1. Inflyatsiya mohiyati, turlari va uning kelib chiqishi sabablari Inflyatsiya

Inflyatsiya turlari ijtimoiy-iqtisodiy siyosat va inflyatsiyaga qarshi chora-tadbirlarning tabiati bog'liq bo'lgan darajasi bilan belgilanadi:



Talab inflyatsiyasi modeli yalpi taklifning ma'lum hajmi uchun yalpi talabning o'sishi narxlarning yuqori darajasiga olib kelishini ko'rsatadi. Shu bilan birga, tadbirkorlar ishlab chiqarishni kengaytirib, qo‘shimcha ishchi kuchini jalb qilmoqda. Nominal ish haqi oshirilmoqda.

Inflyatsiya modeli ishlab chiqarish xarajatlarining o'sishi bilan bog'liq, uning paydo bo'lishining 2 sababini tan oladi:

Yoqilg'i, xomashyo tannarxining ko'tarilishi, import narxlarining oshishi, ishlab chiqarish sharoitlarining o'zgarishi, transport xarajatlarining oshishi hisobiga;

Kasaba uyushmalari bosimi ostida ish haqining oshishi natijasida.

Agar ish haqining oshishi ba'zi bir qarama-qarshi omillar (masalan, mehnat unumdorligini oshirish) bilan muvozanatlashtirilmasa, u holda o'rtacha xarajatlar ortadi. Ishlab chiqaruvchilar ishlab chiqarish hajmini qisqartirishni boshlaydilar. Doimiy talab bilan taklifning kamayishi narxlarning oshishiga olib keladi. Ishsizlik ortib bormoqda.

Inflyatsiyaning monetar va nomonetar sabablari bor.

Pul bo'lmagan sabablar:

· Iqtisodiyotdagi nomutanosibliklar;

· Harbiy-sanoat kompleksining (harbiy-sanoat kompleksining) haddan tashqari rivojlanishi;

· Importga kuchli qaram bo'lgan kichik eksport sektori;

· YaIMning pasayishi (yalpi ichki mahsulot);

· Aholining inflyatsion kutilmalari.

So'nggi o'n yilliklarda inflyatsion kutilmalarga katta ahamiyat berildi. Iqtisodiyot nazariyasida kutish tushunchasidan foydalanishni J.Xiks “Qimmat va kapital” asarida asoslab bergan. Kutishlarning egiluvchanligi deganda mahsulot qiymatidagi kutilayotgan va real o'zgarishlar o'rtasidagi nisbat tushunilgan.

Inflyatsiyaning zamonaviy nazariyalarida ikkita tushuncha mavjud:

§ moslashuvchan kutishlar;

§ oqilona taxminlar.

Moslashuvchan kutishlar prognoz xatosini hisobga olgan holda tuziladi, bu o'tgan davr uchun kutilgan va real inflyatsiya sur'atlari o'rtasidagi farq sifatida aniqlanadi.

Lekin har bir narx oshishi inflyatsiya belgisi emas. Narxlar quyidagi sabablarga ko'ra ko'tarilishi mumkin:

· Mahsulot sifatini oshirish;

· yoqilg'i va xom ashyoni qazib olishning yomonlashishi;

· Ijtimoiy ehtiyojlarning o'zgarishi.

Ammo bu inflyatsiya emas.

2-REJA

G'arb mamlakatlarida bozor iqtisodiy tizimining deyarli ajralmas atributiga aylandi. Bu nafaqat oqibatlar haqida, balki inflyatsiyaning ba'zi o'ziga xos funktsiyalari haqida gapirishga imkon beradi.

Buyuk Britaniyada yillik inflyatsiya darajasi 2021-yil oktabr oyida 4,2 foizga ko‘tarildi, bu 2011-yil dekabridan beri eng yuqori ko‘rsatkich va bozor prognozlaridan 3,9 foiz yuqori.

AQShda yillik inflyatsiya darajasi 2021-yil oktabr oyida 6,2 foizga o‘sdi, bu 1990-yil noyabridan beri eng yuqori ko‘rsatkich va prognozlardan 5,8 foizdan yuqori. Yuqori bosim keng qamrovli bo'lib, energiya xarajatlari eng katta daromadni qayd etdi

3-REJA

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 18 noyabrdagi PF-5877-sonli “Inflyasion targetlash rejimiga bosqichma-bosqich o‘tish orqali pul-kredit siyosatini takomillashtirish to‘g‘risida”gi farmoniga muvofiq, ilg‘or xorij tajribasiga tayangan holda, inflyasion targetlash rejimini joriy etish uchun O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki va Vazirlar Mahkamasining muvofiqlashtirilgan tayyorgarlik ishlarini amalga oshirish vazifasi qo‘yildi. O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan inflyatsion targetlash rejimiga bosqichma-bosqich o’tilayotgan bo'lib, 2023 yilda 5 foiz darajadagi inflyatsion maqsad (target)ga erishish rejalashtirilgan.