1. kirish : To’qima haqida tushuncha. Asosiy qism : Hosil qiluvchi to’qimalarning vazifalari

Asosiy to‘qima:

1. 
   Assimilyatsiyalovchi to'qimalar;
   

2. 
   G’amlovchi (zapas) to’qimalar;
   

3. 
   Aerenxima (shamollatuvchi) to‘qimalar
   

4. 
   So‘ruvchi to'qimalar;
   

5. 
   Ajratuvchi to’qimalar
   

Mexanik (tayanch) to’qimalar:

1. 
   kollenxima;
   

2. 
   sklerenxima:
   

1. 
   tolalar;
   

2. 
   sklereidlar.
   

O‘tkazuvchi to‘qimalar:

1. 
   ksilema (yog‘ochlik);
   

2. 
   floema (lub).
   

Hosil qiluvchi to’qimalar

Meristema (yunon. meristos — bo’luvchi, ajratuvchi) hosil qiluvchi to‘qima boiirtish yo‘li bilan yangi to‘qima hosil qilish xususiyatiga ega. Shu to‘qimaning bo‘linishi hisobidan o‘simlik tanasida yangiyangi to‘qimalar hosil bo‘ladi va o‘sishi umr bo‘yi davom etadi. Hayvonlarda meristema to‘qimasi bo‘lmaydi, shuning uchun ham ulaming o‘sishi chegaralangan. O‘simliklar mana shu xususiyatiga ko‘ra hayvonlardan farq qiladi. Meristemalar dastalabki yosh embrional to‘qimalar hisoblanib, ular o‘simlikning boshqa doimiy to‘qimalarini hosil qiladi. Meristema hujayralarining rivojlanish davri bir necha bosqichda o‘tadi: 1) intensiv bo‘linish, 2) hujayra qobig‘ining o‘sishi va vakuolalaming yiriklashishi, 3) hujayralarning ixtisoslashishi, ya’ni organizmda qolgan to‘kimalarning kelib chiqishi. Meristemadan hosil bo‘lgan hujayralar bir necha marta bo’linadi va doimiy to‘qimalardan biriga aylanadi. O‘simlik tanasida meristema har xil joylashadi. Rivojlanayotgan urug‘dagi embrion (murtak) dastlab birlamchi meristemadan iborat bo‘ladi. Uning keyingi taraqqiyotida birlamchi meristema novdalaming uchki apikal (lot. apeks — uchki) va barcha yon yoki lateral (lot. latus — yon) kurtaklarda hamda ildizlaming uchiga yaqin joyda bo‘ladi. O‘sish nuqtalarida inisial (lot. inisialis — boshlang‘ich) hujayralar bo‘lib, ularni bo’linishi natijasida meristema to'qimasi hosil
bo‘ladi. Inisial hujayra yo‘sin (mox) va ba'zi qirqquloqlarda bittadan, urug‘li o ‘simliklarda esa bir nechta boiishi mumkin. Inisial hujayralar doimiy to'qimaiarni hosil qiladigan meristemalami yuzaga keltiradi.
Apikal yoki birlamchi meristema o‘simlik organlarida joylashishi bo‘yicha uchki meristema hisoblanadi.
Bu meristemaning bo‘linishi natijasida novda va ildiz uzunasiga hamda yoniga qarab o'sadi. O‘simlik shoxlanishi vaqtida har qaysi yon novda va yon ildiz inisial hujayralardan tashkil topgan meristemaga ega bo’ladi. Yon (lateral) meristemalar, apikal meristemasidan bir oz pastroqda joylashgan bo‘lib, uning faoliyati natijasida halqasimon qatlam yuzaga keladi hujayralaming boiinishidan birlamchi kambiy, perisikl hosil bo‘ladi. Boshqa yon meristemalar (kambiy fellogen) keyinroq yuzaga keladi, shuning uchun ham ulami shartli ravishda ikkilamchi meristema deb ataladi. Odatda, yosh to‘qimalar apikal meristemadan akropetal (yunon. akroye — tepa, uch; pyetyerye — intilish) tarzda yuzaga keladi va yuqoriga qarab o‘sadi. Akropetal o‘sish ildizlarda yaqqol ko‘rinadi, lekin novdalarda bu qonuniyat tez-tez buzilib turadi, chunki poyalarda interkalyar (lot. interkalyar - orqaga qo‘yish, joylashtirish) o‘sish
bo‘g’im oralig'ida joylashgan meristemalaring bo’linishidan yosh hujayralar yuzaga keladi (masalan, g‘alladoshlarda bo‘g‘im ostida). Bo'g'im oralig‘idagi interkalyar meristemaning apikalva lateral meristemalardan farqi shundaki, birinchidan bunda bir qancha elementlar (masalan, o‘tkazuvchi) naylar takomillashmagan, ikkinchidan hech qachon inisial hujayralar bo‘lmaydi. Shuning uchun ham bo‘g‘in oralig‘idagi meristema vaqginchalik to'qima hisoblanadi. Ular keyinchalik doimiy to‘qimalarga aylanadi .
Yopiq urug‘li o‘simliklarda barg plastinkasi bazipeta) (yunon. bazis. — asos, tub, tag; petere — intilish) qismlari o‘rtasida interkalyar o‘sish yuzaga kelganligidan barg asosi va bandi hammadan keyin paydo bo‘ladi.
Ba’zan o‘simlikning biror organi yoki to‘qimasi jarohatlanganda meristema to‘qimasi hosil bo‘ladi va shikastlangan joyning tiklanishini ta’minlaydi. Shikastlangan joyga yaqin joylashgan hayotchan hujayralar takomillashib hosil qiluvchi to‘qima yuzaga keladi va himoya qiluvchi po’kakni hosil qiladi.

O’simlikni bo’yiga o’sishi

O’simlikni eniga o’sishi

Qoplovchi to’qima
Qoplovchi to‘qimalar asosan, o‘simliklami tashqi muhit ta’siridan himoya qiladi, ichki to'qimalami qurish va shikastlanishdan saqlaydi. Uning asosiy fiziologik funksiyasi (vazifasi) moddalarni tanlab o‘tkazish, transpirasiya (lot. trans - orqali, spiro — nafas chiqarish) -
suvni sharoitga qarab bug‘Iatish va gaz almashinuvi jarayonini boshqarishdan iboratdir. Ba’zi qoplovchi to‘qimalar moddalarni so‘rish va chiqarish xususiyatiga ega. Qoplovchi to'qimalar juda ham qadimiy bo‘lib, ulaming evolyutsiyasi o‘simliklarni suv sharoitidan
chiqib, quruqlikka moslashish vaqtidan yuzaga kelgan. Bu to'qimalar ham boshqa doimiy to‘qimalarga o‘xshash ontogenez davrida meristema to‘qimadan vujudga keladi. Meristemaiar hujayralarining takomillashishidan uch xil qoplovchi to‘qimalar — birlamchi (dastlabki) epiderma (yunon. epi — yuzasida; derma — po‘st) novdaning apikal meristema hujayralaridan yuzaga keladi, barg va
poyaning tashqi tomonidan o‘rab oladi. Keyinchalik bu to‘qima o’rniga ikkilamchi qoplovchi to‘qima — periderma-fellogendan hosil bo‘ladi. Bu murakkab to‘qima poya va ildizlarda bo‘ladi. O‘simlik qarigan sari uning tana va ildizlarida periderma o‘rniga po‘stloq - ulik
to‘qimalar paydo bo‘ladi.