Збекистон республикаси олий ва

1.4. Кодерлар ва Дешифраторларнинг мақсади ва қўлланилиши

16-расм
Рақамли технологиянинг жуда муҳим элементларидан бири, айниқса компютерлар ва бошқарув тизимларида кодловчилар ва Дешифраторлардир. Кодловчи ёки Дешифратор сўзини эшитганимизда, жосуслик филмларидаги иборалар эсга тушади. Шунга ўхшаш нарса: жўнатишни шифрлаш ва жавобни шифрлаш. Бунинг ҳеч қандай ёмон жойи ёъқ, чунки бизнинг ва хорижий резидентликларнинг шифрлаш машиналари кодловчи ва Дешифраторлардан фойдаланади.

1.5. Дешифраторлар.

Дешифраторлар бир хил гуруҳга тегишли, фақат улар аксинча ишлайди. Улар параллел иккилик системани позитсион ўнли системага айлантирадилар. Диаграммадаги шартли график белги қуйидагича бўлиши мумкин.

17-расм

18-расм
Дешифраторлар ҳақида тўлиқроқ гапирадиган бўлсак, улар иккилик кодни турли хил саноқ тизимларига (ўнлик, ўн олтилик ва бошқалар) ўзгартириши мумкинлигини айтиш керак. Буларнинг барчаси микросхеманинг аниқ мақсади ва мақсадига боғлиқ.
Энг оддий мисол. Сиз рақамли этти сегментли индикаторни бир неча марта кўргансиз, масалан, ЛЕД. У биз болалигимиздан бери ўрганиб қолган ўнлик рақамлар ва рақамларни кўрсатади (1, 2, 3, 4...). Лекин, сиз билганингиздек, рақамли электроника 0 ва 1 комбинатсияси бўлган иккилик рақамлар билан ишлайди. Иккилик кодни ўнли рақамга нима айлантирди ва натижани рақамли этти сегментли кўрсаткичга топширди? Дешифратор буни қилганини тахмин қилган бўлсангиз керак. Агар сиз К176ИД2 Дешифратор чипидан ва "саккизлик" деб ҳам аталадиган этти сегментли ЛЕД индикаторидан иборат оддий схемани йиғсангиз, Дешифраторнинг ишлаши жонли равишда баҳоланиши мумкин. Диаграммани Кўриб чиқинг, Дешифратор қандай ишлашини тушуниш осонроқ. Схемани тезда йиғиш учун леҳимсиз нон тахтасидан фойдаланиш мумкин.



19-расм

Малумот учун. К176ИД2 микросхемаси 7 сегментли ЛЕД индикаторини бошқариш учун ишлаб чиқилган. Ушбу чип иккилик кодни 0000 дан 1001 гача ўзгартиришга қодир, бу 0 дан 9 гача (бир ўн йиллик) ўнлик рақамларга мос келади. Қолганлари, эски комбинатсиялар шунчаки кўрсатилмайди. C, С, К хулосалар ёрдамчидир.

К176ИД2 чипида тўртта кириш (1, 2, 4, 8) мавжуд. Улар баъзан Д0 - Д3 деб ҳам аталади. Ушбу киришларга параллел иккилик код берилади (масалан, 0001). Бундай ҳолда, иккилик код 4 битга эга. Микросхема кодни шундай ўзгартирадики, сигналлар чиқишларда (а - г) пайдо бўлади, улар этти сегментли индикаторда биз ўрганган ўнлик рақамлар ва рақамларни ташкил қилади. К176ИД2 Дешифратори 0 дан 9 гача бўлган ўнлик рақамларни кўрсатишга қодир бўлганлиги сабабли, биз уларни фақат индикаторда кўрамиз. К176ИД2 Дешифраторининг киришларига 4 та ўтиш тугмаси (С1 - С4) уланган, уларнинг ёрдами билан Дешифраторга параллел иккилик кодни қўллаш мумкин. Мисол учун, С1 алмаштириш тугмаси 5 га ёпилганда, микросхеманинг чиқиши мантиқий бирлик билан таъминланади. Агар сиз С1 алмаштириш тугмачасининг контактларини очсангиз, бу мантиқий нолга тўғри келади. Ўзгартириш тугмалари ёрдамида биз микросхеманинг киришларида мантиқий 1 ёки 0 ни қўлда ўрнатишимиз мумкин.Менимча, бу билан ҳамма нарса аниқ.
Диаграммада ДД1 Дешифраторининг киришларига 0101 коди қандай қўлланилиши кўрсатилган.Светодиодли индикатор 5 рақамини кўрсатади.Агар фақат алмаштириш тугмаси С4 ёпилган бўлса, индикатор 8 рақамини кўрсатади. 0 дан гача рақам ёзиш учун Иккилик кодда 9, тўртта рақам кифоя қилади: а3 * 8 + а2* 4 + а1* 2 + а0* 1, бу эрда а0 – а3 саноқ системасидаги рақамлар (0 ёки 1). 0101 рақамини ўнли каср шаклида ифодалаймиз 0101 = 0*8 + 1*4 + 0*2 + 1*1 = 4 + 1 = 5. Энди диаграммага қаранг ва рақамнинг оғирлиги рақамга мос келишини кўринг. 0 ёки 1 формулада Кўпайтирилади.
ТТЛ технологиясига асосланган Дешифратор - К155ИД1 бир вақтнинг ўзида ИН8, ИН12 типидаги газ деşарж рақамли кўрсаткичини бошқариш учун ишлатилган. Дешифраторнинг схемасидан кўриниб турибдики, ҳақиқат жадвалининг ҳар бир қаторини амалга ошириш учун "4И" мантиқий элементи керак эди. "ЁКИ" мантиқий элементлари шарт эмас эди, чунки ҳар бир чиқишда ҳақиқат жадвалида фақат битта мантиқий бирлик мавжуд. Дешифраторлар алоҳида микросхемалар сифатида мавжуд ёки мураккаброқ микросхемаларнинг бир қисми сифатида ишлатилади. Ҳозирги вақтда ўнли ёки саккизли Дешифраторлар асосан мултиплексорлар, демултиплексаторлар, РОМ ёки РАМ каби бошқа микросхемаларнинг бир қисми сифатида ишлатилади. Электр схемаларида Дешифратор чипининг анъанавий график белгиланиши 2-расмда кўрсатилган. Бу расмда БCД Дешифраторининг белгиланиши кўрсатилган, унинг тўлиқ ички схемаси 1-расмда кўрсатилган.

20-расм. Иккилик-ўнлик Дешифраторнинг анъанавий график белгиланиши

Худди шу тарзда, сиз бошқа ҳар қандай Дешифратор (Дешифратор) учун электрон схемани олишингиз мумкин. Энг кенг тарқалган схемалар саккизлик ва ўн олтилик Дешифраторлардир. Кўрсаткич учун бундай Дешифраторлар ҳозирда деярли қўлланилмайди. Асосан, бундай Дешифраторлар мураккаброқ рақамли модулларнинг ажралмас қисми сифатида ишлатилади.