‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta ’lim vazirligi

---

0 ‘Z B E K IST 0N   RESPUBLIKASI 

OLIY  VA 0 ‘RTA MAXSUS TA ’LIM VAZIRLIGI

rO SIIK EN T  DAVLAT  PEDAGOGIKA UNIVERSITETI

“'1'Д8010ЬАУМЛМГ

l.S H a ri^ y

yil

im vazirligi

R o‘yhatgaolindi:  B D -5111700-3.04 

2 0 1 ^ -   y i l “ ^

’ 

ОЛ

l AlUA rs m iN O S L IK  VA  UNI О  QITISH M ETODIKASI 

FAN  DASTURI

Bilim  soliasi: 

I'ii' lim  soliasi:

I GO  ООО - 

Gumanitar 

1 10000 

- 

Pedagogika

T a’liin  yo'naiisiii: 

5 111700 - 

BoshlangMch ta ’Iim va sport-tarbiyaviy  ish

Toshkent-201 Л

---

Fan  dasturi  Oliy  va  o ‘rta  maxsus,  kasb-hunar  ta ’limi  y o ‘nalishlari  b o ‘yicha 

0 ‘quv-uslubiy birlashmalar faoliyatini  Muvofiqlashtiruvchi  Kengashning 201  ^ -y il 

“ 

fjij

  ” 

0 ^

 

dagi 

4

 

-sonli  bayonnomasi bilan m a’qullangan.

0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o ‘rta maxsus ta ’lim vazirligining 2 0 1 ^ -y il

^>6 

dagi 

-sonli  buyrug‘i  bilan m a’qullangan fan  dasturlarini  tayanch oliy 

ta ’lim muassasasi tomonidan tasdiqlashga rozilik berilgan.

Fan  dasturi Nizom iy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universitetida 

ishlab chiqildi.

T u zu v c h ila r:  V oxidovaN .X .

Saidmuratov  Sh

Nizomiy  nomidagi  TDPU,  “BoshlangMch 

ta ’lim metodikasi” kafedrasi  dotsenti,  p.f.n.

Nizom iy  nomidagi  TDPU,  “Boshlang‘ich 

ta ’lim 

metodikasi” 

kafedrasi 

katta 

o ’qituvchisi.

T a q riz c h ila r: 

M ahkamova N.U.

I.A.Karimov nomidagi  TDPU  O ’zbekiston 

tarixi  kafedrasi dotsenti,  p.f.n.

Tojiyev M. 

Pedagogika fanlari nomzodi, dotsent

Toshkent  pedagogika kolleji  direktori

Fan  dasturi  Nizomiy  nomidagi  Toshkent  davlat  pedagogika  universiteti  0 ‘quv  - 

usiubiy  Kengashida  ko‘rib  chiqilgan  va  tavsiya  qilingan 

{2 0 1 ^ -

  yil 

“ J g

  ” 

OC

  dagi _^-sonli  bayonnoma).

---

I. 

( ) ‘quv  fan in in g  dolzarbligi va oliy kasbiy t a ’lim dagi o ‘rn i 

Dslihii  clastur  bo‘lg‘usi  boshlangMch  sin f  o ‘qituvchilariga  tarbiyalovchi  ta'lim 

sislcniasiiii  liishunib  olish,  tabiatshunoslikni  o ‘qitish  asoslarini,  uning  uchun  xos 

bo'lgan  sliakl,  metod  va  uslublarini,  o ‘quvchilam ing  bilish  faoliyatlariga  rahbarlik 

qilishni  o ‘rganib olishlarigayordam  qilish  kabi  amaliy masalalarini  o ‘z ichiga oladi.

II. 0 ‘quv  fan in in g  m a q sad i va vazifasi

I'aiini  o ’qitishdan  m a q sad   -   talabalarda  tabiatshunoslik  va  uni  o'itishning 

iiictotl  va  iisullarini  o ’rganishga doir  bilim, k o ’nikm a va malakalarini  shakllantirish.

I'anning  vazifasi  -   talabalarda  tabiatshunoslik  va  uni  o'itishga  oid  malaka 

va 

ko’niktnalarni  tarbiyalash  ham da 

boshlangich  sinf  ukuvchilarining 

pedagogik 

xususiyadarini 

hisobga  olish, 

ularda  tabiatga  bulgan  ongli  munosabatni 

larbiyalaslulan  iborat.

'l'iilii:ilshunoslik va  uni  o‘q itish  m etodikasi  fani b o ‘yicha  b ak a la v r:

-Quyosh sistemasi;

-geografik tushunchalar;

-o'siinlik  va hayvonot olami  sistcmatikasi;

-“ A(rollmi/,dagi  olani” va “Tabiatshunoslik” fanlarining maqsad va vazifalari; 

-(aliial  bilaii  laiiishlirishning  mazmuni;

-labialslninoslik o ‘qilish  mclodlari;

-tabiatshunoslik o'qitish  shakllari;

-labialsluinoslikdan  sinfdan tashqari  ishlar;

-labial  bilan  tanishlirishda mutafakkirlar merosidan foydalanish;

-labialslninoslik darslarida amaliy  ishlarni tashkil  etish;

-tabiatshunoslik ta ’lim  va tarbiyasining mazmuni  va tamoyillari 

bilimga; 

-tabiatshunoslik darslarini  integratsiyalash;

-ta’lim  texnologiyalarini qo‘llay olish;

-tabiatshunoslikdan  sinfdan tashqari  ishlami tashkil etish;

-fanlararo aloqadorlikni  o'quvjarayonigatatbiq etish;

-labial  bilan  lanishtirishda usul  va vositalami  muvofiqlashtirishni bilish;

-darslami  tashkil  etish  shakl  vam etodlari;

-labialshiinoslik darslari jarayonidagi  interfaol metodlar;

-tabiatsiiMnoslik  darslarini  tashkil  etish  texnologiyalarini 

k o ’nikma; 

-tabialslumoslik darslarida  internet manbalarini  qo‘llash;

-nazariy  va  amaliy  bilimlaming uzviyligini  ta ’minlash;

-yangi  bilim  bcrish jiuayonida axborot texnologiyalarini  qo‘llash;

-dars jarayonida ijudiy qobiliyallami  shakllantirish;

-tabiatshunoslik  darslarida  innovatsion  metodlami  qo‘llay  olish 

malakasiga  ega 

ho'tishi kerak.

---

III.A sosiy  n azariy   qism   (m aV uza  m a sh g ‘u lotlari)

1-M oduL T ab iatsh u n o slik  va  uni o ‘q itish  m etodikasi - pedagogik fan.

1-m avzu.  T ab iatsh u n o slik   va  uni  o ‘q itish  m etodikasining  p red m e ti,  m aq sad , 

vazifalari.

2-m avzu.  Tabiatshunosiikni  o ‘qitish  metodikasi  sohasidagi  tadqiqod  metodlari. 

Tabiatshunoslikni  o ‘qitish metodikasining pedagogika o ‘quv predmeti  sifatida ilmiy  - 

nazariy  va amaliy yutuqlari, ta'limiy va tarbiyaviy ahamiyati.

3-m avzu. T ab iatsh u n o slik v a  uni o ‘qitish  m etodikasi  ta'Iim o tin in g  shakllanishi 

va  rivojlanishi.

Tabiatshunoslikni 

o'qitish 

metodikasi 

ta'Iimotining 

shakllanishi, 

Tabiatshunoslikni  o ‘qitishni riv o jlantirishgahissaqo‘shganjahon metodistlar,

4-m avzu.  B oshlang‘ich  m a k ta b  ta b iy atsh u n o slik  fan in in g  ta 'lim iy  va 

ta rb iy av iy  vazifalari.

Tabiatshunoslikni 

o'qitishda 

o ‘quvchilarni 

ma'naviy, 

ahloqiy, 

aqliy, 

vatanparvarlik,  ekologik,  estetik,  iqtisodiy, jinsiy,  gigienik,  mehnat  va  baynalminal 

tarbiyalash masalalari.

2-M odul. T ab iatsh u n o slik  bilim i asoslari.

5-m avzu. Q uyosh sistem asi.

Koinot.  Asosiy  kimyoviy  moddalar.  Galaktika,  uning  turlari  va  tuzilishi. 

Yulduzlar  tizimi.  Quyosh  sistemasi  va  sayyoralar.  Merkuriy.  Venera.  Mars.  Yupiter. 

Neptun.  Saturn.  Uran.  Quyosh  sistemasidagi  sayyoralaming  o'rganilganlik  darajasi. 

Sayyoralaming  qobiqlari.  Sayyoralar  va  Quyosh  orasidagi  masofa.  Yulduz,  asteroid 

va meteoritlar.

6-m avzu Y er, uning shakli va  h a ra k a ti.

Yer.  Y em ing shakli.  Yeming o ‘z o ‘qi  atrofida va Quyosh  atrofida aylanishi.  Kun 

va  tun  almashishi.  Yil  fasllarining  almashishi.  Ekvator.  M eridian  va  parallel 

chiziqlari. Globus.  Harita.  Oy. Uning fazalari.

7-m avzu  Y ern in g   geografik  qobig‘i.  Gidrosfera.  Suv  -  hayot  manbai.  Litosfera. 

Yadro.  Mantiya.  Foydali  qazilmalar.  Atmosfera.  Havo  gazlar  aralashmasidan  iborat 

bo‘lib  suv  bug’larini  hisobga  olmaganda,  kimyowiy  tarkibi  jihatidan  barqaror 

materiyadi.  A tmosfera (grekcha so‘zdan  olingan  boMib,  atmos-bug’,  sfera -shar,  yani 

bug’li  qobiq,  yoki  havo  qobig’i  demakdir)  -  saiyoramizni  o ‘rab  turuvchi  va  u  bilan 

birgalikda  harakterlanuvchi,  ham da  undan  ketadigan  turli  hodisa  va  jayonlarda 

ishtirok etuvchi  havo qobig’idir.

8-m avzu  T irik lik  belgilari.  Hujayraning oziqlanishi, rivojlanishi  va ko‘payishi.

9-m avzu  O 's im lik la r  fiziologiyasi.  Botanika  fanining  vazifalari.  Floraning  inson 

hayotidagi  axamiyati.  O'sim liklam ing organlari.  Generativ  va vegetativ a'zolar.  Gulli

---

0

‘sim liklaming  ko‘payishi.  Ularining  turlari,  oilalari,  xususiyatlari.  O 'sim liklar 

hayotiy  shakllari. Tuban o'sim liklar. Yuksak o ‘simliklar.

10-m avzu  H ayvonot o lam ining xilm a  xilligi.

Zoologiya so‘zi  zoon  - hayvon va logos - ta'limot, ya'ni  fan  degan  ikkita grekcha 

so‘zdan  kelib  chiqqan.  Bu  fan  hayvonot  olam ining  xilma-xilligi,  tuzilishi, 

hayvonlarning  hulq-atvori,  ko'payishi,  rivojlanishi,  geografik  tarqalishi  va  kelib 

chiqishini,  shuningdek,  ulam ing  tabiatdagi  va  odam  hayotidagi  ahamiyatini 

0

‘rganadi.

11-m avzu  Hayvonot olami.  Bir  xujayrali  organizmlar.  Hayvonot olamida sinf, tur va 

avlod.  Baliqlar. Sudralib yuruvchilar.  Qushlar.  Sut emizuvchilar.

3-M odul. T ab iatsh u n o slik n i o ‘q itish m etodikasi

12-m avzu.  T ab iatsh u n o slik n i o ‘q itish  tam oyillari  va  qonuniyati.

Tabiatshunoslikni 

o ‘qitishga 

qo‘yiladigan 

zamonaviy  talablar. 

Didaktik 

tamoyillari  to ‘g‘risida  tushuncha.  0 ‘qitish  tamoyillari  (ta'lim -tarbiya  jarayonini 

demokratizatsiyalash 

va 

insonparvarlashtirish, 

ilmiylik, 

sistemalilik, 

fundamentallilik,  ko‘rgazmalilik,  samaradorlik,  onglilik,  tushunarlilik,  ta'limni 

diffentsiallashtirish  va  individuallashtirish,  individual  va  guruhlarda  o ‘qitishni 

uyg‘unlashtirish,  o ‘qitish  maqsadi,  mazmuni,  vositalari,  metodlari,  shakllari  va 

natijalarining  birligi,  baholash  va  o ‘zini-o‘zi  baholash)lari  va  qonuniyat  (o‘qitish 

maqsadi,  mazmuni,  vositalari,  metodlari  va  shakllarining  ijtimoiy  m uhitga 

bogMiqliligi,  tarbiyalovchi  va  rivojlantiruvchi  ta'lim,  ta'lim-tarbiya jarayonini  tahsil 

oluvchilaming  faoliyati  xarakteriga  bog'iqliligi,  pedagogik  jarayon  birligi  va 

yaxlitligi,  o ‘qitishning  nazariy  va  amaliy  birligi  va  uzviy  bog‘liqligi,  o ‘quv 

faoliyatini  individuallashtirish  vaguruhli  o ‘qitishni uyg‘unlashtirish)lari.

13-m avzu.  B oshlang‘ich  sin f  o‘q uvchiIarida  ta b iatsh u n o slik   ta sa w u r  va 

tu sh u n c h alam i  sh a k lla n tirish n in g   m etodik  asoslari.Tabiatshunoslik  tasawur  va 

tushuncha] aming 

shakllantirish 

asoslari. 

Tabiatshunoslik 

tushunchalaming 

klassifikatsiyasi.  BoshlangMch  sinflarda  tabiatshunoslik  tasawur  va tushunchalaming 

sistemasi, 

ulami 

shakllantirish 

va 

rivojlanish 

sharoiti. 

Tabiatshunoslik 

tushunchalaming 

shakllantirish 

va 

rivojlanish 

usullari. 

Tabiatshunoslik 

tushunchalami  o'zlashtirish  jarayoni  (kuzatish,  qabul  qilish,  konkretlashtirish, 

umumiylashtirish,  aniqlash).  Tabiat  va  atrofimizdagi  olam  haqida  bilimlami 

oshirishni  izchilligi.

14-m avzu.  T abiatshunoslikni  o ‘qitish  m etodlari.  Metodlar klassifikatsiyasi. 

Tabiatshunoslikni  o'qitishda foydalaniladigan  metodlar tasnifi. Zamonaviy maktab 

tomonidan o ‘qitish  metodlariga qo‘yiladigan talablar.  O 'qitishning og'zaki  metodlari.

15-m avzu. 

O 'q itish n in g   k o ‘rgazm ali 

m etodlari.  K o‘rgazmali  metodlar  tasnifi. 

K o‘rgazmali  qurollami,  tajriba,  kino  va  videofilmlami  ham da  sxemalami  namoyish 

qilish  (ko‘rsatish).  Ularga qo‘yiladigan  didaktik talablar.

---

16-m avzu. 

A m aliy  m e to d la r  tu r la r i  va  tavsifi  (qisqa  va  uzoq  muddatli 

kuzatishlar,  amaliy  va  laboratoriya  ishlari,  asbob-usukunalar  bilan  mustaqil  ishlar). 

Jo ‘g ‘rofik 

m aydoncha 

va  tabiat 

burchagida  kuzatish. 

O 'quvchilar 

ijodiy 

qobiliyatlarini rivojlantirishda amaliy ishlaming axamiyati.

17-m avzu. 

T a b iatsh u n o slik n i  o ‘q itish d a  zam onaviy  pedagogik  (d id ak tik - 

o ‘yinli, 

h am k o rlik d a 

o ‘qitish,  m uam m oll,  m odulli 

ta 'lim ) 

va 

ax b o ro t 

texn o lo g iy alarid an  foydalanish.

18-mavzu. T a b iatsh u n o slik d an  o ‘quv ish larin i  tashkil etish sh a k lla ri. Dars - 

o ‘quv ishlarini tashkil  etishning asosiy shakli. Tabiatshunoslik darslarining turlari. 

O 'quv tarbiyaviy jarayonga tizimli yondashuvning mohiyati. Tabiatshunoslik 

darslariga qo‘yiladigan  didaktik, tarbiyaviy, psixoiogik va gigienik talablar.

19-m avzu.  D arsd an   ta sh q a ri  ish lar  -  o ‘quv  ish larin i  tash k il  etishning  z a ru riy  

shakli.  O 'quv  dasturlariga muvofiq holda tabiatda,  tirik tabiat  burchagida va maktab 

tajriba  m aydonida  muayyan  darsga  moljallangan  o ‘quvchilam ing  individual  va 

guruhli ishlarini tashkil  etish.

20-m avzu.  T a b iatsh u n o slik d an   sinfdan  ta s h q a ri  m a sh g ‘ulo tlam in g   m aqsadi, 

v azifalari,  ta 'lim -  ta rb iy a   ja ra y o n id ag i  ah a m iy a ti,  ulam ing  am aliy  va  ekologik 

y o ‘nalishi.  Sinfdan  tashqari  m ashg‘ulotlaming  turlari:  o ‘quvchilar  bilan  yakka 

tartibda olib boriladigan,  guruhli va ommaviy m ashg‘ulotlar.

21-m avzu.  T ab iatsh u n o slik   to ‘g ara k la m in g   d id a k tik   m a q sad i,  vazifalari, 

m azm uni  va  m a sh g ‘u lo tlarn i  tash k il  etish  m etodikasi.  Tabiatshunoslikdan 

ommaviy m ashg‘ulotIaming maqsadi, vazifalari,  mazmuni.

22-m avzu.  T ab iatsh u n o slik   o ‘q ituvchisi  (kasbiy  ta y y o rg a rlig i, ijodiy  va  ijtim oiy 

faolligi,  m a'nav iy -ah lo q iy   sifatlari,  g ‘oyaviy-siyosiy  yetukligi)ga  q o ‘yiladigan 

um um iy ta la b la r.  O 'qituvchining darsga tayyorgarligi.

23-m avzu.  T ab iatsh u n o slik  fani  bo ‘yicha  o ‘q u v ch ilar  b ilim larini n a z o ra t qilish

va  baholash.Tabiatshunoslik darslarida boshlang‘ich  sinf o'quvchilar bilimlarini 

nazorat  qilishni  ahamiyati. Mavzu, chorak v ay il  yakunlarida o ‘tilgan  o ‘quv 

materiallami takrorlash va umumlashtirish.  Bilimlami tekshirish turlari.  O g‘zaki 

so‘rash  v ay o z m a tekshirish.  Individual, frontal  va ommaviy  so‘rash.  Bilimlami 

yozm a tekshirishda topshiriqlaming turlari.

24-m avzu.  T ab iatsh u n o slik n i  o ‘qitish  vositalari.  Tabiatshunoslik  o ‘quv  xonasi  va 

o ‘quv  jihozlariga  qo‘yiladigan  pedagogik,  gigienik,  estetik  va  psixoiogik  talablar. 

Tabiatshunoslik  xonasidagi  jihozlar.  O 'qitish  vositalarining  hillari;  tabiiy  va  tirik 

ob’ektlar  (gerbariy,  kolleksiya,  chuchelolar,  ho‘l  preparatlar,  mikropreparatlar), 

tasviriy  (jadvallar,  sxemalar,  xaritalar,  mulyajlar,  maketlar),  ekran  vositalari  (o‘quv 

vositalari,  slaydlar,  multimedialar)  va  ulardan  foydalanish  yoMlari.  O 'qitishning 

texnikaviy vositalari.

---