Soat farkliklari.
Vakt farkliklari ilk bor 1883 yil AKShda kiritildi. 1884 yilda esa Vashingtonda 26 davlat vakillari ishtirokidagi konferensiyada vakt farkliklariga utish xakida xalkaro bitim kabul kilindi, lekin uning ijrosi Semenarotda kullanishi kechikib ketdi. Xozirgi MDX davlatlari xududlarida vakt farkliklari 1919 yil kuchga kirgan Fransiya va Angliyadagi vakt farki Garbiy Yevropa vakti (Nolinchi farklik)ga; 1-farklikka Skandinaviya davlatlari, germaniya, Polsha, Chexiya, Slavakiya, Italiya va boshka davlatlar (Markaziy Yevropa vakti) ga; 2-farklikka Finlandiya, Ruminiya, Bolgariya, (Sharkiy Yevropa vakti)ga kiradi. Shu kabi osiyo davlatlari AKSh, Avstraliya xam vakt farkliklariga egadir. Kup yerlarda esa, u fukoro vaktidan fark kiladi. Fukoro vakti - Kuyosh yarmining kuyi kulminatsiyasi bilan yarim tun urtasidagi vaktdir. Yarim tundan sung kalendar sanasi uzgaradi.
1925 yil 1 yanvargacha Astronomiyada sanasi almashuvi. Urta va astronomik Kuyosh vakti orasidagi o’vakt yil davomida tengalashgan. U yil davomida -14 minutu 2 sekunddan to Q16 minutu 24 sekundgacha bulgan. 2 sentyabrda yulduzli vakt fukaro vaktiga mos tushgan.
Uzbekiston xududida vakt farkligi 1919 yil 1930, yil 1931 yil XKS dekreti bilan kiritilgan. 1980 yillari esa yozgi vakt xisobi bir soat ilgari kullanilgan. Xozir Uzbekiston xududida yagona vakt xisobi amalda kullanilmokda. Shunga kura Uzbekistondagi yozgi vakt xisobi bekor kilingan.
|
Shaxar davlatlar nomi
|
Soat farkliklari
|
|
Evenetok, Kvadjaleyn
|
GMT -12:00
|
|
O-v Miduey
|
GMT -11:00
|
|
Gavayi
|
GMT -10:00
|
|
Alyaska
|
GMT -09:00
|
|
Tixiokeanskoye vremya(AQSH, Kanada), Tixuana
|
GMT -08:00
|
|
Arizona
|
GMT -07:00
|
|
Gornoye vremya (SShA i Kanada)
|
GMT -07:00
|
|
Mexiko, Tigusigalka
|
GMT -06:00
|
|
Saskachevan
|
GMT -06:00
|
|
Sentralnoye vremya (SShA i Kanada)
|
GMT -06:00
|
|
Bagota, Lima, Kiota
|
GMT -05:00
|
|
Vostochnaya vremya (SShA i Kanada)
|
GMT -05:00
|
|
Indiana (vostok)
|
GMT -05:00
|
|
Atlanticheskiy vremya (Kanada)
|
GMT -04:00
|
|
Karakas, La-Pas
|
GMT -04:00
|
|
Nyufaundlend
|
GMT -03:30
|
|
Braziliya
|
GMT -03:00
|
|
Buenos - Ayres, Djodjdtaun
|
GMT -03:00
|
|
Sredneatlanticheskoy vremya
|
GMT -02:00
|
|
Azorskiye o-va o. Kabo-Verde
|
GMT -01:00
|
|
Dublin, London, Lissabon, Edinburg
|
GMT
GMT
|
Vremya po Grinvichu
|
|
Kasablanka, Monroviya
|
|
Amsterdam, Berlin, Bern, Vena, Rim, Stokgolm
|
GMT Q01:00
|
|
Belgrad, Bratislava, Budapesht, Lyublana, Praga
|
GMT Q01:00
|
|
Bryussel, Kopegagen, Madrid, Parij, Vilnyus
|
GMT Q01:00
|
|
Sarayevo, Skopye, Sofiya, Varshava, Zagreb
|
GMT Q01:00
|
|
Afo’no’, Stambul, Minsk
|
GMT Q02:00
|
|
Buxarest
|
GMT Q02:00
|
|
Izrail
|
GMT Q02:00
|
|
Kair
|
GMT Q02:00
|
|
Xarrake, Pretoriya
|
GMT Q02:00
|
|
Xelsinki, Riga, Tallin
|
GMT Q02:00
|
|
Bagdad, Kuveyt, Er-Riyad
|
GMT Q03:00
|
|
Moskva, Sank-Peterburg, Volgagrad
|
GMT Q03:00
|
|
Nayrobi
|
GMT Q03:00
|
|
Tigeran
|
GMT Q03:30
|
|
Abu-Dabi, Muskat
|
GMT Q04:00
|
|
Baku, Tblisi
|
GMT Q04:00
|
|
Kabul
|
GMT Q04:30
|
|
Yekaterinburg
|
GMT Q05:00.
|
|
Islamabad, Karachi, Tashkent
|
GMT Q05:00
|
|
Bombey, Kalkutta, Madras, Nyu-Deli
|
GMT Q05:30
|
|
Kolombo
|
GMT Q06:00
|
|
Omsk, Novasibirsk, Astana, Alma-Ata, Dxaka
|
GMT Q06:00
|
|
Bangok, Xanoy, Djakarta
|
GMT Q07:00
|
|
Gongkong, Pekin, Urumchi
|
GMT Q08:00
|
|
Pert
|
GMT Q08:00
|
|
Singapur
|
GMT Q08:00
|
|
Taypey
|
GMT Q08:00
|
|
Osaka, Sapporo, Tokio
|
GMT Q:0900
|
|
Seul
|
GMT Q09:00
|
|
Yakutsk
|
GMT Q09:00
|
|
Adelaida
|
GMT Q09:00
|
|
Darvin
|
GMT Q09:00
|
|
Brisbeyn
|
GMT Q10:00
|
|
Vladivostok
|
GMT Q10:00
|
|
Guam, Port, Moresti,
|
GMT Q10:00
|
|
Konberra, Melburn, Sidney
|
GMT Q10:00
|
|
Xabart
|
GMT Q10:00
|
|
Magadan, Saolin, Salomonovo’
|
GMT Q11:00
|
|
Kamchatka, Anado’ra, Fidxi, Marshallova o-va
|
GMT Q12:00
|
|
Okland, Vallington
|
GMT Q12:00
|
Zamonaviy kalendardagi oylar mikdorining turlicha ekanligi (28, 29, 30, 31 kunlik), yil kvartallarning farki (90, 91, 92 kun) uning noanikligidir. Shu boisdan XIX asrdan boshlab turli davlatlarda kalendar isloxoti buyicha loyixalar ishlab chikildi. Kalendar isloxoti buyicha loyixalar ishlab chikildi. Kalendar isloxoti buyicha 1 va 2 jaxon urushlari davrida Millatlar ligasi shugullandi, keyinrok esa BMT xam bu masala bilan shugullandi. Isloxotlar loyixasining bosh maksadi, turli oylardagi xaftaning 7 kunlik "yagona"ligini ishlab chikish edi. loyixalar ichida mashxuri bu yilni 4 chorakka (13 xaftadan) bulish edi. kushimcha kunlar sifatida xaftadan tashkari xisoblab, ularni "tinchlik kunlari" deb ataydi. Xar bir chorakning 1-oyi 31 kundan, 2-oyi esa 30 kundan bulib, yil oxirida kolgan. 365-nchi kun bor edi. ushbu loyixada xar bir chorak yakshanbadan boshlanib, shanbada tugaydi. Boshka loyixada yil 13 oylik 4 xaftadan (28 kun) va bir kun esa xaftaga boglik bulmay kolardi.
Yangi kalendarni Semenarotda kullash murakkabligi shu ediki, u avvalo universal bulmogi va xar tomonlama kulay bulishi shart edi. Yuksa kuplab kuch, vakt va mablaglar xalkaro, diplomatik, madaniy, iktisodiy va savdo alokalarda "ikki kalendarlik" xolatiga tushib kolishi extimoli bor edi. Tan olingan kalendar esa xar tomonlama ishonchli bulishi kerak edi.
Masalan; yildagi 13 oyning 52 xaftasi 13 ga teng bulinib xar bir oy 28 kundan 4 xaftaga taksimlanadi. Ushbu variantda istagan xar oyning birinchi kuni dushanba buladi. Bir kun (kabisa yilida ikki kun) 52 xaftadan tashkari deb, ular bayramlar yoki Yangi yilga tugri keladi. Kabisa yilini oddiylashtirish buyicha professor Medler (Mashxur astronom V.Ya.Struvdan sung Tartu shaxridagi universitet obsevatoriyasini kup yillar boshkargan) ning loyixasi axamiyatlidir. Medler kabisa yillarini 32 yilga emas, xozirgidek 33 yilga taksimlanishi taklif kiladi. Ushbu yangilik kabisa yilining yuz yilliklar oxiridagi nokulaylik muammolarini bartaraf etib, kalendar anikligini oshiradi.
Boshka bir taklifga kura xaftani kiskartirib, shanba kunini olib tashlash va 6 kunlik xafta xosil kilish edi. unga kura 12 oy 30 kundan bulib, xar bir Oy anik 5 xaftadan bulardi. Ushbu xolda kalendarda 5 "bechora" kun ortik kolib, ularni yil oxiriga kuyish aytildi (XVIII asr oxiridagi fransuz respublika kalendariga uxshash). Dekabr va yanvar oylari urtasidagi yangi yilga, aprel va may oktyabr va noyabr, noyabr va dekabr urtalariga 5 kunni kiritish taklif kilindi.
Uz davrida Millatlar ligasi koshida kalendar isloxati buyicha maxsus kumita tuzilib, u 1923 yildan ishlay boshlagan xamda 200 kalendar loyixasini kurib chikkan. Kumita ulardan tashkari 2 ta loyixani tanlagan. Birinchi loyixada yil 13 oydan (xar oy 28 kun) va 1 kun Yangi yil bulgan. Ikkinchi loyixada yil 4 chorakka 91 kundan bulinib, 4 oy 31 kundan kolganlari 30 kundan iborat bulgan. Millatlar Ligasi ikkinchi loyixani tasdiklangan. Xamma davlatlar yangi kalendarni 1939 yilning 1 yanvaridan kiritishlari shart edi. Ikkinchi Jaxon urushining boshlanishi kalendar isloxotiga xalakit berdi. Urushdan sung yana kalendar isloxoti masalasi kuyildi va u BMT doirasida muxokama kilindi. Bu safar kalendar isloxotining tashkilotchisi Xindiston buldi, chunki uning xududida br vaktning uzida kuplab kalendarlar Semenarotda kullanib, kator murakkablik va nokulayliklar keltirib chikarar edi. mashxur fizik professor Mad Nak Sak boshchiligida Xindistonda milliy kumita tuzildi. Dunyoning kuplab mamlakatlari, Yevropaning barcha davlatlari bosimi ostida yangi kalendar loyixasini ma’kullandi va u Butunjaxon kalendari deb tan olindi. Butunjaxon kalendarida yil ayni bir xil 91 kunlik choraklarga bulinib, uning birinchi oyi 31 kundan, kolganlari 30 kundan iborat edi. 91 kun 7 ga koldiksiz bulinadi va xar bir chorak 13 xaftadan iborat bulib, 4 chorak 364 kun buladi. Ortikcha bir kun xalklar urtasida Butunjaxon tinchlik bayrami deb e’lon kilish va uni yil oxirida Yangi yildan oldin kuyish taklif etildi. Kabisa yilida yana bir kun ortikcha bulib, uni xam xalkaro bayram - "kalendarsiz kun" deb iyuldan oldin kuyish loyixada bor edi. Butunjaxon kalendarida 7 kunlik xafta va 12 oylik yil xisobi saklandi. Ushbu loyixaga kura Yangi yil xar yili fakat yakshanbaga - 1 yanvarga tugri kelardi. Butunjaxon kalendarini Semenarotga kiritishni 1956 yil 1 yanvarga belgilashdi, chunki usha kun yakshanbaga tugri kelardi. Buyuk davlatlar Angliya, Fransiya, Xitoy va usha davrdagi Sovet Ittifoki yangi kalendarni butun dunyodagi davlatlar kullashga rozilik bersalargina ular xam ushbu kalendarga utishlarini bildirdilar. Oxirgi dakikalarda esa AKSh xukumati uzining norozilik bayonotini bildirib, yangi kalendarga utmasligini e’lon kildi. Vaxolanki, maxsus komissiyada yangi kalendarni ma’kullagan edi. AKSh noroziligi kuplab ta’sirli diniy tashkilotlar bosimini ifodalardi. Chunki yangi kalendarda xafta kunlari ortikcha Tinchlik bayrami tufayli shanba kungi ibodatlarga xalakit berardi. 1961 yil 1 yanvar yana yakshanbaga tugri keldi, birok yangi kalendar tarafdorlari xozir xam uni joriy etish uchun xarakat ilmokdalar. Xozirgi kunda esa muammo, savol sifatida xar yil ichidagi oylar oraligidagi kunlarning anik va kulaylik taksimotidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |