1- laboratoriya ishi mavzu: Atir sovunidagi yog‘ kislotalari miqdorini aniqlash Ishning maqsadi

2. Soddalashtirilgan usul

Usul prinsipi: Usul sovunni suvli eritmada mineral kislota bilan parchalashga, ajralgan yog‘ kislotalarini dietil efiri bilan ekstraksiyalashga, efirni haydab, qoldiqni doimiy og‘irlikkacha quritishga asoslangan.

Reaktiv va materiallar: Sovun namunasi, 20%-li sulfat kislotasi, dietil efiri, distillangan suv, suvsiz natriy sulfat, 250 ml. hajmdagi konussimon kolba, suv hammomi, elektroplitka, ajratgich voronka, quritish shkafi.

Ishning bajarilishi: Tayyorlangan sovun namunasidan kolbaga 3-5 g. tortib olinib, 60 ml. qaynash darajasigacha isitilgan distillangan suvda eritiladi. Keyin kolbadagi eritma 35-40 ^oSgacha sovitilib, 20%-li sulfat kislotasi quyib, metiloranj ishtirokida aralashtiriladi. Sulfat kislotasini qо‘shish jarayoni tо‘q qizil rang hosil bо‘lguncha davom ettiriladi. Kolba ichidagi ajralib chiqqan yog‘ kislotalarini suv hammomida isitiladi. Qizdirish jarayoni to yog‘ kislotalari qatlami tiniqlashguncha davom ettiriladi. Kolbadagi yog‘ kislotalari tiniq holatga о‘tgandan keyin, sovitilib, uni ichiga 25 ml. etil efiri quyiladi va yaxshilab aralashtiriladi. Kolbadagi aralashmani ajratgich voronkaga quyiladi. Ajratgich voronkasiga quyilgandan keyin 2 ta qatlam hosil bо‘lishini kutiladi. Suv qatlami pastga chо‘kadi, efir va yog‘ kislotalarining aralashmasi yuqoriga chiqadi. Pastgi suv qatlami, sovunni sulfat kislotasi bilan parchalash jarayoni olib borilgan kolbaga quyiladi, efir qatlami toza, quruq kolbaga quyiladi. Suv qatlamidan yog‘ kislotalarini ajratib olish jarayoni yana 2 marta davom ettiriladi, yog‘ kislotalari va efir aralashmasi alohida kolbaga yig‘ilib yuvish uchun ajratgich voronkaga solinadi. Barcha efir va yog‘ kislotalari aralashmasi distillangan suv bilan neytral reaksiyagacha yuviladi. Har bir yuvishga 15-20 ml. dan distillangan suv olinadi . Efir aralashmasi neytral reaksiyagacha yuvilgandan keyin quruq kolbaga quyilib, uning ustiga 5 g. suvsiz natriy sulfat solinadi va aralashtiriladi. Bundan maqsad efir aralashmasini suv yuqlaridan mustasno qilishdan iborat. Suvdan tozalangan efir aralashmasini quruq, tortilgan sayqallangan kolbaga quyilib, efirni, haydash qurilmasi yordamida uchirib yuboriladi. Keyin kolbadagi qolgan yog‘ kislotalarini 70 ^oS da quritish shkafida quritiladi. Quritish jarayonida namuna dastlab 1 soat, keyin har 15 min. qizdirilgandan keyin sovitilib tortiladi. Quritish har bir 15 daqiqadan keyingi og‘irliklar farqi 0,005 g. dan kam bо‘lguncha davom ettiriladi.

Yog‘ kislotalarining massa ulushi quyidagi formula yordamida aniqlanadi (%):

X = m₁100/m

bu yerda: m₁- quritilagandan keyin kolbada qolgan qoldiq, g.; m- analizga olingan sovun miqdori, g.
Demak, sifat soni deb, 1 dona sovun bо‘lagi tarkibidagi yog‘ kislotalarining miqdoriga aytiladi, u esa 74 yoki 78 ga teng bо‘lishi kerak, agar bir dona sovun bо‘lagining og‘irligi 100 g. va uning tarkibidagi yog‘ kislotalari 80 % bо‘lsa, boshqacha aytganda 80% atir sovunining sifat soni 78 g. ga tengdir.
Takrоrlash uchun savоllar:
1. Sovunga ta’rif bering?

2. Sovundagi yog‘ kislotalarini massa ulushini aniqlash

3. Tezlashtirilgan hajmiy usul

4. Soddalashtirilgan usul