З б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а



Download 12 Mb.
Pdf ko'rish
bet119/356
Sana09.04.2022
Hajmi12 Mb.
#540335
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   356
Bog'liq
XUlpqfr92xI6AiJB0uacbQz31oqAKny9M0UR3i3N

фацат айирбошлаш 
жараёнидаги иктисодий муносабатлари и уз ичига 
олади. 
Бозорда хеч кандай бойлик яратилмайди, ишлаб чикарилмай-
ди, кишиларга бахт, ризку руз хам улашилмайди, 
л ек и н унда турли 
мамлакатларда, жумладан, У збекистонда мавжуд булган минглаб 
корхоналарда ишлаётган миллионлаб кули гул мехнаткашлар т о м о ­
н идан яратилган товар ва хизматлар, кучмас мулклар, и кти сод ий
ресурслар, и ш чи кучи пулга сотилади ва сотиб олинади.
Унда олди-сотди жараёнидаги зарур булган хизматлар бажарила- 
ди. \ а р бир ж и см они й шахе ёки корхона узи ишлаб чикарган товар 
ё к и хизмат тури ни сотади ва узига керакли булган юзлаб товар 
турларини сотиб олади. Бу олди-сотди жараёнида бозор субъектла­
ри, яъни олди-сотди килаётган ки ш и л ар б и р-би ри н и курм асликла- 
ри, танимасликлари хам мумкин. Улар турли хужжатлар, шартнома- 
лар, намуналарга биноан воситачи ташкилотлар оркали савдо ки л иш ­
лари мумкин. Республикамиза иш лаб чикарилаётган пахта, пилла, 
ол ти н , м а ш и н а , трактор, станок, самолёт, асбоб-ускуна, угит, уруг 
ва бошка юзлаб товар ва хизматларнинг уз яратилган жойидан шарт- 
номаларга б и н о ан тугридан-тугри истеъмолчиларга ж у н ати л и ш и
ф и к р и м и з н и н г дал или булиб, бозор алохида савд о-сотик киладиган 
жой деб туш униш тугри эм асли ги ни курсатади. Ундан таш кар и т о ­
вар ва хизматларни пул оркали олди-сотди килиш жараёнида айрим 
шахслар ёки корхоналар сарфланган мехнат ва моддий харажатларга 
нисбатан юкори даражада ортикча фойда олади, тез бойи й ди , улар­
н ин г ай ри м л ари эса ф ойда олиш у ёкда турсин, килган са р ф хара­
ж а тларин и хам коплай олмай, катта зарар курадилар, с и н и б хона- 
вайрон буладилар. 1997 йилда Р есп уб ли кам и з к и ш л о к х у ж а л и г и д а
662 та, бош ка сохаларда 302 та корхона зарар куриб, шундан 300 та 
к и ш л о к хужалиги корхоналари бу зарарни узининг мол-мулки хисо- 
бидан коп л аш и мум к ин л и ги, колган 332 таси эса уз зар а р и н и к о п ­
лай олмай хонавайрон булншга махкум эк ан л и г и , саноат ва бош ка 
сохалардаги 302 та зарар курган корхоналардан 145 таси банкрот деб 
эълон ки л и н ган л и ги , 1999 йилда эса 898 та к и ш л о к хуж алик к о р ­
хоналари ш и ркатларга ай л ан ти ри л и б, уларн и нг 12,3 ф о и з и , яъни
113


119 та ш иркат хужалиги й и л н и зарар билан я к у н л а га н л и г и ,1 2000 
йилда эса 139 та корхона уз ф ао л и яти д ан 1385,0 млн. сум зарар 
к урганли ги 2, б о зо р н и н г ёп п аси га бахт-саодат келтирувчи а ф с о н а - 
вий ж ой э м асл и ги н и я н а бир бор исботлайди. Энди н и м а учун бу 
бозорда кимлардир м е\нат киламасдан ёки сарфлаган харажатларига 
нисбатан бошкдпардан ортикча даромад олади, бошкдлари эса сарф 
хараж атларини к,оплай олм ай, мех;натига я р а ш а даромад кила ол- 
майдилар, хонавайрон буладилар? — деган савол \а м м а н и ки зи кти - 
ради. Ш уни ай ти ш л о зи м к и , б озорда \е ч к,анак,а и л о \и й ёки аф со- 
навий куч йук- Айтилганларнннг \ам м аси бозор муносабатларининг 
узидан келиб чикади. Бозорга сотишга чикарилган товар ва хизмат­
лар талабга нисбатан кам булса, ба>;олар ош и б кетади, а й и р б о ш ­
л а ш н и н г э к в и в ал ен тл и к мувозанати бузилади, натижада товарн и
сотувчи меъёридан орти кч а даромад олиб, тез бойи й ди ёки а к с и н ­
ча, бозорда товарлар ми кд ори талаб м и кд ори дан ош и б кетса, б а \ о -
лар пасайиб кетиб, сотувчилар зарар курадилар. Бунинг устига и ш ­
лаб ч и к а р и ш ж араён и да сусткаш ли к, н у н о к д и к ва хуж аси зли к юз 
бериб, ортикча харажатларга йул куйилган булса, зарар янада ош иб 
кетади, чунки бозор бундай орти кч а бе^уда сарф ларн и \и с о б г а о л ­
майди.
Шундай килиб, бозорда катта фойда олиш ёки хонавайрон булиш 
сабабини товарларни айирбош лаш жараёнида киш илар уртасида юз 
берадиган муносабатлардан кидириб топиш лозим экан, савдо була- 
ётган жойда, бозор майдонида \еч канака сир-асрор й у к э к а н . Озик- 
овкат ва к и ш л о к хужалик ма\сулотлари д у к о н и , автомобилга х и з­
мат курсатиш ста н ц и я си , бен зин сотадиган жой, саноат товарлари 
д у к о н и , ти ж о р а т ч и л а р н и н г савдо шахобчалари, турли хил супер- 
м аркетлар, й и р и к савдо марказлари ва яр м ар к а л а р и , и ж ти м о и й , 
хусусий овкатланиш жойлари — буларнинг х,аммаси бозорнинг одат­
даги к у ри н иш лари булиб, у ерда \ а м юкорида айтилган муносабат­
лар содир булади. Ф он д бирж алари, чет эл валюталари б озори, дон 
бирж алари ва аук ци он лар (ким ошди савдоси) ю кори даражада р и ­
вожланган бозорлар булиб, уларда сотувчи ва харидорлар б ир-би ри
билан а к ц и я, обли гац и я, миллий валюта ва к и ш л о к хужалиги м а \-
сулотлари о рка ли богланади. Б о зо р н и н г ай ри м турлари сотувчи ва
1
Каримов И.А. Ик^тисодистни эркннлаштириш на исло^отларни чук,урлаш- 
тириш — энг му\им назпфампз. «Халк сузи» газетаси, 2000 йил, 15 феврал.
2 Социально-экономическое положение Республики Узбекистан за 2000 год. 
Тошкент, 2001, 19-бет.
114


харидорлар уртасидаги шахсий алока билан фаркланса, бош калари- 
да улар \е ч качон б и р -б и р и н и курмайди ёки билмайди. Ш унга му­
в о ф и к бозор ало^алари бевосита ва билвосита алок,аларга булинади. 
Буларнинг \ а р кандай туридан катъий назар унинг и ш ти рокч и л ари
(субъектлари) фукарол ар (уй хуж аликлари), турли хил к о р х о н а ­
лар, фирмалар ва давлат таш килотларидир. Бозор субъектлари икки 
гуру\га — сотувчи ва харидорларга булиниб, улар бозор муносабат- 
л а р и н и н г турли вазифаларини бажаради. Сотувчилар бозорга товар 
ва хизматларни т а к л и ф этади, хари дорлар эса уларга талаб б и л д и ­
ради. Бозор уз субъектлари м а нф аати ни б ир-би ри га боглаб, уларни 
мувофикпаштиради.

Download 12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   356




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish