1. Alisher Navoiyning mumtoz poetikaga doir qarashlari aks etgan asarlari

37)Aflotunning adabiy estetik qarashlari
Qadimgi Yunon mumtoz falsafasida Aflotunning(427-347). qarashlari diqqatga sazovordir Uning nafosat borasidagi fikr-mulohazalari asosan “jon’,”Fedr”,”Bazm””qonun”asarlarida o’z ifodasini topadi Aflotun suqrotdan farqli o’laroq g’oyalar muammosini o’rtaga tashlaydi uningcha asl borliq g’oyalardan iborat.Aflotun san’atning asl manbai bilimda emas ilhomda deb hisoblaydi.Uning nazdida shoir “faqat ilhomlangan va jazavaga tushgan paytida unda es hush yo’qolganida ijod qiladi,toki es hush joyida ekan u ijod va karomat qobiliyatidan mahrum.Shoir o’zi anglamagan holda telbavor holatda ijod qiladi.Aflotun talqiniga ko’ra borliq hissiy idrok etiladigan mudom o’zgarib turadiganreal narsalardan tashqari turadigan g’oyalardn iborat.Platon o’z talimoti Xudo bn bog’lanishini ochiq qayd etadi.faylasufning Xudoni mavjudlikning markaziga qo’yishi hamma narsada uning ishtiroki amri hamisha borlig’ini asoslashga intilishi keyinchalik xristianlikka qul keladi.platon falsafasida g’oya haqiqiy borliq aql idrok etadigan anglaydigan nomoddiy ko’rinmaydigan narsadir.

38.Qit`a janri poetikasida axloqiy-ta`limiy mavzuning o`rni
Qit’a g‘azal, ruboiy kabi mustaqil bir lirik janr hisoblanadi. Uning o‘ziga xos poetik tabiati bor. Qit’a o‘zining kompozitsion ko‘rinishlari, obrazlar tizimi, til xususiyati va ifoda usullariga ega janr. U g‘azalning bir parchasi yoki ba’zi olimlar aytganidek, g‘azaldan yulib olingan “ma’lum bir bo‘lak” sifatida yuzaga kelmagan. Bunday bo‘lishi mumkin ham emas. Qit’a Sharq adabiyotida g‘azaldan ancha oldin paydo bo‘lgan janr.
Ijtimoiy-siyosiy, axloqiy-ma’rifiy va boshqa mavzularda yozilgan, o‘ziga xos qofiya tarziga ega, ikki baytdan kam bo‘lmagan, o‘zida ma’lum bir poetik xususiyatlarni mujassamlashtirgan she’riy parchalar qit’a deyiladi. Qit’ada shoirlar, asosan, turmush va real voqelik bilan aloqalangan taassurotlar, ijtimoiy hayot, axloq masalalariga doir g‘oyalarni lo‘nda, sodda yo‘llarda ifoda etganlar. Shu ma’noda qit’a – ma’no va mohiyat oynasi, shoir ehtiroslari quyulib, fikrda teranlik kuchaygan holati. Yoki shu holatlar hosilasi erur.
Misol sifatida Alisher Navoiy qit’alaridan biriga murojaat etaylik:


Umrini ablah kechurib g‘aflat ila,
Nukta o‘rnig‘akim tortar xarros.
Bir eshakdurki, tag‘ofil yuzidin
Qilg‘ay izhor payopay arros .
Bu qit’ada odamlar xarakterida uchraydigan badlafzlik, qo‘rslik keskin qoralanmoqda. Ifodalanayotgan ma’noning ta’sir darajasini oshirish, fikrni lo‘nda va obrazli bayon etish uchun shoir hayotiy bir detalni she’rga olib kirgan. Ya’ni, g‘ofil kimsani arros eshakka qiyoslagan. Bu tashbeh yordamida fikr yanada teranlashgan. Masalan, she’rni o‘qigan kishida so‘zlar sharqona nazm jilosidan (qasida, g‘azal va boshqa janrlardagiga o‘xshab) mahrumdek taassurot tug‘dirishi mumkin. Go‘yo unda tashbih she’rga soya solgandek, go‘yo shoir go‘zallik tuyg‘usiga to‘la rioya etmagandek. Aslida, bu aldamchi bir taassurotdir. Chunki shoir uchun eng muhimi fikr butunligi va aniqligidir.