1-Variant Multimedia deganda nimani tushuniladi?

218 17 KIF Nazirov Akbarali

Multimedia injiniringi

Yakuniy nazorat ishi

1-Variant

1. 
   Multimedia deganda nimani tushuniladi?
   
2. 
   Tovushlarni diskretlash va kvantlash deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Jismoniy modellashtirish asosida tovushlarni sintezlash qanday amalga oshiriladi?
   

Javoblar:

1."Multimеdia" tеrmini "multi" — ko’p va "mеdia" — muhit,
tashuvchi, mulоqоt vоsitasi so’zlaridan tuzilgan. Bu so’zlarni o’zbеk tiliga
“ko’p muхitli” kabi tarjima qilish mumkin.
Multimеdia — bu turli kоmpyutеr tехnоlоgiyalarining to’plami bo’lib, unda turli
shakldagi va ko’rinishdagi ma’lumоtlar, masalan, grafika, tеkst, vidео, fоtоgrafiya,
хarakatlanuvchi оbrazlar (animatsiya), оvоzli effеktlar qo’llaniladi.
Qоidaga ko’ra multimеdia dеganda intеraktiv dasturiy ta’minоt оrqali
bоshqariladigan vizual va audiо effеktlarning birgalikda qo’llanilishi tushuniladi.
“Multimеdia” tushunchasiga bir qancha misоl kеltiramiz:
 Multimеdia (multimedia) – bu zamоnaviy kоmpyutеrli aхbоrоt tехnоlоgiyalari
bo’lib, u kоmpyutеr istеmasida tеkst, оvоz, vidеоtasvir, grafik tasvir va
animatsiya (multiplikatsiya) ni birgalikda qo’llash imkоnini bеradi.
 Multimеdia – bu kоmpyutеrda tеkst, grafika, animatsiya, raqamli o’zgarmas
tasvirlar, vidео, оvоz, nutq kabi tipli ma’lumоtlarni kiritish, qayta ishlash,
saqlash almashish va tasvirlash imkоnini yaratuvchi tехnоlоgiyalar yig’indisidir.
 Multimеdia — bu tasvir va хarakatli vidео, animatsiyali kоmpyutеr grafikasi va
matn, nutq va yuqоri sifatli оvоz bilan ishlashni ta’minlоvchi
intеraktivsistеmadir.
Multimеdiali – kоmpyutеr — bu multimеdia tехnоlоgiyalarini amalga оshiruvchi
apparat va dasturiy ta’minоtiga ega bo’lgan kоmpyutеrdir.

2.Tovush raqamli shaklining sifati diskretlash zichligiga bog’liq.

Diskretlash zichligi taqlidli signalni raqamli shaklga aylantirish zichligini ifodalaydi. Diskretlash zichligi bevosita kodlangan tovushli signalni ifodalashdagi yuqori chegaraga bog’liqdir. Yuqori chiziqdagi tovush platalari, amaliy ehtiyojlarni qondiruvchi 44,1 yoki 48 Kgts zichligida tovushlarni in’ikoslaydi.

Tovush ifodalovchi moslamalarning sifati 44,1 Kgts zichlikda 16 razryadli va diskretlash zichligiga bog’liq. An’anaviy sifat ta’minlangan holda 1 sekund davomida tovush ifodalash uchun 176 Kbayt, 1 minut uchun esa 10 Mbayt xotira kerak bo'ladi. Bu hisoblar tovush stereofonik va ikki kanaldan uzatiladi deb faraz qilgan holda bajarilgan. URO’ da analogli tovushli signal qatiy aniqdangan ketma-ket vaqt oraliqlari (diskretlash oraliqlari) orqali o’lchanadi, uning amrlitudasining ulchangan qiymatlari daraja bo’yicha kvantlanadi (signalning yaqin yotgan diskret qiymatlari bilan almashtiriladi) va mos ikkilik kodlari bilan identifikaciyalanadi. URO’ ning o’tkazish qobiliyati raqamli kodni o’zgarishiga 

olib keladigan uzluksiz (analog) signalning еng kichik o’zgarishiga teng, ya’ni u o’zgartirgichning razryadliligi bilan aniqlanadi, negaki kodning razryadliligi qanchalik yuqori bo’lsa, signalning turlicha diskret qiymatlari shunchalik ko’r 

bo’ladi va mos ravishda uzluksiz signal amrlitudasining kichik oraliqlarini ana shu kod bilan aks еttirish mumkin.

Signallarni kvantlash quyidagi usullarda amalga oshirilishi mumkin. Birinchi usulda kvantlanuvchi kuchlanish 2n-1 ta komparator yordamida tayanch kuchlanishlari bilan solishtiriladi. Tayanch kuchlanishlari rezistorli taqsimlagichlardan olinadi. Agar kvantlanuvchi kuchlanish n-tayanch kuchlanishidan kichik bo’lsa, n-komparatorning chiqishida mantiqiy “0” signali, agar katta bo„lsa, “1” signali hosil bo’ladi.

         Signal komparatordan chiqib shifratorga beriladi va unda n – xonali parallel kodga aylanadi. SHu sababli bu usul parallel sxema deb ataladi. Bu qurilmalarda bitta sanoqni o’zgartirish vaqti 20-100 ms atrofida bo’ladi.

         Ikkinchi usul xonalar bo’ylab tenglashtirish deb ataladi. Bunga ko’ra kvantlanuvchi kuchlanish UA(k), n marta ketma-ket, n ta tayanch kuchlanish bilan solishtiriladi. Oldin UA(k) kuchlanish katta xonali tayanch kuchlanishi bilan solishtiriladi:

Agar UA(k)>U10......0 bo’lsa, kodning katta xonasi Xn=1 deb olinadi. Agar UA(k)bo’lsa, Xn=0 bo’ladi. So’ngra UA(k) kuchlanish (n-1)-xonasining qiymati aniqlanadi. Bundan keyingi har bir solishtirish navbatdagi kod xonasining qiymatini belgilaydi.

           Uchinchi usul - ketma-ket hisoblash usuli deb ataladi. Bu usul kvant qadami ∆ga teng bo„lgan minimal tayanch kuchlanishlarini, kvantlanuvchi UA(k) kuchlanishga tenglashguncha yoki undan kattaroq qiymatlarga erishgunga qadar necha marta qo’shib chiqish kerakligini hisoblashga asoslangan. Bu usulni ortib boruvchi tayanch kuchlanishli manba yordamida amalga oshirish mumkin.

Diskretlash – uzliksiz analog video ta’svir signallari U(t) ni, ushbu signallar alohida vaqtdagi xisoblar ketma – ketligiga almashtirish. Juda ko’p tarqalgan diskretlash usuli – Kotelnikov teoriyasiga asosan bir tekis xisob olish hisoblanadi. Xisoblash nuqtalaridan olinadigan qiymat u(nT) deb belgilanib, cheksiz qisqa impuls bo’lib hamda u impuls deb qabul qilinadi. Diskretlash vaqti tn= nT qiymatiga teng; bu holda n–1,2,3… butun sonlar, T davr yo bo’masa diskretlash oralig’i.

Kvantlash – diskretlash natijasida xisoblash nuqtalaridan olingan oniy qiymatlarni ularga yaqin bo’lgib belgilangan diskret qiymati bilan almashtirish. Kvantlash amplituda bo’yicha diskretlash bo’lib, ikki holatni ajratish uchun har hil nomlangan. Belgilab olingan sathlar, kvantlash sathi deb ataladi. u(t) signallar o’zgarishlar dinamik diapazonini kvantlash satihlariga bo’lish kvantlash qadami deb nomlanadi hamda kvantlash shkalasini paydo etadi.

3.Jismoniy modellashtirish asosida tovushlarni sintezlash. Jaxon miqyosida nazar soladigan bo’lsak kompyuter grafikasi va dizayn juda ham keng darajada rivojlangan. Fanlarga mavzulashtirilgan multimediali darsliklarning kamligi, borlarini ham aniq bir fanni mavzularini to’la yoritib bera olmasligi ta’lim sohasida yanada ko’proq e’tibor berish lozimligini e’tirof etadi. Elektro’n darsliklar ichiga kiritilgan matnli yozuvlar, rasmlardan hozirda grafikaning eng zamonaviy yo’nalishi bo’lgan roliklarning yaratilishi saytlarga va shunga tegishli bo’lgan narsalarga qiziqishni oshiradi. To’g’ri bu sohada ko’p ishlar amalga oshirilgan. Darslarning multimedia imkoniyatlaridan foydalanib o’tilishi o’qituvchilarga bir qancha qulayliklar tug’diradi. Chunki shu fanga mavzulashtirilgan ovozli dasturlar, rasmli ishlanmalar, harakatli yozuvlar, multiplikatsiya ko’rinishida yaratilgan filmlar, animatsiyalar bir tomondan o’qituchi uchun yangilik bo’lsa, ikkinchi tomondan ta’lim oluvchilar uchun qiziqarli va diqqatini o’ziga jalb qiladi va mavzuni yaxshi o’zlashtirilishiga turtki bo’ladi. Multimedia texnologiyalarining afzalliklari va alohida xususiyatlarini sanab o’tamiz:

• 
  Turli xil ko’rinishdagi katta hajmdagi axborotlarni bitta diskda saqlash imkonyati mavjud (bir necha bobli matnlarni, minglab yuqori sifatli tasvirlarni bir necha soatli film va roliklarni hamda tovushli axborotlarni);
  
• 
  Sifati saqlangan holda ekranda tasvirlarni qismlarga ajratish yoki ularni eng qiziq hamda kerakli qismlarini kattalashtirib imkoni mavjud;
  
• 
  Grafiklar, tasvir va rasmlarni qiyosiy tahlil qilish, ularning ko’rsatkichlarini hisoblash, ilmiy yoki o’rganish maqsadida dasturiy vositalar yordamida ishlov berish imkoniyati;
  
• 
  Tasvir yoki tasvirni yoritish maqsadida foydalanilgan matn hamda boshqa ko’rsatilayotgan axborotdan kalit so’zlarni yoki tasvirni kerakli qismini ma’lumot olish hamda tushuntirishga kerakli axborotni ajratib olish imkoniyatlari mavjud;
  
• 
  Statik yoki dinamik tasvirga monand uzluksiz musiqa hamda boshqa audio ta’minotini olib borish;
  
• 
  <> ish tartibidan foydalanib videoyozuv lavhasidan foydalanish imkoniyati;
  
• 
  Global Internet tamog’i hamda ulanish uning resurslaridan va foydalanuvchilaridan foydalanish maqsadida imkoniyati mavjud;
  
• 
  Grafik va tovush redakto’rlari, karto’grafik axborot va matnlarga ishlov bera oladigan shaxsiy amaliy dasturlar bilan ishlash mumkin.
  

ATlarining multimedia vositalari o’quv jarayonida qyidagi eng muhim jihatlari bilan alohida ahamiyatga egadir:

• 
  Differensial va individual o’qitish jarayonini tashkil qilish;
  
• 
  O’qish jarayonini baholash, teskari aloqa bog’lanish;
  
• 
  O’zini-o’zi nazorat qilish va tuzatib boorish;
  
• 
  O’rganilayotgan fanlarni namoyish etish va ularning dinamik jarayonini ko’rsatishi;
  
• 
  Fan mavzularida animatsiya, grafika, multiplikatsiya, ovoz kabi kompyuter va axborot texnologiyalardan foydalanishi;
  
• 
  O’quvchi – talabalarga fanni o’zlashtirish uchun strategik ko’nikmalar hosil qilishi va hokazo.