Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

5-расм. Маъмурий туманлар гуруҳини функционал қисмларга
бўлиш.
Шаҳар қурилиши ривожлантириш қисми: 1-фуқаро; 2-саноат;
Ҳудуддан рекреацион фойдаланиш қисми: 3-қисқа муддатли дам олиш;
4-катталар узлқ муддатли дам олиши; 5-болалар узоқ муддатли дам
олиши;
Ҳудуддан қишлоқ хўжалик фойдаланиш қисми: 6-чорвачилик;
7-деҳқончилик; 8-қуриқланадиган табиий ландашфт қисми;
9-сув босадиган ҳудудлар.


Аҳоли жойлашуви – бу аҳолининг ҳудуд ва унинг элементлари бўйича (туманлар, аҳоли жойлари) тақсимланишидир.
Ҳозирги вақтга келиб, аҳоли жойлашувининг 2 та тури мавжуд:

• 
  шаҳар ва шаҳар типидаги поселкалар ривожланиши билан боғлиқ;
  
• 
  қишлоқ, турли хилдаги қишлоқ жойларнинг (қишлоқ, хутор ва бошқалар) ривожланиши билан боғлиқ.
  

Ўз навбатида аҳоли жойлашувининг ҳар бир тури тарқоқ ёки жамланган (концентрланган) бўлиши мумкин.
Аҳоли жойлашувининг иккита асосий шаклини ажратиш мумкин:

• 
  автоном, қўшни аҳоли жойларининг анчагина ҳудудий узоқлиги ёки аҳоли жойлариаро транспорт коммуникацияларининг кам ривожланганлиги туфайли алоҳида аҳоли жойлари ажралган ҳолда, бир-бири билан ҳеч қандай функционал алоқаларсиз ривожланади;
  
• 
  гуруҳ ҳолида, қўшни аҳоли жойлари орасида ишлаб чиқариш, меҳнат, аҳолининг маиший ҳаёти ва дам олиши соҳаларида турғун алоқалар ўрнатилади, уларнинг кейинги ривожланиши эса кўп жиҳатдан бир-бирига боғлиқ бўлиб қолади (6-расм).
  

Аҳоли жойлашувининг гуруҳ шакли анча прогрессив ҳисобланади, бунда алоҳида аҳоли жойларининг ишлаб чиқариш ва меҳнат ресурсларини кооперациялаш ҳамда аҳоли жойлариаро маданий-маиший хизмат кўрсатиш ва аҳолининг дам олиш тизимларини ташкил этиш орқали аҳоли жойлашувининг барча асосий масалаларини ечишнинг ижтимоий-иқтисодий эффективлигини оширишга энг қулай шарт-шароитлар яратилади.
Шу билан бирга туманни режалаштириш чизмаси ёки лойиҳаси ишлаб чиқилаётганда аҳоли жойлашувининг оптимал шакли ҳар бир конкрет ҳолатда ҳудуднинг қайси бир ўзлаштириш босқичига мос келган ҳолда танланади.
а б в