Ўзбекистон республикаси ќишлоќ ва сув хўжалик вазирлиги

6-AMALIY MASHG’ULOT


Suyuq dielektriklarning qovushqoqligini aniqlash
Qisqacha nazariy ma'lumotlar: suyuq dielektriklar (moy, lok, kompaund)ning mexanik xossalarini o'rganishda qovushqoqlik qo'l keladi. Qovushqoqlik deganda, suyuqlik va gaz molekulalarining siljishidagi ichki ishqalanish tufayli yuzaga keladigan ichki qarshilik tushuniladi. U  xarfi bilan belgilanib, dinamik qovushqoqlik (ichki ishqalanish) deyiladi va 1 Па·с = 10П = 1000 сП (Puaz) da o'lchanadi.
kinematik qovushqoqlik deyiladi va Stokslarda o'lchanadi.
Neftdan olinadigan transformator moyi parafin, naftanin, aromatik uglevodorod kabi murakkab birikmalardan tashkil topgan bo'lib, uning tarkibida oltingugurt, kislorod va azot kabi qo'shimchalar ham bo'ladi. Moydagi zararli qo'shimchalar neftni qayta ishlash orqali bartaraf etiladi. Transformator moyini tozalash kislota yordamida selektiv yoki adsorbsiya kabi usullar orqali amalga oshiriladi. Bu moyning rangi och sariq bo'lib, zichligi 861-895 kg/м³, qotish harorati - 45⁰С, chaqnash (alangalanish) harorati 135-140⁰С, nur sindirish koeffitsiyenti 1,47-1,49, kinematik qovushqoqligi (17,626,6)·10^-6 м²/s va sirt taranglik kuchi 40-45 кН/м.
Texnikada kinematik va shartli qovushqoqliklardan foydalaniladi.
Shartli qovushqoqlik qiymati (ShQ) - Engler graduslarida 20 ml suyuqlikni oqish vaqtini 200 ml distillangan suvni 20⁰С haroratda oqish vaqtiga bo'lgan nisbatiga teng. Suvning bu oqish vaqti asbobning doimiysi deyiladi.
Qurilmalarda ishlatiladigan barcha suyuq dielektriklarning qotish harorati va qovushqoqligi me'yorlarga mos kelishi kerak. Quyida transformator va kondensator moylarining parametrlari keltirilgan.
T ka turli yangi transformator moyi:
qovushqoqlik, сСт:
a) 20⁰С da - 18,4 (kam emas);
b) 50⁰С da - 6,7 (kam emas);
qotish harorati (0⁰С) - 45⁰С.
Kondensator moyi
qovushqoqlik, сСт:
a) 20⁰С da – 37 – 45 (kam emas);
b) 50⁰С da – 9,0 – 12,0 (kam emas);
qovushqoqlik, ⁰Э:
a) 20⁰С da – 5,1-6,16 (kam emas);
b) 50⁰С da - 1,76-2,05 (kam emas);
qotish harorati (0⁰С) - 45⁰С.
Qovushqoqlik maxsus asbob viskozimetr yordamida o'lchanadi. ShQ tipdagi universal viskozimetrlar keng tarqalgan.


Keyslar to’plami

1. 
   Suyuq dielektriklarning qovushqoqligini aniqlashning algaritmini tuzing.
   
2. 
   Suyuq dielektriklarning qovushqoqligining qiymati yuqori bo’lishi mumkin bo’lgan holatlarni tahlil jadvalini tuzing.
   
3. 
   Suyuq dielektriklarning qovushqoqligining qiymati past bo’lishi mumkin bo’lgan holatlarni tahlil jadvalini tuzing.
   

Adabiyotlar

1. 
   T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 2009. 51-53 bet