган катта-катта оёкларига каради:
— Сизнинг оёгингиз жарохатсиз-ку?
— Э, амирзодам, биз урганиб кетганмиз.
— Мен хам урганмок истаймен.
— Нечун?
— Сизларга хавасим келур, — деди Бобур йулида давом этиб.
Тохир ундан сал кейинрокда борар экан, кулди:
— Амирзодам, подшохнинг навкарга хаваси келиши мумкин эмас.
Бобур Тохирдан хиёл ранжиб:
— Сиз хам менга ишонмадингизми? — деди. — Тошкентда подшохлик даъвосидан воз 
кечганимни айт-ган эдим-ку!
Бу ходисага Косимбек хам, бошка купчилик бек ва навкарлар хам «аччик устида шунча-ки 
айтилган гап», деб карашган ва уша икки юз эллик кишининг хаммаси Кутлуг Нигор хоним 
билан бирга Бобурнинг кетидан Дахкатга келишган эди.
Тохир огир тин олди-ю:
— Амирзодам, мен сизга узимдан хам ортик ишонурмен, — деди. — Аммо сизнинг шохлик 
ташвишидан кутулишингиз мумкин эмас.
— Нечун? Ахир шахзодаларнинг тожу тахтсиз утганлари йукми?
— Бор. Аммо сиз ундайлардан эмассиз.


Юлдузли тунлар (роман). Пиримк;ул Кодиров
— Аммо мен тожу тахтнинг бевафолигини билганларданмен. Шох Жамшиддек, Искандар 
Зулкарнайндек тождорлар хам орттирган давлату молу дунёларини ташлаб, кабрга битта 
кафан билан кетган эмасларми?
Тохир якинда 
т о р н и н г
нариги томонидаги Оббурдон кишлорига борганларини эслади. 
Бобурнинг тожу тахтдан ихлоси кайтганлиги бехазил булса керакки, шох Жамшиднинг тилидан 
айтилган тожикча шеърни чашма буйидаги тошга уйдирди. Турт сатрлик бу шеърнинг икки 
сатри Тохирнинг эсида турибди:

Download 3,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   120




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish