1- modul. Kataliz va katalizatorlar 1- mavzu. Kataliz to’g’risida tushuncha

Ushbu nazariyada reagentlar katalizator bilan oraliq birikmalar hosil qiladi bu gomogen katalizda yaqqolroq kuzatiladi. Masalan

• Ushbu nazariyada reagentlar katalizator bilan oraliq birikmalar hosil qiladi bu gomogen katalizda yaqqolroq kuzatiladi. Masalan
• C2H5OH + HOSO3H ↔ C2H5OSO3H + H2O
• etilsulfat kislota
• C2H5OSO3H + C2H5OH ↔ C2H5 – 0 – C2H5 + H2SO4
• dietil efir
• Bu nazariya fanning so’nggi yutuqlaridan biri bo’lib, uni A.S. Sultonov mukammallashtirdi.

Sultonov Abdulla Sultonovich (1913.13.3 Toshkent 1983.26.10)

• — kimyogar olim. 1966- yil Oʻzbekiston FA muxbir aʼzosi. 1973-yil Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan arbobi. 1964-yil Kimyo fanlari d-ri, 1966-yil prof. 1935-yil Oʻrta Osiyo universitetini tugatgach, (1935—1940) shu universitet organik kimyo kafedrasida assistent, (1940—1947) dotsent. (1947—1959) Oʻzbekiston FA Kimyo institutida lab. mudiri. (1959—1963) Polimerlar kimyosi institutida direktor muovini. (1964—1978) Oʻrta Osiyo neftni qayta ishlash instituti direktori, (1978—1983) lab. mudiri. Asosiy ilmiy ishlari neftni qayta ishlash va neft kimyosi sanoati organik katalizi muammolariga oid. Sultonov A.S. gidrokreking , gidrooltingugurtsizlash, gidrogenizatsiya, gazlarni oltingugurt birikmalaridan tozalash va boshqa kimyoviy jarayonlarda qoʻllanadigan katalizatorlarning yangi turlarini sintez qilgan. Karbon kislotalarni dekarboksillash va biologik faol katalizatorlarni qoʻllashning nazariy asoslarini ishlab chiqqan.

Faredey va boshqa olimlarning fikri

• Faradey fikricha, reaksiyaga kirishuvchi moddalar katalizator yuzasiga adsorblanganda, ular bir – biriga shu qadar yaqin masofada turadiki, natijada ular orasida kimyoviy ta’sirlanish vujudga kelib, reaksiya boshlanadi. hosil bo’lgan modda katalizator yuzasidan uchib chiqadi va uni o’rniga reaksiyaga kirishuvchi moddalarni yangi qismi adsorblanadi.
• Ba’zi mualliflarni fikricha, reaksiyaga kirishuvchi moddalar adsorbsiyalanganda, ularni yuza birligidagi konsentrasiyasi ortadi va natijada massalar ta’siri qonuniga muvofiq, kimyoviy reaksiyalarni tezligi ham ortadi.