1-тема сулфат кислотаның ҚӘсийетлери ҳӘм ислеп шығарыў усыллары

1-тема СУЛЬФАТ КИСЛОТАнЫҢ ҚӘСИЙЕТЛЕРИ ҲӘМ ИСЛЕП ШЫҒАРЫЎ УСЫЛЛАРЫ

Жоба:
1.Сульфат кислотаның физик-химиялық қәсийетлери ҳәм әҳмийети.

2.Сульфат кислота ислеп шығарыў көлеми ҳәм кәрханалары.
3.Сульфат кислота ислеп шығарыў усыллары.
4.ҒМА мәмлекетлери сульфат кислота ислеп шығарыўды раўажланыўына қосқан үлеслери.
1.Сульфат кислотаның физикалық ҳәм химиялық қәсийетлери ҳәмде ҳалық хожалығындағы әҳмийети

Сульфат кислотасының химиялық формуласы Н₂SO₄ болып, оның молекуляр аўырлығы 98,08 угл.бирлигине тең. Дүзилис формуласы.

Н-О О
S
Н-О О (1.1.)
Сульфат кислота нормал шарарията (t=0 ⁰С, p=1 атм) реңсиз, ийиссиз зат. Сульфат кислота 81,63% SO₃ ҳәм 18,37% суўдан ибарат; яғный
SO₃ + H₂O = H₂SO₄ + Q (1.2.)
Сульфат кислотасы биринши болып, IX әсир басларында араб ал-химиги Жабр Ибн Хайян (русша Гебер) тәрепинен темир купоросын қыздырыб, оннан шыққан газлерди суўда жуттырыў нәтийжесинде алынған. Саның ушын да, усы ўақытқа шекем сульфат кислотасының қойыў еритпесин техникада купорос майы деп аталады. Бул 93-95%лик сульфат кислотасы. 1742 жылы уллы рус химиги М.В. Ломоносов бул суйықлыққа сульфат кислотасы деб ат береди. Сульфат кислотасы өзине түсер баҳасы бойынша арзан, күшлилиги жақтан ең күшли кислоталардан бири; соның ушын да сульфат кислотасы халық хожалығында ең көп қолланатуғын өнимлерден бири; ол медицинада, текстил санаатында, химия санаатындағы ығал газлерди кептириўде, қорғаўда, нефтти қайта ислеў санаатында, аммиаклы шығынды газлер араласпасынан аммиакты услап, төмендеги реакция бойынша аммоний сульфаты сыяқлы минерал төгин ислеп шығарыўда да көп ислетиледи:
2NH₃ + H₂SO₄ = (NH₄)₂SO₄ +Q (1.3.)
Сульфат кислота органикалық емес химия санаатында ең көп қолланылатуғын зат. Мәселен: экстракцион фосфор кислотасын ислеп шығарыўда Қаратаў ямаса Қызылқум фосфоритлерине үш молекула сульфат кислота тәсир еттириледи:
Ca₃ (PO₄)₂ +3H₂SO₄ = 2H₃PO₄ + 3CaSO₄ + Q₂ (1.4.)
Э.Ф.К. фосфогипс

Сульфат кислотасы әпиўайы суперфосфат ислеп шығарыўда:

Ca₃ (PO₄)₂ + 2H₂SO₄ + 2H₂O = Ca (H₂PO₄)₂ + 2CaSO₄ * 2H₂O+ Q (1.5.)

Ҳәм де преципитат ислеп шығарыўда қолланады:

CaCO₃ + H₃PO₄ = Ca HPO₄ + CO₂ + H₂O + Q₄ (1.6.)

Өз нәўбетинде экстракцион фосфор кислотасы (эфк) на аммиакты тәсир еттирип, моно ҳәм диаммоний фосфатлар алынады:

NH₃ + H₃PO₄ = NH₄ H₂PO₄ + Q₅ (1.7.)
2NH₃ + H₃PO₄ = (NH₄)₂ HPO₄ + Q₆ (1.8.)
NH₄H₂PO₄ ва (NH₄)₂HPO₄ лар араласпасы аммофос араласпасы делинеди.
Сульфат кислотасы күшли кислота сыпатында күшсиз кислоталарды олардыӊ дузларынан қысып шығарады: Мысалы дала шпаты СаF₂ дан водород фторид кислотасын:
CaF₂ + H₂SO₄ = 2HF + CaSO₄ + Q₇ (1.9.)
Чили селитрасынан нират кислотасын:
2NaNO₃ + H₂SO₄ = 2HNO₃ + Na₂SO₄ + Q₈ (1.10.)
Ас дузынан водород хлориди кислотасын:
2NaCI + H₂SO₄ = 2HCI + Na₂SO₄ + Q₉ (1.11.)
Хәзирги ўақытта НСI кислотасы туўрыдан-туўры синтез етип алынбақта:
H₂ + СI₂ = 2HCI + Q (1.12.)
Бул жерде пайда болған натрий сульфат дузлар жасалма ашшы таслар ислеп шығарыўда, литопон ҳәм тағы басқалар ислеп шығарыўда ислетиледи.