Áyyemgi Egipet kalendari. Jobasi: Kirisiw. Egipet kalendariniń kelip shiǵiw tariyxi

Mayalardinń áyyemgi kalendarı. Koloniyalarǵa shekem Amerikada bir neshe kalendarlardan paydalanǵan. Mayalarda ay hám quyosh kalendarı ámeldegi kalendarlar bolǵan. Olar eramızdıń I ásirinde payda bolǵan. Quyash kalendarına kóre jıl 365-366 kún bolıp, 18 ayǵa bólingen. Hár bir ay 20 kunga bólingen. Hár jılıoxirida aqırǵı ayǵa 5 kún qosımsha qosılǵan. 13 kúnlik hápte qabıl etilgen. Aylar awıl hujaligi jumısları menen baǵlıq atlar menen atalǵan. Keyinirek Mayalarning quyash kalendarın asteklar tárepinenqabul etilgen. Olarda ay kalendarı ámeldegi bolǵan. Aylar 29 yamasa 30 kúnden ibarat bolǵan.
Ludev kalendarı. Bul quyash kalendarı eramızdan aldınǵı VI-VII ásirlerde engizilgen. Jıl 365 kúnnen ibarat bolǵan. Aylar 12 aydan ibarat bolıp, 30 yamasa 29 kúnden ibarat bolǵan. Hár 19 jılda 13-ay qosılǵan. Ol jıldıń 6 - ayını aqırında qosılǵan (bul ay adar deb atalǵan ). Jıllar bası ózgerip turǵan. 1965 jılda 5726 iudey jılı - 27 sentyabr, 1966 jılda 15 sentyabr, 1967 jılda 5 oktyabrda baslanǵan.
Áyyemgi Arman hám Gruzin kalendarı. Áyyemgi Arman kalendarı VII asirde Egipet kalendarı tiykarında jaratılǵan. Jıl 12 aydan ( sortsardi, shóp-shar, saxmi, tre, kxalos, lexekani, areg, axikani, marori, agatu, ayti, xrotitixs) ay bolsa 30 kúnden ibarat bolıp, qosımsha 5 kún jıl aqırında qosılǵan. Jıl esabı 11 iyul 552 jıldan belgilengen. Hár 4 jılda 1 kún qosılǵan. Bul kalendar Yulian kalendarı menen uyqas. Xv-XvI ásirlerde Armeniyadan Yulian kalendarına ótilgen. Gruzin kalendarı da tap sonday. Yulian kalendarına uqas.
Yulian kalendarı. B.E.SH VIII ásir ortalarında áyyemgi Rimde 10 aylıq kalendar tipinen paydalanılǵan.
1.Martius (urıs xudosining atı Mars atı menen) 31
2. Aprilis (terek gúllewi, ochmoq mánisinde) 29
3. Mayus (reńli gullerdiń ashılıwı ) 31
4. lyunus (Yupiterni zayıpı, onı nomiga qoyılǵan ) 29
5. Kventilis 31
6. Sekstilis 29
7. September 29
8. Oktober 31
9. November 29
10. Desember 29.
Jıl 1 martdan baslanǵan. 4 sheshe 31 kún, 6 tasi 30 kún. Jámi jıl 304 kúnden ibarat bolǵan.
VII asirde taǵı 2 ay qosıladı.
11-yanuarus (eki boshli dıyxanshılıq qudayı nomiga,
12-febrarus (quday yo'Iidagunohlardan tazalanıw diniymarosimi).
Jıl nadurıs edi. Usınıń sebepinen hár bir jıldan keyin 22 yamasa 23 kún qosılǵan. Yaǵnıy fevral ayınıń ortasina qosılǵan.
Eramızdan aldınǵı 46 - jılda Rim konsuli Yuliy Sezar Egipet astronomı Sazigenning usınısı menen Egipet kalendarındaǵı jil esabin ońlaw ushın usinis kirgizedi. Sazigen tropik jıldıń shama menen 365, 25 kunligini bilip, bir jildi12 ayǵa boledı. Jıl basın 1 yanvarǵa kóshiriledi. Taq ayları 31 kún, jup aylar bolsa 30 kúnden, fevral ayını ápiwayı jılı 28 kún, artıq kúni barl jılı 29 kún etip belgilendi. Parqi kem, 11 minut 4 sekun artıq, tropik jıldan. Aylar tómendegiler:
1. Yanuarus - 31
2. Febrarius - 28 (29 )
3. Yunus-30
4. Kvintilis (yulius)-31
5. November-30
6. Desember – 31
Bul kalendar b.e.sh 45 jıldıń 1 yanvarınan baslap Yulian kalendarı atı menen atay baslanǵan