1. Afg’oniston haqida umumiy ma’lumot

Korrupsiya
Jahon bankining «zaiflik»ka urg‘u berishi toliblar hokimiyatni qo‘lga olishidan oldin mamlakat xavfsizligi uchun ajratilgan resurslarning ko‘pligi bilan bog‘liq. Boshqa kam daromadli mamlakatlarda bu ko‘rsatkich o‘rtacha 3 foiz bo‘lgani holda Afg‘onistonning xavfsizlik uchun ajratadigan budjeti iqtisodiyotining 29 foizini tashkil qiladi.
Xavfsizlik va korrupsiya xavotirlari ham boshqa chuqur ildizli muammoga olib kelmoqda: zaif xorijiy investitsiyalar.
BMT ma'lumotlariga ko‘ra, so‘nggi ikki yil mobaynida chet elliklar tomonidan noldan hech qanday investitsiya kiritilmagan. 2014 yildan buyon e'lon qilingan yangi xorijiy investitsiyalar soni 4tagina xolos.
Agar Janubiy Osiyoning boshqa aholisi kam mamlakatlariga qaralsa, ayni davr mobaynida Nepalda 10 barobar, Shri-Lankada esa 50 barobar ko‘p noldan investitsiya kiritilgan.
Jahon banki Afg‘onistondagi xususiy sektorni tor, deb ta'riflaydi. Ishchi kuchi past qishloq xo‘jaligi faoliyatiga asoslangan mamlakatda uy xo‘jaliklarining 60 foizi chorvachilikdan ma'lum bir miqdorda daromad oladi.
Mamlakatda noqonuniy ma'danchilik va albatta, afyun ishlab chiqarish, kontrabanda va shunga o‘xshash hodisalar ko‘p. Giyohvand moddalar savdosi esa «Tolibon» uchun muhim daromad manbayi hisoblanadi.
Mineral resurslar
2001 yilda AQSh boshchiligidagi koalitsiya kuchlari mamlakatga bostirib kirganidan keyin Afg‘oniston iqtisodiyoti o‘sdi.
Garchi Afg‘oniston bo‘yicha rasmiy ma'lumotlar unchalik ishonchli bo‘lmasa-da, Jahon banki bergan ma'lumotlarga ko‘ra, 2003 yildan keyingi 10 yillik davr mobaynida iqtisodiyot o‘rtacha 9 foizdan yuqori o‘sdi. Bundan keyingi yillarda esa (yordamlarning kamayishi ta'sirida) o‘sish sur'ati sekinlashdi va 2015-2020 yillar orasida yillik o‘rtacha ko‘rsatkich 2,5 foizga tushdi.
Mamlakatda mavjud resurslar, agar xavfsizlik ta'minlansa va korrupsiyaning oldi olinsa, xorijiy investorlar uchun jozibador bo‘lishi mumkin.
Mamlakat mis, kobalt, ko‘mir va temir rudasi kabi muhim mineral resurslarga ega bo‘lish bilan bir qatorda neft, tabiiy gaz va qimmatbaho toshlar kabi boshqa boyliklarga ham ega.
Bu manbalar orasida uyali telefon va elektromobil akkumulyatorlarida ishlatiluvchi litium metalli alohida o‘rin tutadi.
2010 yilda AQShda chop etiladigan New York Times gazetasiga bergan intervyusida AQShning yuqori martabali harbiy xizmatchisi Afg‘onistonning mineral salohiyati «jozibali» ekani, lekin unda ko‘plab «so‘roq ishoralari» mavjudligini aytgandi. Gazeta AQSh Mudofaa vazirligining Afg‘oniston «litiumning Saudiya Arabistoni»ga aylanishi mumkinligi haqidagi ma'lumotlarini qo‘lga kiritgandi.
Shunga qaramay, mamlakatda mineral resurslarni qayta ishlash imkoni bo‘lmagani kabi bu resurslardan afg‘on xalqi ham deyarli hech naf ko‘rmadi.