5.Pettining milliy daromad konsepsiyasi
V.Petti birinchilardan bo`lib davlat statistika xizmati tuzish zarurligi masalasini ko`tardi va ma'lumot to`plashning ayrim yo`nalishlarini belgilab berdi. Uningcha, mamlakatdagi aholining umumiy soni, joylashuvi, yoshi va kasbi hamda boshqa ma'lumotlar muhimdir. Iqtisodiy ko`rsatkichlardan asosiy tovarlarning ishlab chiqilishi va iste'moli, aholi daromadi, boylik taqsimoti haqidagi ma'lumotlar kerakli hisoblangan. Pettining kuzatishlaricha, mamla-katda faqat soliq va tashqi savdo bo`yicha ayrim ma'lumotlar bor edi, xolos. Biror masala haqida gap ochilar ekan, Petti "avval hisoblab ko`rish kerak" de-gan fikrni aytishni yaxshi ko`rar edi. Statistika bilan shug`ullanganligi tufayli ma'lum ma'noda "rejalashtirish" masalalari ham ko`tarilgan. Masalan, u "ish-chilar kuchi balansi" bilan shug`ullanib, mamlakatga shuncha vrach va advokat kerak, demak, oliy o`quv yurtlariga yiligi shuncha talaba qabul qilish kerak, de-gan hisob-kitoblarni keltirar edi. Odatda u Angliya va Fransiyaning iqtisodiy ahvolini solishtirib, qaysi davlat boyroq ekanligini aniq faktlar bilan ko`rsatishga intilgan. "Siyosiy arifmetika" kitobining mukaddimasida u o`z uslubining yangi ekanligini ta'kidlab, qiyosiy (ozroq, ko`proq, yaxshiroq, yomonroq) ko`rsatkichlardan aniq statistik raqamlar - son, og`irlik bilan boshqa o`lchovlar tiliga o`tish kerakligini aytadi. U milliy daromad, milliy boylik haqida gapiradi va Angliyaning milliy boyligini hisoblab chiqadi (ma'lumki, bu ko`rsatkichlar hozirgi kunda juda muhim ko`rsatkich hisoblanadi). Masalan, u Angliyaning moddiy boyligini 250 million funt sterling deb baholaydi, ammo aholining 417 million funt sterling pulini ham shunga qo`shish kerak, deydi.
8.Smitning bozor va davlat to’g’risidagi qarashlari
A.Smit kapitalistik jamiyatni tabiiy tuzum bilan bir deb tushungan, shuning uchun kapitalistik munosabatlar abadiy, kapitalistik xo`jalik namoyandalarining xususiyatlari odamning tabiiy xususiyatlari kabidir, deb izohlaydi (bu fikrning qanchalik to`g`riligini tarix ko`rsatadi). A.Smitning tushunchasi bo`yicha iqtisodiy hayot shunday jarayonki, u ayrim kishilarning xohishiga bog`liq bo`lmagan obyektiv qonunlarga bo`ysunadi. Bu qonunlar tabiiydir, insonning tabiatidan kelib chiqqan xo`jalikning "tabiiy" qonunlarini ochishga intilgan olim amalda kapitalistik ishlab chiqarishni tadqiq etdi.
A.Smit iqtisodiy haqiqatga oid faktlarni qanday bo`lsa shunday holda, bevosita kuzatuvchiga qanday ko`rinsa shunday o`rganish bilan cheklanmasdan, "tabiiy baho", "tabiiy norma", ish haqi va boshqalarning nimaga bog`liq ekanligini aniqlashga urindi. Buning uchun u mantiqiy abstraksiya yordamiga tayanib ish yuritdi. U tasodifiy voqealardan holi ravishda kapitalistik xo`jalikning ayrim xususiyatlari to`g`risida qator muhim xulosalar chiqardi. Shu bilan birga u boshqa vazifa - aniq iqtisodiy hayotni izohlashni ham o`z oldiga maqsad qilib qo`ydi. U shu maqsadda shundokkina ko`rinib turgan kapitalistik xo`jalik voqealarini izohladi va ma'lum sistemaga soldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |