1-мавзу. Фанга кириш. Суюқлик ва унинг физик хоссалари Режа


Cуюқлик ва унинг физик хоссалари



Download 372 Kb.
bet3/4
Sana12.06.2022
Hajmi372 Kb.
#658807
1   2   3   4
Bog'liq
гидравлика нефт-1(узб)

1.3. Cуюқлик ва унинг физик хоссалари
Суюлик қандай идишга солинса, ушбу идишнинг шаклини оладиган оқувчанлик хоссасига эга, яъни унинг маълум бир шакли йўқ бўлиб исобланади.
Барча суюқликлар ва газларнинг ҳаракатлари гидравлика қонунлари ёрдамида ўрганилади. Суюқликлар ва газларни бир-биридан ажратиш учун суюқликларни томчили суюқликлар, газларни эса эластик суюқликлар деб каралади. Бундан буён томчили суюқликлар қисқача суюқликлар дейилади. Сув ўзининг оқувчанлик ва сиқилмаслик хоссалари билан бошқа суюқликлардан ажралиб туради. Гидравликада суюқлик деганда оддий табиий сув назарда тутилади.
Гидравлика фанида назарий тадқиқотларни соддалаштириш мақсадида идеал суюқлик тушунчасидан фойдаланилади. Идеал суюқлик деб, босим ва температура таъсирида ўзининг ҳажмини мутлоқ ўзгартмайдиган ёки мутло сиилмайдиган, ўзгармас зичликга эга бўлган ва ички ишқаланиш кучи бўлмаган, ёпишмайдиган суюқликларга айтилади. Амалда қоҳлаган суюқлик босим ёки температура таъсирида оз бўлса ҳам ўз ҳажмини ўзгартади, уларда ички ишқаланиш кучлари пайдо бўлади. Демак, табиатда идеал суюқлик бўлмайди, яъни барча суюқликлар реал суюқликлар бўлиб ҳисобланади.
Тинч турган суюқликта уринма кучланиш бўлмайди, ҳаракатдаги суюқликларда эса - бўлади. Айтилганлардан қуйидаги хулоса келиб чиқади:
1) тинч ҳолатдаги суюқликлар урганилаётганда уларни идеал ва реал суюқликларга ажратиш зарурияти йўқ, чунки тинч турган ҳар қандай суюқликта уринма кучланиш бўлмайди;
2) реал суюқликлар ҳаракати урганилаётганда ички ишқаланиш кучини яъни ёпишқоқликти ҳисобга олишимиз шарт, чунки ёпишқоқлик ҳаракатдаги реал суюқликнинг асосий хоссаси бўлиб ҳисобланади.
Суюқликларнинг гидравликада ишлатиладиган асосий физик тавсифномалари – зичлик, солиштирма оғирлик, суюқликнинг иссиқликдан кенгайиши, суюқликнинг сиқилиши, ёпишқоқлик ва бошқалар бўлиб ҳисобланади.
1. Суюқликнинг зичлиги деб унинг ҳажм бирлигидаги массасига айтилади. Зичлик ρ ҳарфи билан белгиланади:
ρ = М/V, (1.4)
бунда М-суюқлик массаси, кг; V-cуюқлик ҳажми, м3.
Баъзан амалиётда нисбий зичлик тушунчаси қўлланилади:
δ = ρ/ρсув, (1.5)
Нисбий зичлик деб суюқлик зичлигининг сувнинг 40C ҳароратдаги ва нормал атмосфера босимидаги (P=760 мм симоб устуни) зичлигига нисбатига айтилади.
Айрим суюқликларнинг зичлиги қуйидаги 1.1-жадвалда келтирилган.
1.1-жадвал

Суюқлик тури

t, 0C

ρ, кг/м3

Суюқлик тури

t, 0C

ρ, кг/м3

Сув

0

997,87

Глицерин

20

1260

4

1000,00

Керосин

15

790-820

10

999,73

Веретин мойи

20

889

20

998,23

Машина мойи

20

898

30

995,67

Минерал мойи

15

890-960

40

992,24

Трансформатор мойи

20

887

50

988,07

Нефт

15

700-900

60

982,96

Симоб

0

13596

80

972,17

20

13546

100

958,44

Скипидар

18

870

Денгиз суви

15

1020-1030

Метил спирти

15

810

Ацетон

15

790

Этил спирти

15-18

790

Бензин

15

680-740

Этил эфири

15-18

740

2. Суюқликларнинг ҳажм бирлигидаги оғирлигига солиштирма оғирлик деб аталади. Солиштирма оғирлик γ ҳарфи билан белгиланади:


γ = G/V, (1.6)
бунда G-суюқлик оғирлиги.
Масса билан оғирлик бир-бири билан қуйидагича боғликта бўлади:
Mg = G, (1.7)
M = G/g, (1.8)
бунда g-эркин тушиш тезланиши, м/с2.
(1.7) тенгламадаги масса миқдори (1.4) тенгламага қўйилса, зичлик ва солиштирма оғирлик орасида қуйидаги боғликлик келиб чиқади:
γ =G/V (1.9)
бундан зичлик:
ρ = γ/g, (1.10)
Баъзи суюқликларнинг солиштирма оғирликлар қуйидаги 1.2-жадвалда келтирилган.
1.2-жадвал

Суюқлик тури

t, 0C

γ, кН/м3

Суюқлик тури

t, 0C

γ, кН/м3

Сув

0

9,80537

Глицерин

20

12,2364

4

9,80665

Керосин

15

7,747-8,041

10

9,80400

Веретин мойи

20

8,71811

20

9,78929

Машина мойи

20

8,80637

30

9,76419

Минерал мойи

15

8,728-9,414

40

9,73035

Трансформатор мойи

20

8,69850

50

9,68966

Нефт

15

6,864-8,825

60

9,64519

Симоб

0

133,331

80

9,53336

20

132,841

100

9,40190

Cкипидар

18

8,53178

Денгиз суви

15

10,003-10,1

Метил спирти

15

7,94339

Ацетон

15

7,74725

Этил спирти

15-18

7,74725

Бензин

15

6,669-7,257

Этил эфири

15-18

7,25692

Зичлик ва солиштирма оғирлик ҳароратга боғлик равишда ўзгаради. Юқоридаги 1.1 ва 1.2-жадвалларда сув зичлиги ва солиштирма оғирлигининг ҳароратга боғлик ўзгариши келтирилган.


3. Суюқликларнинг иссиқликдан кенгайиши. Зичлик иссиқлик ўзгариши билан ўзгариб боради. Демак, иссиқлик ўзгариши билан ҳажм ҳам ўзгариб боради. Суюқликларнинг бу хусусиятларидан амалиётда фойдаланилади. Суюқликларнинг ҳажмий кенгайишини ифодалаш учун “ҳажмий кенгайиш ҳарорат коэффициенти” киритилган бўлиб, у қуйидаги формула билан ҳисобланади:
βt = (1/W)•(∆W/∆t), (1.11)
бул жерде ∆W=W-W0-исигандан кейинги ва бошланғич ҳажмлар айирмаси; ∆t=t-t0 – худди шундай ҳароратлар айирмаси.
βt – жуда кичик қиймат бўлиб, 1.3-жадвалда сувнинг ҳароратга боғлик ҳажмий кенгайиш коэффициенти келтирилган.
Сувнинг ҳажмий кенгайиш коэффициенти βt , 1/0C
1.3-жадвал

Босим р,
Па

0C

1-10

10-20

40-50

60-70

90-100

βt , 1/0C

0,000014

0,000150

0,000422

0,000556

0,000719



4. Суюқликларнинг сиқилиши. Техника ва табиатда босим жуда катта бўлган ҳолатлар учрайди. Бунда суюқликларнинг умумий ҳажми катта бўлса, ҳажмнинг ўзгариши сезиларли миқдорга эга бўлади ва у ҳисобга олинади.
Суюқликларнинг сиқилишини ифодалаш учун ҳажмий сиқилиш коэффициенти тушунчаси киритилган. Босимни бир бирликга оширилганда суюқликнинг ҳажм бирлигида камайган миқдори ҳажмий сиқилиш коэффициенти дейилади ва у қуйидаги формула билан ҳисобланади:
βP = - (1/W)•(∆W/∆p), (1.12)
 бу ерда ∆p=p-p0 -ўзгарган ва бошланғич босимлар айирмаси; βp – ҳам жуда кичик қиймат бўлиб, 1.4-жадвалда сувнинг ҳарорат ва босимга боғлик ҳажмий сиқилиш коэффициенти келтирилган.
1.4-жадвал
Сувнинг ҳажмий сиқилиш коэффициенти βP•104, м2/Н

t, 0C

Босим, мН/м2

0,5

1,0

2,0

3,9

7,9

0

0,00000540

0,00000537

0,00000531

0,00000523

0,00000515

5

0,00000529

0,00000523

0,00000518

0,00000508

0,00000493

10

0,00000523

0,00000518

0,00000508

0,00000498

0,00000481

15

0,00000518

0,00000510

0,00000503

0,00000488

0,00000470

20

0,00000515

0,00000505

0,00000495

0,00000481

0,00000460

Ҳажмий сиқилиш коэффициентига тескари катталик эластиклик модули деб аталади ва у қуйидагича аниқланади:


К = 1/βр, (1.13)
Жисм массасининг ўзгармаслигидан (1.4-формула) фойдаланиб ҳажмий сиқилиш коэффициенти ва зичлик орасида қуйидаги боғланишни келтириў мумкин:
-(∆W/W) = ∆ρ/ρ бундан βP = - (1/ρ)•(∆ρ/∆p), (1.14)
Ушбу (1.14) формула суюқлик босимининг ўзгариши зичликнинг ҳам ўзгаришига сабаб бўлишини кўрсатади.
5. Ёпишқоқлик. Суюқликлик қатламларининг бир-бирига нисбатан ҳаракатланишига қаршилик кўрсатувчи хусусиятига суюқликнинг ёпишқоқлиги деб айтилади (1.1-расм).


=
1.1-расм
Ёпишқоқлик ҳодисаси суюқликлар ҳаракатланаётганда намоён бўлади. Қатламлар ҳаракатига қаршилик кўрсатувчи кучга–ички ишқаланиш кучи дейилади. 1686-йилда Ньютон ички ишқаланиш кучининг тезлик градиентига чизиқли боғланганлиги ҳақидаги гипотезани илгари суради ва уни қуйидаги формула орқали ифодалайди:
F= ±µS(du/dn), (1.15)
бу ерда du/dn-тезлик градиенти; S-қатламларнинг юзаси; µ-динамик ёпишқоқлик коэффициенти.
Ишқаланиш кучининг бирлик юзага тўғри келадиган катталигига уринма зўриқиш дейилади:
τ = F/S = ±μ(du/dn), (1.16)
Суюқликнинг ёпишқоқлиги иккита коэффициент орқали ифодаланади: динамик ёпишқоқлик коэффициенти-µ ва кинематик ёпишқоқлик коэффициенти -υ.
Динамик ёпишқоқлик коэффициентининг бирлиги СИ системасида:
μ = τ/(du/dn), н•с/м2
СГС системасида:
μ = τ/(du/dn), дина•с/м2=1Пз, Пз = «Пуазейл».
Кинематик ёпишқоқлик коэффициенти билан динамик ёпишқоқлик орасида қуйидаги боғланиш мавжуд:
ν = μ/ρ, (1.17)
υ–нинг СИ системасидаги бирлиги м2/с, СГС системасида см2/с билан ифодаланади ёки 1см2/с=1ст, ст = “стокс”.
Ёпишқоқлик коэффициентини аниқлаш учун вискозиметр асбобидан фойдаланилдаи. Ёпишқоқлиги сувга нисбатан катта бўлган суюқликлар учун Энглер вискозиметрии ишлатилади. Ёпишқоқлик суюқликларнинг тури, ҳарорати ва босимига боғлик бўлади (1.5-жадвал).
1.5-жадвал
Р=0,1 МПа босимда айрим суюқликларнинг зичлиги ва кинематик қовушқоқлиги





Суюқлик тури

Ҳарорат, 0С

Зичлик, кг/м3

Қовушқоқлик 10-4, м2

1

Бензин:













авиация учун

20

710-780

0,004-0,005




автомобил учун

20

690-760

0,0055-0,0076

2

Бензол

20

870-880

90007

3

Дистилленген суў

4

1000

90157







20

998

90101







80

972

0,0037

4

Глицерин

20

1260

8,7

5

Дизел ёқилгиси

20

830-860

902-906

7

Керосин

20

790-860

902

8

Мазут

80

880-940

943-1.2

9

Авиация мойи:













МС

100

860

914




МС-20

100

870

9205

10

Автомобил мойи:













АС-6

100

860

906




АС-8

100

870

908

11

Мотор мойи













MH-7,5

100

870

9075




MC-6

50

870

906






Суюқлик тури

Ҳарорат, 0С

Зичлик, кг/м3

Қовушқоқлик 10-4, м2

12

Индустрия мойи:













I-5A

50

890

904-905




I-8A

50

900

906-908

13

Мойлар:













Веретен мойи

100

890-900

9036




ТР-22 турбина мойи

50

900

920-924

14

Трансформатор мойи

50

880-890

909

15

Нефт

18

760-900

925-1,4

16

Симоб

15

13560

90011

17

Скипидар

16

870

90183

18

Этил спирти

20

790

90151


Download 372 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish