1. Alisher Navoiyning mumtoz poetikaga doir qarashlari aks etgan asarlari


Исломгача бўлган даврда адабий эстетик тафаккур



Download 2,2 Mb.
bet31/93
Sana23.07.2022
Hajmi2,2 Mb.
#841031
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   93
Bog'liq
barcha javob (1)

145. Исломгача бўлган даврда адабий эстетик тафаккур
Arablar tarixi 2 ga bo’linadi:

  1. islomgacha bo’lgan tarix(johiliya davri)

  2. islomdan keying davr.

Arab adabiyotida asosan she’riyat ustunlik qilgan. Arab adabiyoti esa 6ga bo‘linadi:

  1. johiliya davri

  2. saodat asri davri(payg’ambar s.a.v. davri)

  3. chahoryorlar davri

  4. umaviylar davri

  5. abbosiylar davri

  6. turk/yangi adabiyot davri

Islomgacha bo‘lgan adabiyotda Markaziy Osiyodagi adabiy estetik qarash namunalariga quyidagilar kiradi: (Bilgamish, mifologik qarashlar va o’sha davrda yaratilgan miflar, Avesto, So’g’d yozma manbalari: “Mug’ tog’I hujjatlari”, Moniylik tavbanomasi “Xuastuanift”, O’rxun- Enasoy obidalari: bitiktoshlar, Qadimgi Eron adabiyoti yozma manbalari, Qadimgi Eronda yaratilgan miflar va b.q.)

146. Мумтоз поэтикада tashxis san'ati (nazariy ma’lumot va misollar bilan)
TASHXIS (arab. — shaxslantirish) — jonlantirish badiiy sanʼatining bir turi; turli narsalar, hayvonlar, qushlar, oʻsimliklar va b. ga insoniy xususiyatlarni koʻchirish sanʼati. Tashxis ogʻzaki nutqda ham, badiiy asarlarda ham keng qoʻllanadi. Tashxis badiiy tasvirning aniqroq, yorqinrok, boʻlishiga xizmat qiladi. Oʻzbek folklori, mumtoz adabiyoti hamda hoz. sheʼriy va nasriy asarlarda Tashxisning goʻzal namunalari uchraydi. Mas: Bahor elga ayshu manga iztirob, Kulub holima barq, yigʻlar sahob.
Ushbu baytda barq (chaqmoq) va sahob (bulut) jonlantirilmoqda.
Falak g’am yuklarin solg’onda enga,
Yog’irnimga qo’ymish mening og’irni.
Falakda g’am yuki bo’lmaydi.


147. “Xazoyin ul-maoniy” kulliyotining vazn xususiyatlari
Navoiy aruzining cho'qqisi “Xazoyin ul-maoniy” kulliyoti devonlarida aks etgan. Kulliyotda aruz tizimining jami 13 bahr, 100 ga yaqin vazn qo‘llanilgan. Ushbu bahr va vaznlarni quyidagi jadvalda ko‘rish mumkin:

t/r

Bahr nomi

Vaznlar miqdori

She’rlar miqdori

1

Ramal

20

1827

2

Hazaj

35(15tasi ruboiy)

668

3

Mujtass

5

348

4

Muzori’

7

105

5

Mutaqorib

8

75

6

Rajaz

4

24

7

Munsarih

3

12

8

Mutadorik

3

3

9

Komil

1

1

10

Sari’

2

3

11

Xafif

5

62

12

Tavil

3

3

13

ariz

1

1

jami







3132

Navoiy ushbu kulliyotida avvalgi devonlarida kuzatilmagan ba’zi vaznlarda she’rlar bitib, turkiy aruz rivojini yangi bosqich- ga olib chiqdi. Ruboiy vaznlarining yangi o‘lchovlari, munsarih, mutaqorib bahrlarining she’riyatimizda qo‘llanilmagan vazn- laridan ilk bor foydalanib, ularning turkiy til imkoniyatlariga mos ekanigini amaliy jihatdan isbotladi. Xususan, munsarih bahrining munsarihi musammani matviyi mavquf (afoyili va taqti’i: muftailun foilotu muftailun f&’, - V V - / - V - V / -V V - / - ) vaznida shoir quyidagi matla’li g‘azalini bitdi: Ko'nglum aro bir a jab muhol havastur, -VV-/-V-V/-VV-/- Lablaridinkim, husuli mumkin emastur. -VV-/-V-V/- V V — / —


Mutaqorib bahrining mutatavval (ko‘p ruknli) vazni - o‘n olti ruknli mutaqoribi maqbuzi aslamm turkiy she’riyatga olib kirish shoirning ushbu bosqichdagi muhim xizmatlaridan bo‘ldi. Navoiy ushbu o‘lchovda ikki g‘azal yaratdi. Ulardan birini taqti’i bilan ко‘rib chiqamiz: Ne pok Majnunki, bir parichehra pok husnig'a zor bo‘lg‘ay, V-V/--/V-V/--/V-V/--/V-V/-- Bu pok ishq ichra pok jon tarki etsa, ne ixtiyor bo'lg'ay. V - V / - - I V - V / - - / V - V / - - / V - V / - (“Favoyid ul-kibar”, 634-g‘azal)
“Xazoyin ul-maoniy” kulliyoti tarkibidagi she’rlarning vazn ko‘rsatkichi dastlab aruzshunos olim Sodiq Mirzayev tomonidan 1948-yilda “Navoiy aruzi” nomli nomzodlik dissertatsiyasi ilova qismida aks ettirilgan va bunda olim kulliyotdagi har bir she’ming bahri va vaznini alohida belgilab bergan edi. Keyinchalik bu ko‘rsat- kich navoiyshunos olim Hamid Sulaymonov tomonidan nashrga tayyorlangan “Xazoyin ul-maoniy”ning akademik nashri (to‘rt jild) dan o‘rin oldi hamda Navoiy ixlosmandlari uchun aruz nazariyasi va amaliyotini o‘zlashtirishlarida muhim hissa bo'ldi. Oradan bir oz vaqt o‘tib, aruzshunos olim A.Hojiahmedov ham ushbu ko'rsatkichlami tadqiq etib, ulami qayta ko‘rib chiqish va to‘ldirish zaru- rati borligini aniqlab, o'zimng “Navoiy aruzi nafosati” tadqiqotida tuzatilgan va to'ldirilgan holatda qayta e’lon qildi. Alisher Navoiyning aruz nazariyotchisi sifatidagi faoliyati uning “Mezon ul-avzon” nomli nazariy risola bitganligi bilan bog'liq.

Download 2,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   93




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish