Zarafshon shahar 8-umumiy o’rta ta’lim maktabi biologiya fani o’qituvchisi

Kemiruvchilar turkumi:
Kemiruvchilar tishlaring tuzilishi boshqa sut emizuvchilardan farq qiladi. Ularning qoziq tishlari bo’lmaydi. Kurak tishlari esa yirik va o’tkir bo’lib oziqni shu tishlari bilan uzib oladi, oziq tishlari yordamida ezib maydalaydi.
Qattiq oziq bilan oziqlanishi tufayli kurak tishlar doimiy yedirilib turadi, lekin kalta bo’lib qolmaydi. Chunki kurak tishlari old tomondan emal bilan qoplangan, orqa tomonda emali bo’lmaydi.Yuqori va pastki kurak tishlar bi-biriga ishqalanib emal bo’lmagan tomoni charxlanib o’tkirlashadi va bu tishlar butun hayoti davomida o’sib turadi. Kemiruvchilar keng tarqalagan juda serpusht hayvondir, ko’pchilik turlari bir yilda bir necha marta bolalaydi.
Turar joylar yaqinida sichqonlar va kalamushlar, cho’llarda yumronqoziqlar ko’p uchraydi.Sichqonlarning 1500 ga yaqin turi bor.
Yumronqoziqlar teksliklarning hamma joyida uchraydi. Asosan Yavvoyi o’simliklarni yeydi, ba’zan poliz ekinlariga va bedaga zarar yetkazadi. Ular suv ichmaydi.O’simliklar qurib qolganda uyquga kiradi. Martdagina uyg’onib zo’r berib oziqlanadi. Aprel-may boshalarida 10 tagacha bola tug’adi.
Ko’rsichqon yer ostida hayot kechiradi. Bog’larda, cho’llarda , tog’larda u qazib chiqargan tuproq uyumlarini topish mumkin. Mo’ynasining rangi malla yoki jagarrang. Asosan o’simliklarning yer osti qismlari bilan oziqlanadi. Beda ildizlarini yeb yeryong’oq ekinlarini zararlantiradi.
Jayra tog’larning etaklarida keng tarqalgan jarliklar va qoyalar ostiga in quradi.Tanasi o’tkir uchli qora qo’ng’ir hurpaygan ninalar bilan qoplangan.Biror xavf tug’ilganda muskullari yordamida ninalarni hamma tomonga ko’taradi.Ular kartoshka, makkajo’xori, oqjo’xori , poliz ekinlari va toklarga zarar yetkazadi.
Ko’pchilik kemiruvchilar zararkunanda hayvonlardir. Sichqonlar va kalamushlar omborxonalarda saqlanayotgan donli oziq –ovqat mahsulotlari, sanoat mollarini kemirib katta ziyon keltiradi. Kalamushlar o’lat kasalligini ham tarqatadi. Bu kasallik odamga burgalar orqali yuqadi.
Kemiruvchilar orasida foydalilari ham bor. Ondatra, nutriya, sug’ur,yumronqoziq va tyinlar mo’yna uchun olinadi.Andatra va nutreya qimmatli mo’yna beradi. Ularning vatani Amerika. Tog’larda ko’k sug’ur uchraydi, uning terisi yuqori baholanadi; yog’idan xalq tabobatida dori-darmon o’rnida foydalaniladi.Hozir soni kamayib ketganligi tufayli ko’ksug’ur “Qizil kitob”ga kiritilgan.Tyinlar o’rmonlarda daraxtlarning kovagida in quradi. Ular darxt mevasi, urug’I, kurtaklari, zamburug’lar va hasharotlar bilan oziqlanadi.Tyinlar mo’ynasi yuqori baholanadi.Bu hayvon Respublikamiz hududida uchramaydi.