10-ma’ruza. Yorug‘lik interferensiyasi. Yorug‘lik dispersiyasi. TABIIY VA QUTBLANGAN Yorug‘lik

YOruglik dispersiyasi
. 
Modda sindirish ko‘rsatkichining yorug‘lik chastotasiga (to‘lqin 
uzunligi 
λ
ga) bog‘liq bo‘lishligi dispersiya deb ataladi: 
)
(
λ
n
n
=
. Nazariya shuni ko‘rsatadiki,
n
quyidagi ko‘rinishga ega ekan: 
2
2
0
0
2
0
2
1
1
ω
ω
ε
−
+
=
m
e
n
n
0
ε
- elektr doimiysi, 
e
-elektron zaryadi,
m
-elektron massasi, 
0
n
-moddadagi atomlar 
konsentratsiyasi, 
0
ω
-atomdagi elektronning rezonans chastotasi, 
ω
-yorug‘lik chastotasi. 
YOrug‘likning to‘lqin nazariyasidagi yozilgan yorug‘likning ikki muxim xususiyatlari bu: 
intensivlik (yoki yorqinlik) va rang. Birlik yuzadagi birlik vaqtda o‘tgan energiya yorug‘lik 
intensivligi deb ataladi, va xar qanday to‘lqin kabi, to‘lqinning amplitudasi kvadrati bilan 
bog‘liq. Rang yorug‘likning
𝔣𝔣
chastotasiga eki yorug‘likning 
𝜆𝜆
to‘lqin uzunligiga bogliq.(Eslang, 
𝜆𝜆𝔣𝔣
=
𝑐𝑐
= 3.0 
𝑥𝑥
10
8
m/s). Bizning ko‘zlarimiz seza oladigan, ko‘rinadigan yorug‘lik chastotasi 4 
x 10
14
Hz dan 7.5 x 10
14
Hz orasida bo‘ladi, havoda to‘lqin uzunliklari 400 nm dan 750 nm gacha 
bo‘ladi. Bu ko‘zga ko‘rinadigan spektr deyiladi va 10.12- rasmda ko‘rsatilganidek unda 
binafshadan tortib qizilgacha turli ranglar mavjud bo‘ladi. 

---

10.12-. rasm. Ko‘zga ko‘rinadigan yorug‘lik spektri, havodagi turli ranglarning to‘lqin 
uzunliklari va chastota darajalarini ko‘rsatadi.
To‘lqin uzunligi 400 nm (= binafsha) dan kichik bo‘lgan (xavoda) yorug‘lik ultrabinafsha (UB) 
deyiladi, va to‘lqin uzunligi 750 nm (=qizil) dan uzun bo‘lgan yorug‘lik infraqizil (IQ) deb 
ataladi. Garchi inson ko‘zi UB va IQ ni sezmasa xam, ba’zi-bir fotografik filmlar va detektorlar 
uni sezadi. 10.13- rasmda ko‘rsatilganidek prizma kamalakdagi oq rangni ajrata oladi. 10.14- 
rasmda bir nechta materiallarda ko‘rsatilganidek, bu, materialning sindirish ko‘rsatkichi to‘lqin 
uzunligiga bog‘liq bo‘lgan holatda sodir bo‘ladi. Oq rang ko‘zga ko‘rinadigan barcha to‘lqin 
uzunliklarining aralashmasidan tashkil topgan bo‘ladi va prizma tushganda 9.3- rasmdagi kabi 
bo‘ladi, turli uzunlikdagi to‘lqin uzunliklari turli darajada og‘gan bo‘ladi. 
10.13- rasm Prizmadan o‘tuvchi 
oq yorug‘lik ranglarga ajraladi. 
10.14- rasm. Sindrish ko‘rsatkichi to‘lqin 
uzunligi funksiyasi bo‘yicha 
Kalta to‘lqin uzunliklari sindirish ko‘rsatkichi yuqori bo‘lgani uchun, 10.15 -rasmda 
ko‘rsatilganidek binafsha rang yorug‘liklar eng ko‘p sinuvchi va qizil rang yorug‘liklar eng kam 
sinuvchi hisoblanadi. To‘liq spektr ichi bo‘ylab oq yorug‘likni tarqalishi dispersiya deb ataladi. 
Tomchi suv kabi, kamalaklar dispersiyaga yaqqol misol bo‘la oladi. Siz tomayotgan suv 
tomchisiga orqangizda quesh turganda qarasangiz, kamalakni ko‘rishingiz mumkin.