Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta

Temperatura. Temperatura deneniń qıziǵanliq dárejesin kórsetetuǵin shama bolıp tabıladı, basqasha etip aytqanda gaz molekulalardıń ortasha kinetik energiyasına
proporsional bolǵan shama bolıp tabıladı.
Temperatura 2 qıylı boladi:

1. 
   Uliwma temperatura -T, ⁰ K ( Kelvin shkalası )
   

2. Emperik temperatura -t, ⁰ S ( Celsiy shkalası )
Temperaturanıń muǵdar sanın temperatura shkalaları kórsetip beredi. Temperatura
shkalaları Celsiy (⁰S) yamasa graduslı - Kelvin, Farengeyt hám Reomeyur shkalalarına bólinedi. Celsiy shkalasında tiykarǵı reper noqatları etip, muzdiń eriw temperaturası 0⁰ S hám suwdiń qaynaw temperaturası 100⁰ S qabıl etilgen. Bul noqatlar daǵı termometr kórsetkishiniń ayırmashılıǵın 100 ge bólingendegi bir bólagi Celsiy gradusı (⁰ S) dep qabıl etiledi.
Angliya hám AQSH de qollanilatuǵin Farengeyt shkalasında muzdiń eriw
temperaturası 32⁰ F hám qaynaw temperaturası 212⁰ F dep qabıl etilgen, sonday eken


SI sistemasında tolıq temperatura Kelvin shkalasında ólshenedi. Ámelde bolsa hár bir ásbap Celsiy gradusında ólshep beredi. Sol sebepli olardıń arasındaǵı
baylanisti tómendegishe jazamız :

Salıstırma kólem. Deneniń massa birligine teń bolǵan kólemge salıstırma
kólem dep ataladı :
_, , (1. 4)
tıǵızlıq ρ - salıstırma kólemge teris bolǵan shama bolıp tabıladı.
 (1. 5)
Túrli temp_eratura shkalaları arasındaǵı koefficient
1,2-keste

Shkalalar ati	Selsiy shkalasi, t,^0S	Renkin shkalasi T, ^0Ra	Farangeyt shkalasi t, ^0F	Reomyur shkalasi t, ^0R
Selsiy shkalasi ^0S	-	5/9T^0Ra-273,15		1,25t^0R
Renkin shkalasi ^0Ra	1,8(t^0C+273,15)	-	t^0F+459,7	1,8(1,25tR+273,15)
Farangеyt shkalasi, F	1,8tC+32	tRa-459,67	-	9/4tR
Rеomеr shkalasi, R	0,8tC	0,8(5/9TRa -273,15)	4/9(tF-32)	-

Termodinamik procesde jumis hám jilliliq muǵdari.
Sırtqı ortalıqtıń ózara tásiri nátiyjesinde deneniń jaǵdayın ózgeriwi termodinamik process dep ataladı.
Teń salmaqlılıq jaǵday daǵı dene dep, onıń hár bir noqatında, R, T hám basqa fizikalıq ayrıqshalıqlar birdeyde bolatuǵin jaǵdayǵa aytıladı.
Eger cilindrdegi gaz porshen járdeminde qısılǵanda yamasa keńeytirilgende jumısshı dene cilindr kóleminiń hár qanday noqatında T hám R hár túrlı boladi - bul jaǵday teń salmaqsizliq halat dep ataladı.
Termodinamik processlerde deneler bir-birleri menen energiya almasadı, bunıń
nátiyjesinde bir deneniń energiyası kóbeyedi, basqasında azayadı.
Processlerde dene energiyası eki qıylı usılda bir deneden ekinshi denege ótiwi
múmkin.
Birinshi usıl : Bunda ıssı deneden oǵan salıstırǵanda suwıq bolǵan denege energiya ótedi. Bul usıl daǵı energiyanıń muǵdarı ıssılıq muǵdarı dep ataladı hám ótiw usılı - energiyanıń ıssılıq formasında uzatılıwı dep ataladı. Íssılıq Q menen belgilenedi, J da ólshenedi.
Ekinshi usıl: Sırtqı basım tásirinde dene óziniń kólemin ózgertiredi. Bul usıl
energiyanıń jumıs formasında uzatılıwı dep ataladı hám uzatılatuǵın energiyanıń muǵdarı jumıs dep ataladı. Jumıs L menen belgilenedi, J de ólshenedi.
Ulıwma jaǵdaylarda energiya bir waqıtta da ıssılıq formasında da jumıs formasında
uzatıladı.
1 kg jumısshı deneniń jumısı - ℓ menen belgilenedi, ; ıssılıq muǵdarı - q menen belgilenedi,