1- modul. Kataliz va katalizatorlar 1- mavzu. Kataliz to’g’risida tushuncha

1.2. Katalizning klassifikatsiyasi va umumiy xususiyatlari

• Katalizatorlar sinflanishini katalitik jarayonlarning va katalizatorlarning asosiy belgilarini ajratib ko’rsatish orqali amalga oshirish mumkin.
• Katalizatorlar va katalitik jarayonlar uchun quyidagi asosiy belgilarni ajratib ko’rsatish mumkin:
• katalizatorlar va reagentlarning agregat holati (sistemalarning fazaviy holati bo’yicha sinflash) bo’yicha (gomogen va getrogen)
• elektronlarning katalizator va reagentlar orasida ajralishi bo’yicha (kislota-asos kataliz va oksidlanish-qatarilish kataliz)
• Va boshqalar

1.3. Katalizning turlari

• Kimyoviy reaksiyada ishtirok etadigan reagektlar va katalizatorlar holati hamda katalitik reaksiyalarning qo’llanilishiga qarab quydagi turlarga ajratiladi.
• Gomogen kataliz
• Geterogen kataliz
• Elektrokataliz
• Fotokataliz
• Biokataliz
• Avto kataliz
• Atrof-muhit katalizi
• Yashil katalitik jarayon

1.4. Kataliz nazariyalari

• Kataliz hodisasini keng tarqalganligi, uning katta amaliy ahamiyatga egaligi va sirtdan qaraganda tushunish qiyin bo’lgan o’zgarishlarni yuz berishi oqibatida, katalizning nazariyasini o’rganish zaruriyati tug’ildi.
• So’nggi vaqtlarda, ayniqsa, MDX olimlari tomonidan kataliz nazariyasini yaratishga keng miqyosda kirishildi.
• Kataliz nazariyasi tarixiy nuqtai nazardan ikki guruxga: Kimyoviy nazariyaga (oraliq birikmalar nazariyasi) va fizikaviy nazariyaga bo’linadi.

2.Katalizning kimyoviy nazariyasi

• Katalizni kimyoviy nazariyasini D.I. Mendeleev yaratdi va orliq biriklamar nazariyasi deb nomladi.
• Uning fikricha reagent dastavval kakalizator bilan oraliq brikma hosil qiladi va natijada kimyoviy reaksiyani aktivlanish energiyasi kamayadi va kimyoviy reaksiya borishi tezlashadi.