Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тиббий таълимни ривожлантириш маркази тошкент фармацевтика институти

Чилонжийда меваси ва барги – Fructus et folia Zizyphi jujubae
Ўсимликнинг номи. Zizyphus jujuba - оддий чилонжийда.
О иласи. Rhamnaceae - жумрутдошлар.
Оддий чилонжийда (унаби) бўйи 2-3 м бўлган дарахтча, сершох. Янги новдалари туклар билан қопланган. Барглари чўзиқ тухумсимон, юқори томони бироз чўзиқ, пластинкаси ассиметрик, йирик томирлари, қисқа банди билан поя ва шохларда кетма-кет жойлашган. Барг узунлиги 3,5-4 см, эни 1,5-2 см тўмтоқ тишсимон қиррали, оч яшил, томирлари туқ билан қопланган. Барг банди ҳам тукли. Гуллари майда, оч яшил бўлиб, барг қўлтиғидан чиққан ярим соябонга тўпланган. Меваси шарсимон ёки чўзинчоқ, узунлиги 1-3 см, эни 1-2 см, кам ширали, кам сувли, қуруқроқ бўлиб, нордон ширин мазага эга. Мевани битта қизғиш-қўнғир рангли, чўзинчоқ, йирик ўткир учли қаттиқ данаги бор. Ўсимлик май-июнь, баъзан июль ойларида ҳам гуллайди. Меваси сентябрь-октябрда пишади.
Ў садиган жойлари. Ўсимлик Ўрта ер денгизи атрофи мамлакатларида Туркия, Эрон, Афғонистон, Хитой, Мўғилистон, Корея, Япония, Хиндистон, Африка, Австралия ва бошқа жойларда кенг тарқалган. Чилонжийда Ўзбекистоннинг жанубий тоғлиқ минтақаларида ҳам ёввойи ҳолда учрайди.
Ўрта Осиё республикаларда кўп ўстирилади. Маҳсулот сифатида алоҳида меваси ва барги йиғилади. Мева таркибида қандлар, органик кислоталар, витамин С, ошловчи моддалар, рутин, каротин, минерал тузлар, пектин ва бошқа моддалар бор. Баргида эса флавоноидлар, каротин, витамин С, органик кислоталар, ошловчи ва бошқа моддалар бор.

Ишлатилиши ва дори турлари. Ибн Сино чилонжийда мевасини кўкрак оғриғи, ўпка, буйрак ва пешов пуфаги касалликларни даволашда қўллаган. Шарқ халқлари табобатида мева организм тонусини кўтарувчи, пешоб хайдовчи, балғам кўчирувчи дори сифатида, ҳамда иситма, астма, томоқ оғриғи ва ичакнинг юқумли касалликларида қўлланилади. Ўрта Осиё халқлари чилонжийда мевасидан тайёрланган дамламани (қайнатма) кўкрак оғриғи, астма, йўтал, чечак, камқонлик ва ич кетиш касалликларида оғриқ қолдирувчи, қон босимни пасайтирувчи дори сифатида ишлатган. Сўнги вақтларда чилонжийда баргида: қанд моддалари 6,61%, шиллиқ моддалар 8,84%, витамин С 1182 мг%, каротин 13,37 мг%, органик кислоталар 0,98%, сапонинлар 0,44%,флавоноидлар 2,6-3,7%, мева таркибида эса қанд моддалари 20,24%, пектин моддалар 40,17%, витамин С 892 мг%, каротин 5,27 мг%, органик кислоталар 0,25%, флавоноидлар 1,6-2,3% ва бошқа моддалар борлиги аниқланган. Ҳозирги вақтда чилонжийда меваси ва барги пешоб ҳайдовчи дори сифатида тиббиёда ишлатишга рухсат берилган.