Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазилиги

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИЛИГИ

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ИҚТИСОДИЁТ УНИВЕРСИТЕТИ

Сиртқи бўлим ___________________________		Иқтисодиёт кафедраси _________________
Рўйҳатга олинди № __________		Рўйҳатга олинди № __________
“______” ___________2020 й.		“______” ___________2020 й.

Сиртқи бўлим
ИҚТИСОДИЁТ НАЗАРИЯСИ КАФЕДРАСИ
“Иқтисодиёт назарияси” фанидан
КУРС ИШИ
Мавзу: Иш ҳақи тўғрисидаги турлича назариялар

Бажарди:

МЕК-57 гуруҳ 2 -босқич талабаси

Текширди: Умарова Н

Курс иши тақризга топширилган сана “ ” 2020 й.		Курс иши тақриздан қайтарилган сана “ ” 2020 й.
Курс иши ҳимоя қилинган сана “ ” 2020й. Баҳо “ ”	(имзо) (имзо) (имзо)	Комиссия аъзолари:

ТОШКЕНТ – 2020

Мавзу: Иш ҳақи тўғрисидаги турлича назариялар
РЕЖА:
КИРИШ
АСОСИЙ ҚИСМ
1. Иш ҳақининг иқтисодий моҳияти
2.Меҳнатга ҳақ тўлаш даражасини ўрнатишнинг бозор механизми
3.Меҳнатга ҳақ тўлашни тартибга солиш

4. Меҳнатга ҳақ тўлаш тизимлари

5. «истеъмол саватчаси» тушунчаси

6.Ўзбекистон Республикасида меҳнат ҳақ тўлаш тизимини ислоҳ қилиш бўйича олиб борилаётган чора-чадбирлар
ХУЛОСА
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР


КИРИШ
Ўзбекистонда кенг кўламли ва чуқур ижтимоий-иқтисодий ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Бу ислоҳотларнинг дастлабки натижалари аҳоли ҳаёти ва кундалик турмушида ўзининг яққол ифодасини топмоқда, эл-юртнинг ижтимоий фаоллиги, эртанги кунга ишончи ўсиб бормоқда.
Бундай ижтимоий фаолликка ижтимоий-меҳнат муносабатларини муттасил такомиллаштириб бориш, меҳнатни макроиқтисодиёт, тармоқлар ва корхоналар миқёсида оқилона ташкил қилиш – ҳар қандай мамлакат иқтисодиётини ривожлантиришнинг асосий ҳаракатлантирувчи кучи бўлган меҳнат омилидан самарали фойдаланиш – орқали эришилади.
Шунинг учун ҳам жаҳон тараққиётида ривожланишнинг бош омили бўлган инсон омили етакчи омил сифатида намоён бўлмоқда. Бундай омиллар меҳнат иқтисодиёти ижтимоий меҳнат тақсимотининг алоҳида йўналиши алоҳида фан сифатида шаклланди. Натижада меҳнат муносабатларини ўрганиш алоҳида фанга айланди.
Амалда жамиятнинг меҳнатга қобилиятли барча аъзолари меҳнат муносабатларига у ёки бу тарзда жалб этилади. Инсоннинг меҳнат фаолияти эса ҳаётий жуда муҳим масалаларни: касб ва ихтисосликни, меҳнат фаолияти турини танлаш, меҳнат жараёнида иштирок этиш, меҳнат мобиллиги, малака ошириш, қўшимча касбларни эгаллаш ва ҳоказоларни қамраб олади. Бунда меҳнат бозори иш берувчилар ва ёлланма ишчи ва ходимларнинг моҳият жиҳатидан турлича бўлган манфаатларини мувофиқлаштириш вазифасини ўтайди.
Инсон меҳнати кўп жиҳатлардан бозор майдонидаги кўп сонли товарлардан кескин фарқ қилади. Бунинг устига, меҳнат жараёнини инсон фаолиятидан ишчилардан ҳеч қачон ажратиб бўлмаганлиги туфайли, инсон томонидан амалга ошириладиган бундай хизматлардан фойдаланиш ўз хусусиятларига эга бўлиб, унга бўлган эътибор алоҳида аҳамиятга эга. Аслида, инсон фаолиятидаги пул билан боғлиқ бўлмаган омиллар, масалан, иш шароити, жароҳат олиш риски, менежерларнинг шахсияти, ишчиларга бўлган адолатли муносабат ва иш соатларининг ўзгарувчанлиги бозор майдонидаги оддий товарлардан кескин фарқ қилади. Ва ниҳоят, бошқа бозорларда меҳнат институтлари ва иш берувчининг муносабатини белгиловчи қоида ва қонунчилик ҳужжатлари мавжуд эмас.
Шунга қарамасдан, бир қатор сабабларга кўра, иш берувчи ва ишловчилар ўртасидаги муносабатларни ҳақиқатдан ҳам бозорга ўхшатишимиз мумкин. Биринчидан, реклама институтлари ва иш билан бандлик агентликлари (рекрутинг) меҳнат ҳизматлари сотувчиларини уларнинг харидорлари билан боғлашга ҳаракат қилмоқда. Иккинчидан эса, улар бир-бири билан боғланганликларидан сўнг, меҳнатнинг сифати ва нархи билан боғлиқ маълумотлар улар ўртасидаги фарқларда аниқланади. Учинчидан, улар ўртасидаги келишувга келганларидан сўнг, бу шартнома иш шароитлари, меҳнат хавфсизлиги ва ҳаттоки иш вақтининг давом этиши ҳам ўзида мужассамлаштирган бўлиши керак. Бундай шартномаларга кўра, кўп холларда, иш берувчилар ишчиларнинг ишлаб чиқарган маҳсулотларнинг сонига кўра эмас, балки маҳсулотнинг сифати ва унга сарфланган вақтларига кўра ҳақ тўлайдилар. Тузилган шартномаларнинг бундай шакли иш берувчи томонидан ишчиларни рағбатлантириш ва уларни ишлашга ундаши (мотивация) алоҳида тизимга эга бўлишини талаб қилади.
Ўзбекистонда иқтисодиётнинг инновацион ривожланиш стратегияси асосида кадрлар тайёрлашнинг мақсадли мезонлари шакллантирилиб, ихтисослик йўналишлари ва мутахассисликларни ҳудудлар ва соҳалар бўйича жорий этилаётган дастурларнинг талаб ва эҳтиёжлари, иқтисодиёт тармоқлари ва ҳудудларни комплекс тараққий эттириш истиқболларини инобатга олган ҳолда мақбуллаштирилади. Республика иқтисодиёти тармоқлари ва соҳаларида эҳтиёж юқори бўлган мутахассисликлар бўйича юқори малакали мутахассисларни сифатли тайёрлашни таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт вазирлиги, Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги, Молия вазирлиги билан биргаликда давлат ҳамда хўжалик бошқаруви органлари, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ва бошқа ташкилотлар иштирокида олий таълим муассасаларига ўқишга қабул қилиш ва иш берувчиларнинг олий таълим муассасалари битирувчиларига бўлган талаби параметрларининг балансловчи ҳисоб-китоб ишлаб чиқилади.

1.