1-tajriba ishi.(4-soat)

2-rasm. SHikastlangan kishini to‘g‘ri yotqizish tartibi: a) sun’iy nafas berish oldidan boshini to‘g‘ri yotqizish; b) shikastlangan kishini og‘zini to‘g‘ri ochish tartibi

v) tokdan qutqarish yo‘llarini amalda to‘g‘ri bajarish uchun birinchi chora, bu qurilmaning shikastlangan kishi tegib turgan qismini darhol tokdan ajratish. Bunda quyidagilarni nazarda tutmoq lozim:
- agar shikastlangan kishi balandda bo‘lib, qurilmalarni tokdan ajratish uning yiqilib tushishiga sabab bo‘lsa, uni yiqitmaslik chorasini ko‘rish lozim, aks holda u tokdan ajratish vaqtida yiqilib, yanada og‘ir shikastlanishi mumkin;
- qurilmani tokdan ajratgan vaqtda elektr chiroqlar o‘chib qoladigan bo‘lsa, avariya chirog‘i, akkumulyatorli fonarlarni tayyorlab qo‘yish kerak, lekin bu qurilmani tezlik bilan tokdan ajratishga, shikastlangan kishiga birinchi yordam berishga aslo xalaqit bermasligi lozim;

3-rasm. Elektr qurilmasini o‘chirish yo‘li bilan jabrlanuvchini tok ta’siridan qutqarish tartibi

Agar qurilmani tokdan tez ajratishning iloji bo‘lmasa, shikastlangan kishini unga tegib turgan tok o‘tkazuvchi qismlardan ajratish chorasini ko‘rish lozim.

g) tok ta’siridan jarohatlanganda (badan kuyganda, suyak singanda, chiqqanda, lat eganda va boylamlar cho‘zilganda, hamda hushdan ketganda) birinchi yordam berish yo‘llarini to‘g‘ri bajarish tartibi quyidagicha:
- suyak singanda va chiqqanda birinchi yordam berishda asosiy vazifa shikastlangan qo‘lni eng qo‘lay va tinch holatga keltirib qo‘yishdir. Qo‘l yoki oyoq qimirlamaydigan holda bo‘lishi zarur;
- hushdan ketish ehtimoli bo‘lganda (shikastlangan kishi to‘satdan boshi aylana boshlaganidan, ko‘kragi qisayotganidan, nafasi bo‘g‘ilayotganidan va ko‘zi tinayotganidan noliydi), kishini boshini past, oyoqlarini yuqoriroq qilib yotqizish kerak. Unga sovuq suv ichirish, nashatir spirti hidlatish, boshga sovuq bog‘lam (primochka) yoki muz qo‘yish yaramaydi.
Bunda yordam beruvchining asosiy vazifasi, shikastlangan kishini davolash muassasasiga etkazguncha, uning tanasining zararlangan qismini eng qo‘lay vaziyatda saqlashdir.
d) tok ta’siridan jarohatlangan kishini ko‘tarib yoki transportda olib borish shartlarini amalga oshirish tartibi:
- shikastlangan kishini ko‘targanda, tashiganda yoki transportda olib borganda uni ehtiyot qilish, ya’ni azob bermaslik uchun silkitishdan va noqulay yoki xavfli holatda yotqizishdan saqlash kerak. Agar imkoniyat bo‘lsa, yordamchilar topib shikastlangan kishini qalin-pishiq materialdan tayyorlangan zambilda ko‘tarib borish kerak. Ayni vaqtda shikastlangan kishini zambilgacha ko‘tarib borish kerak emas. SHikastlangan kishini tiz cho‘kkan holda, erdan bir oz ko‘tarib, shu vaqtda boshqa kishi uning tagiga zambilni surib qo‘yadi;
- shikastlangan kishining burun suyagi singan bo‘lsa, buning katta ahamiyati bor. Bunday hollarda, shikastlangan kishini suyagi singan joyidan bir oz avaylab ushlab turish ham kerak;
- shikastlangan kishining umurtqa pog‘onasi singan yoki pastki jag‘ suyagi sinib, nafas olishi bug‘ilayotgan bo‘lsa, uni yumshoq zambilga yuz tuban yotqiziladi;
- shikastlangan kishini tekis joydan olib borayotganda oyog‘i oldinga qilib qo‘tariladi, balandlikka yoki zinaga chiqishda boshi oldinga qilib ko‘tariladi. Bunday vaqtda zambil qiyalanmasligi uchun, past tомondagi kishi zambilni yuqoriroq ko‘taradi. YUrganda zambilni silkitmaslik uchun qadamni baravar tashlamasdan, tizzani bir oz bukish, oyoqni mumkin qadar baland ko‘tarmay yurish kerak. SHikastlangan kishini qanday qilib zambilga solingan bo‘lsa, uni shu usulda zambildan avaylab olinadi;
- og‘ir shikastlangan kishini transportda olib borganda, iloji bo‘lsa, uni zambili bilan transportga ortish kerak. Bunda zambilning tagiga poxol, o‘t va shu kabilar solinadi. SHikastlangan kishini silkitmaslik uchun transportni ehtiyot qilib, sekin haydash lozim.