119 та ш иркат хужалиги й и л н и зарар билан я к у н л а га н л и г и ,1 2000
йилда эса 139 та корхона уз ф ао л и яти д ан 1385,0 млн.
сум зарар
к урганли ги 2, б о зо р н и н г ёп п аси га бахт-саодат келтирувчи а ф с о н а -
вий ж ой э м асл и ги н и я н а бир бор исботлайди. Энди н и м а учун бу
бозорда кимлардир м е\нат киламасдан ёки сарфлаган харажатларига
нисбатан бошкдпардан ортикча даромад олади, бошкдлари эса сарф
хараж атларини к,оплай олм ай, мех;натига я р а ш а даромад кила ол-
майдилар, хонавайрон буладилар? — деган савол \а м м а н и ки зи кти -
ради. Ш уни ай ти ш л о зи м к и , б озорда \е ч к,анак,а и л о \и й ёки аф со-
навий куч йук- Айтилганларнннг \ам м аси
бозор муносабатларининг
узидан келиб чикади. Бозорга сотишга чикарилган товар ва хизмат
лар талабга нисбатан кам булса, ба>;олар ош и б кетади, а й и р б о ш
л а ш н и н г э к в и в ал ен тл и к мувозанати бузилади, натижада товарн и
сотувчи меъёридан орти кч а даромад олиб, тез бойи й ди ёки а к с и н
ча, бозорда товарлар ми кд ори талаб м и кд ори дан ош и б кетса, б а \ о -
лар пасайиб кетиб, сотувчилар зарар курадилар. Бунинг устига и ш
лаб ч и к а р и ш ж араён и да сусткаш ли к, н у н о к д и к ва
хуж аси зли к юз
бериб, ортикча харажатларга йул куйилган булса, зарар янада ош иб
кетади, чунки бозор бундай орти кч а бе^уда сарф ларн и \и с о б г а о л
майди.
Шундай килиб, бозорда катта фойда олиш ёки хонавайрон булиш
сабабини товарларни айирбош лаш жараёнида киш илар уртасида юз
берадиган муносабатлардан кидириб топиш лозим экан, савдо була-
ётган жойда, бозор майдонида \еч канака сир-асрор й у к э к а н . Озик-
овкат ва к и ш л о к хужалик ма\сулотлари д у к о н и , автомобилга х и з
мат
курсатиш ста н ц и я си , бен зин сотадиган жой, саноат товарлари
д у к о н и , ти ж о р а т ч и л а р н и н г савдо шахобчалари, турли хил супер-
м аркетлар, й и р и к савдо марказлари ва яр м ар к а л а р и , и ж ти м о и й ,
хусусий овкатланиш жойлари — буларнинг х,аммаси бозорнинг одат
даги к у ри н иш лари булиб, у ерда \ а м юкорида айтилган муносабат
лар содир булади. Ф он д бирж алари,
чет эл валюталари б озори, дон
бирж алари ва аук ци он лар (ким ошди савдоси) ю кори даражада р и
вожланган бозорлар булиб, уларда сотувчи ва харидорлар б ир-би ри
билан а к ц и я, обли гац и я, миллий валюта ва к и ш л о к хужалиги м а \-
сулотлари о рка ли богланади. Б о зо р н и н г ай ри м турлари сотувчи ва
1
Каримов И.А. Ик^тисодистни эркннлаштириш на исло^отларни чук,урлаш-
тириш — энг му\им назпфампз. «Халк сузи» газетаси, 2000 йил, 15 феврал.
2 Социально-экономическое положение Республики Узбекистан за 2000 год.
Тошкент, 2001, 19-бет.
114
харидорлар уртасидаги шахсий алока билан фаркланса, бош калари-
да улар \е ч качон б и р -б и р и н и курмайди ёки билмайди. Ш унга му
в о ф и к бозор ало^алари
бевосита ва билвосита алок,аларга булинади.
Буларнинг \ а р кандай туридан катъий назар унинг и ш ти рокч и л ари
(субъектлари) фукарол ар (уй хуж аликлари), турли хил к о р х о н а
лар, фирмалар ва давлат таш килотларидир. Бозор субъектлари икки
гуру\га — сотувчи ва харидорларга булиниб, улар бозор муносабат-
л а р и н и н г турли вазифаларини бажаради. Сотувчилар бозорга товар
ва хизматларни т а к л и ф этади, хари дорлар эса уларга талаб б и л д и
ради. Бозор уз субъектлари м а нф аати ни б ир-би ри га боглаб, уларни
мувофикпаштиради.
Do'stlaringiz bilan baham: