1. Inflyatsiya mohiyati, turlari va uning kelib chiqishi sabablari Inflyatsiya

Inflyatsiyani o'lchash va ko'rsatkichlari.

Inflyatsiya ko'rsatkichlari inflyatsiya jarayonlarini miqdoriy baholashni ta'minlash uchun mo'ljallangan.

Ko'p ishlatiladigan ko'rsatkichlar narxlarning o'sishi indekslari.

Indekslar- Bu narxlarning vaqt bo'yicha nisbatini tavsiflovchi nisbiy ko'rsatkichlar. Ular turli usullar yordamida hisoblab chiqiladi. Odatda, bazaviy yil uchun narxlar 100% sifatida qabul qilinadi va keyingi yillar uchun narxlar bazaviy yilga nisbatan qayta hisoblab chiqiladi:

Inflyatsiya darajasi (baza yiliga nisbatan hisobot yilida narxlarning o'sish sur'ati) quyidagicha aniqlanadi:

Inflyatsiya ko'rsatkichlari xizmat qilishi mumkin:

Ayrim (eng muhim) turdagi tovarlar uchun chakana narxlar indekslari (70 nom)

Muomaladagi naqd pul miqdori va pulning muomalaga chiqarilishi

· yashash qiymati indeksi - iste'mol tovarlari va xizmatlar majmui tannarxining dinamikasini tavsiflovchi ko'rsatkich (aholi iste'mol xarajatlarining haqiqiy tarkibiga muvofiq).

Inflyatsiya darajasining bilvosita ko'rsatkichi sifatida quyidagilar qo'llaniladi:

Tovar zahiralarining aholining naqd pul depozitlari miqdoriga nisbati to'g'risidagi ma'lumotlar: zaxiralarning kamayishi va depozitlarning ko'payishi inflyatsion stress darajasining oshishidan dalolat beradi.

· Uy xo'jaliklari daromadlarining xarajatlardan oshib ketishi to'g'risidagi ma'lumotlar daromadlarga nisbatan foizda ham inflyatsiya darajasini tavsiflashi mumkin. Agar daromadlar tezroq yoki hatto narxlar bilan bir xil tezlikda o'ssa, bu inflyatsiya spiralini yo'qotish xavfini ko'rsatadi.

Inflyatsiyaning asosiy turlari.

Inflyatsiyaning tabiati va inflyatsiya jarayonlarining o'sish sur'atlariga qarab, inflyatsiyaning quyidagi turlari ajratiladi:

1) Kuchli inflyatsiya... Bu narx o'sishining nisbatan past sur'ati bilan tavsiflanadi, yiliga taxminan yoki 10% dan bir oz ko'proq. Bunday inflyatsiya bozor iqtisodiyoti rivojlangan aksariyat mamlakatlarga xosdir.

2) Shoshilinch inflyatsiya... O'rmalashdan farqli o'laroq, uni boshqarish qiyin. Uning o'sish sur'ati odatda ikki raqamli raqamlar bilan ifodalanadi. Narxlarning keskin ko'tarilishi o'zini boshqacha ko'rsatadi va qat'iy belgilangan miqdoriy parametrlarga ega emas. Inflyatsion jarayonlar mamlakatning rivojlanish darajasiga, ijtimoiy-iqtisodiy tuzilmasiga, narx jarayonlarini tartibga solishning o'xshash bo'lmagan mexanizmiga bog'liq.

3) Giperinflyatsiya... Uning shartli chegarasi oylik (3-4 oy ichida) narxning 50% dan oshishi, yillik esa to'rt xonali raqamlar bilan ifodalanadi. U eng katta xavf tug'diradi. Uning o'ziga xosligi shundaki, u amalda boshqarib bo'lmaydi, odatiy funktsional munosabatlar va narxlarni nazorat qilishning odatiy tutqichlari ishlamaydi, pul emissiyasi ko'payadi, g'azablangan chayqovchilik rivojlanadi, ishlab chiqarish tartibsizdir.

Bunday sharoitda, barcha narxlarning o'sishi kutayotgan muqarrar vaziyatdan o'tish uchun pul egalari imkon qadar tezroq ulardan xalos bo'lishga intiladi. Natijada, shoshilinch talab paydo bo'ladi, birinchi navbatda, jamg'armalarni qisman saqlash vositasi bo'lib xizmat qilishi mumkin bo'lgan tovarlar (ko'chmas mulk, zargarlik buyumlari) sotib olinadi. Odamlar "inflyatsion psixoz" bosimi ostida harakat qiladilar va bu narxlarning oshishiga turtki bo'ladi va inflyatsiya o'zini oziqlantira boshlaydi.

Giperinflyatsiyaning klassik misoli Germaniya va bir qator boshqa mamlakatlardagi Ikkinchi jahon urushidan keyingi vaziyatdir. 1923 yilda Germaniyada narxlarning o'sish darajasi 10-12 raqam bilan hisoblangan, ish haqi darhol sarflanishi kerak edi, chunki kun davomida narxlar bir necha marta ko'tarildi.

Rossiyada muomaladagi pul miqdori 1918 yil yanvaridagi 27 milliarddan 219 trillionga o'sdi. 1921 yil dekabriga kelib 845 mlrd. Emissiya rublning xarid qobiliyatining 10 million barobar pasayishiga olib keldi. Inflyatsiya juda murakkab va nihoyatda qarama-qarshi hodisadir. Narx inflyatsiyasi va pul emissiyasi o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri o'xshashlik bo'lmasligi kerak, garchi bu ko'pincha iqtisodiy adabiyotlarda amalga oshiriladi.

Mamlakatimizda pul muomalasi 1990 yildagi 28 milliard rubldan 1991 yilda 89 milliardga, ​​1992 yilda esa 1513 milliardga o'sdi. Shu bilan birga, narx-navoning oshib ketishi tufayli pul massasi real ehtiyojlardan orqada qoldi. Bularning barchasi inflyatsion jarayonlarni kuchaytirib, pul tizimining yemirilishiga olib keldi.

Inflyatsiyaning oqibatlari.

Inflyatsiya ko'rsatkichlari va turlari haqida gapirganda, biz ma'lum darajada oqibatlari va uning iqtisodiyotga ta'siri masalasiga to'xtalib o'tdik.

G'arb mamlakatlarida bozor iqtisodiy tizimining deyarli ajralmas atributiga aylandi. Bu nafaqat oqibatlar haqida, balki inflyatsiyaning ba'zi o'ziga xos funktsiyalari haqida gapirishga imkon beradi.

Ko'pgina iqtisodchilarning fikricha, pul massasining mos ravishda o'sishi bilan birga yiliga 3-4% gacha bo'lgan inflyatsiya ishlab chiqarishni rag'batlantirishi mumkin. Fisherning ayirboshlash tenglamasiga muvofiq: MV = PQ, pul massasining ma'lum darajada oshishi mahsulot hajmini oshirish uchun o'ziga xos turtki yaratadi. Bunda ishlab chiqarishni kengaytirish qanchalik muhim bo'lsa, foydalanilmayotgan ishlab chiqarish omillari shunchalik ko'p bo'ladi. Pul massasining o'sishi to'lov aylanmasini (V) tezlashtiradi, investitsion faoliyatning faollashishiga yordam beradi. O'z navbatida ishlab chiqarishning o'sishi yuqoriroq narx darajasida tovar va pul massasi o'rtasidagi muvozanatning tiklanishiga olib keladi.

Bu jarayon qarama-qarshidir. Bir tomondan, pul foydasi oshadi, kapital qo'yilmalar kengayadi, ikkinchi tomondan, narxlarning oshishi foydalanilmagan kapitalning qadrsizlanishiga olib keladi. Hamma ham yutadi, lekin, birinchi navbatda, zamonaviy asbob-uskunalar va ishlab chiqarishni mukammal tashkil etgan kuchli firmalar.

Belgilanmagan daromadlar bilan yashaydigan ijtimoiy guruhlar, agar ularning nominal daromadlari narxlar o'sishidan yuqori sur'atlarda o'sadigan bo'lsa, yaxshi holatda bo'ladi.

Inflyatsion kutilmalar sharoitida tadbirkorlar o‘zlarini xavf-xatarlardan, xususan, import qilinadigan tovarlar (xom ashyo, yoqilg‘i, butlovchi qismlar) narxlarining kutilayotgan o‘sishidan himoya qilishga harakat qilmoqdalar.

Pulning qadrsizlanishidan kelib chiqadigan yo'qotishlarni oldini olish uchun ishlab chiqaruvchilar, etkazib beruvchilar va vositachilar narxlarni ko'taradi va shu bilan inflyatsiyani rag'batlantiradi.

Agar kredit bo'yicha foizlar narxlarning inflyatsion o'sishini hisobga olish kerakligi belgilanmagan bo'lsa, qarz olgan odamlar inflyatsiyadan foyda olishlari mumkin.

Inflyatsiyani tartibga solish.

Inflyatsiyani tartibga solish davlat tomonidan olib borilayotgan inflyatsiyaga qarshi siyosat orqali amalga oshiriladi.

Inflyatsiyaga qarshi siyosat:

1) inflyatsiya sabablarini bartaraf etishga qaratilgan faol siyosat;

2) inflyatsiyaga moslashishga, uning salbiy oqibatlarini yumshatishga qaratilgan

Inflyatsiya - bu muomala sohasining real ehtiyojdan ortiq banknotalar bilan to'lib ketishi va bu bilan bog'liq qog'oz pullarning qadrsizlanishi. Inflyatsiya namoyon bo'lishining asosiy shakli tovarlar va xizmatlar narxining oshishi, ya'ni narxlarning umumiy darajasining oshishi hisoblanadi.

MV = PQ.

qayerda M- muomaladagi pul miqdori;

V - pul birligining aylanish tezligi;

Q- tovarlar soni;

R - donasining narxi.

Tenglamadan ko'rinib turibdiki, pul massasi va uning tovar bilan qoplanishi o'rtasidagi muvozanatga, qoida tariqasida, uning oshishi natijasida narxni o'zgartirish orqali erishish mumkin.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida pulning qadrsizlanishi narxlarning bevosita va yaqqol ko'tarilishida inflyatsiya namoyon bo'ladi va uning uch darajasi mavjud.

1) o'zgaruvchan inflyatsiya (narxlarning yillik o'sishi 10% dan oshmaydi);

2) keskin inflyatsiya (narxlar yil davomida 100% gacha ko'tariladi);

3) giperinflyatsiya (narxlarning oshishi 3-4 xonali raqamlar bilan o'lchanadi).