|
Bir xil hajmdagi mahsulot miqdori uchun kapital va mehnat xarajatlari har
xUligining holatlari
Kapital qo'yilmalar (kapital sarfi) - К
|
Mehnat sarfi (mehnat salmog‘i) - L
|
I
|
2
|
3
|
4
|
5
|
I
|
20
|
40
|
55
|
65
|
75
|
2
|
40
|
60
|
75
|
85
|
90
|
3
|
55
|
75
|
90
|
100
|
105
|
4
|
65
|
85
|
100
|
110
|
115
|
5
|
75
|
90
|
105
|
115
|
120
|
jadvaldagi ma’lumotlarni izokvantalardan foydalanish asosida grafikda ko‘rish mumkin.
35-chiima. Ishlab chiqarish omilining ma’lum vaqtda o'zgarishi natijasida ishlab chiqarilgan mahsulot egri chizig‘i (grafigi).
Chizmada uchta ishlab chiqarish izokvantalari berilgan.
Chizmaning o‘qlarida ma’lum davrdagi ishlab chiqarish omillari joylashgan. Izokvantalar 9-jadval ma’lumotlariga to‘g‘ri keladi.
A nuqtadagi 1 birlik mehnat sarfi va 3 birlik kapital xarajati 55 birlik mahsulot olishni ta’minlaydi. Shu bilan bir vaqtda D nuqtada shunday miqdordagi mahsulot uchun 3 birlik mehnat va 1 birlik kapital sarf etiladi.
Q3 izovkanta Q, izokvantadan yuqori va o'ng tarafda yotibdi. Chunki unda Q2 dagiga qaraganda ko‘proq mahsulot ishlab chiqarishni ta’min- laydigan ishlab chiqarish omillari joylashgan.
Izokvanlalar befarqlik egri chizig’iga o‘xshagan bo‘lib, agar xari- dorlar talabini qondirish darajasini pastdan yuqoriga qarab ko'rsatsa, izokvantalar mahsulot ishlab chiqarish hajmini ko‘rsatadi.
Befarqlik egri chizig‘ining yuqorida bo'lishi izokvantalar yordamida mahsulot ishlab chiqarish darajasini o‘lchagandek, buyumlarning foydalilik darajasini o‘lchab boMmaydi.
Izokvanta xaritalari izokvantalar to'plami bo‘lib, ma’lum miq- dordagi ishlab chiqarish omillaridan yoki resurslaridan foydalanish hisobiga maksimal miqdorda mahsulot ishlab chiqarilishini ko‘rsatadi. Izokvanta xaritalari — ishlab chiqarish funksiyalarining alternativ usulda yozilishidir. Befarqlik egri chizig‘i xaritalari ham xuddi shunday buyumlarning foydaliligini yozishning alternativ usuli. Har bir izokvantaga turli miqdordagi mahsulot ishlab chiqarish mos keladi.
Izokvantalar firmaning mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha qarorlar qabul qilishdagi sharoitga moslashish qobiliyatini ko‘rsatadi.
Qisqa bozor davridagi ishlab chiqarish
Qisqa davr mobaynida ishlab chiqarish omili o‘zgaruvchan bo'lsa, boshqasi doimiydir. Shu davrda o'zgarmaydigan omillar «o‘zgarmas omillar» deb ataladi. Shuning uchun qisqa davrda ishlab chiqarish hajmining o'sishi o'zgaruvchan resurs o‘qiga parallel yotadi.
К — kapital
sarfi
к,
36-chizma. Qisqa davrdagi ishlab
chiqarish omillarining
kombinatsiyasi. Bu chizmada
mehnat omili o'zgarib, kapital
o‘zgarmagan holat ko'rsatilgan.
о
L — mehnat sarfi
Har bir alohida holatda, ya’ni aniq turdagi mahsulotni ishlab chiqarish va sotishda ishlab chiqarish omillarining o'zgarish davri har xil.
Qisqa davrda ikki omildan — kapital va mehnat omilidan bir vaqtda foydalanib boMmaydi. Masalan, 9-jadval va 35-chizmadan ko'radigan bo‘lsak, 90 birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun firma mehnat xarajatlarining 1 birlikdan 3 birlikka oshiradi. Shunda chizmadagi A nuqta C nuqta holatiga suriladi.
Lekin qisqa davrdagi 90 birlik mahsulot uchun xarajatlar 120 dollarni tashkil etadi, ya’ni uzoq davrdagi E nuqtada turgan xara- jatlaiga nisbatan 10 dollarga ko‘p (120 dollar=3 br. kapital x 10 dol.+3 br. mehnat x 30 doll).
Agar firmaning oziq-ovqat mahsuloti 55 birlik hajmda qolsa, 1 birlik mehnat resurslari va 3 birlik kapital ishlatiladi (A nuqtada).
Firmaning qisqa davrdagi 55 birlik mahsulot uchun umumiy xarajatlari 60 dollami tashkil etadi. Chunki mehnat xarajatlari 30 dollar/soat, kapital sarfi atigi 10 dollarga teng (3 birlik kapital x 10 + 1 birlik mehnat x 30 dol/s).
Pirovard mahsulot — mehnat sarfinining bir birlikka oshirilishi hisobiga olingan qo‘shimcha birlik mahsulot miqdoridir.
Qisqa davrda ishlab chiqarishning kengayishi o‘zgaruvchan omildan olinadigan samaraning pasayib borishi qonuni ta’sirida bo‘ladi.
Shunday qilib, jonli mehnat o‘zgaruvchan, kapital o'zgar- magandagi holatni o‘rganadigan bo'lsak, bunda firma mehnat resurslari sarfini ko'paytira borib, shuning hisobiga mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshiradi.
Korxona rahbari albatta «qancha ishchi ishlatilishi kerak? Qancha miqdorda palto, kostyum ishlab chiqilishi zarur?» degan savollarga javob topish uchun mahsulot qancha o‘sib borayotganini bilishi zarur.
9-jadval kapital o'zgarmay, mehnat xarajatlari turli miqdorda o‘zgarib borgandagi mahsulot hajmini ko'rsatadi. Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, barcha holatlarda kapital miqdori bir xil — 10 birlik. Mehnat xarajatlari 8 birlikka yetganda mahsulot ortib boradi va 112 birlikda bo‘ladi. Undan keyingi mehnat xarajatlari mahsulotning ko‘payishiga yordam bcnnaydi. Aksincha, mahsulot kamayadi, xarajatlar samarasiz bo‘ladi.
0‘zgaruvchan resurslarning pirovard mahsuldorligini kamayib borishi «unumdorlikni kamayib borishi O'onuni» yoki (nisbatlar o‘zgarishi O'onuni) deb nom oldi.
Birinchi marta bu qonun XVIII asrning ikk.nchi yarmida fransuz iqtisodchisi Tyurgo tomonidan qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini ilmiy jihatdan o'rganishi tufayli topildi. D.Rinardo, D.St.Mill kabi olimlar ham bu qonundan o'zlaricha boshqa sohalarga qo'llab foy- dalanishgan.I
Hozirgi zamon iqtisodiyot fani unumdorlikni kamayib borish qonunini umumiy xarakterda deb biladi va kishilar faoliyatining har qanday sohalariga tegishli deb hisoblaydi.
Bunda bittadan ko'p omillar ishtirok etadi, shulardan bittasi to'xtovsiz ko'payadi, boshqalari esa o'zgarmaydi (resurslar o‘z- garmaydi).
Bu haqiqat isbot talab qilmaydi, uy bekasi bu bilan ovqatga tuz solganda har kuni to'qnashadi.
I O-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: | 
