11 маъруза. Хужалик маблагларини ва мажбуриятларини


Бухгалтерия хисоби шакллари



Download 0,87 Mb.
bet30/30
Sana13.07.2022
Hajmi0,87 Mb.
#792055
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   30
Bog'liq
Бух-хис назарияси

11.2. Бухгалтерия хисоби шакллари.

Бухгалтерия хисоб шакллари, бухгалтерия хисобини юритиш техникаси ва уни ташкил килиш борган сари ривожланиб, ўзгариб келмокда. Бухгалтерия хисобининг катор шакллари мавжуд. Улар куйидаги асосий принципларга кўра бир-биридан фарк килади:


1) регистрларнинг сони, вазифалари ва ташки кўринишига кўра;
2) регистрларда хронологик ва систематик ёзувлар, синтетик ва аналитик хисобни кўшиб олиб бориш тартибига кўра;
3) регистрларга ёзувларни ёзиш тартиби ва техникасига кўра.
Бухгалтерия хисобининг мемориал-ордер шакли узок вакт хисобда асосий ўринни эгаллаб келди. Хисобнинг бу шакли хар томонлама текширилган дастлабки хужжат асосида ёзилади. У куйидаги кўринишга эга:



Операциянннг бўлган вакти

Операциянинг кискача мазмуни

Корреспонден-цияланувчи счёт

Сумма







Д-т

К-т




Кейинчалик мемориал-ордерларнинг ракамлари ва суммалари операцияларни рўйхат килиш журналига (хронологик регистр) тартиб билан ёзиб борилади.


Рўйхатта олиш журнали мемориал-ордерларнинг сакланиши устидан ва тартиб билан ракамланишини назорат килиб туриш учун хамда ой давомида бажарилган барча хўжалик операцияларининг умумий суммасини аникпаш учун хизмат килади. Ундан ташкари, хар ойнинг охирида журналдаги хўжалик операцияларининг жами суммаси синтетик счётлар бўйича ой охирига тузилган оборот ведомостларининг умумий суммаси билан солиштирилади. Бу усулда синтетик счёт бўйича мунтазам регистрларда акс эттирилган хўжалик операцияларининг тўпламини текшириш хамда икки ёклама ёзиш коидасига кандай риоя килинганлигини текшириш мумкин.
Рўйхатга олинган мемориал-ордердан синтетик счётлар бўйича мунтазам регистр - бош дафтарга операцияларни ёзиш учун фойдаланилади. Унда хар бир синтетик счёт учун алохида варак ажратилади.
Мемориал-ордер шакли кулланиладиган корхона, ташкилот ва муассасаларда аналитик хисоб регистрлари сифатида карточкалар юшггалади. Мемориал-ордерга илова кшшнадиган карточкалардаго езувлар бошлангич ва йигма хужжатларга асосланган бўлади. Хисобот ойининг охирида аналитик счёт регистрлари бўйича жами сумма йигилади ва шунга мувофик оборот ёки колдик ведомости тузилади. Улардаги маълумотлар синтетик счётлар жами суммаси билан солиштирилади ва шундай кллиб йўл кўйилган хатоликларни аниклаш еки унинг олдини олиш имконияти яратилади.
Бухгалтерия хисоби мемориал-ордер шаклининг камчиликларидан бири шундаки, бунда хар бир хўжалик операцияси учун мемориал-ордер тузилиши ва у регистрларга ёзилиши, яъни хар бир операция 7-8 марта хужжат ва регистрларда акс эттирилиши керак. Бу нарса хисоб ишларини анча мураккаблаштиради. Бу шаклнинг бошка камчилик томони шундаки, у хисоблаш машиналарини кўллашга мослашмаган бўлиб, ишнинг асосий кисми кўлда бажарилади.
Бухгалтерия хисобининг бош журнал шакли хам мемориал-ордер шаклининг бир тури хисобланади. Унда синтетик хисоб регистри бош журнал (бош счётлар дафтари) оркали юритилади. Бу шаклнинг хусусиятларидан бири хронологак ва систематик ёзувларнинг бир хисоб регастрида, яъни бош журналда олиб борилишидир. Юкорида келтирилган бош журнал шаклидан кўриниб турибдики, бунда хар бир синтетик счёт бўйича ёзувлар жами счёт оборотини ташкил килади. Ундан ташкари, счётда хар бир счёт бўйича ой бошига ва охирига бўлган колдик хам кўрсатилади. Бундан келиб чикадики, ундага маълумотлар асосида баланс тузиш мумкин.
Хисобнинг бу шаклида хар бир хўжалик операциясига дастлабки хужжатлар асосида мемориал-ордер ёзилади ва унга асосланиб езув бош журналга кўчирилади. Хар бир мемориал-ордер ва унга илова килинган дастлабки хужжат асосида аналитик счётларга ёзувлар езилади Хисобот ойининг охирига аналитик счётлар бўйича оборот ведомостлари тузилади. Ушбу ведомост жами бош журналдага тегишли синтетик счётлар обороти билан солиштирилади. Суммаларнинг тенглиги хисобнинг тўгри юритилганлигидан далолат беради.
Хисобнинг бош журнал шакли синтетик счётлар унчалик куп кўлланилмайдиган муассаса ва ташкилотларда юритилади.
Бухгалтерия хисобининг журнал-ордер шакли юкорида куриб ўтилган хисоб шаклларидаги мавжуд камчиликларни йўкотиш ва хисоб шаклларини такомиллаштириш натижасида вужудга келган. Унинг хусусиятларидан бири шундаки, бунда ёзувлар хисобот оии давомида жамлаш ва гурухлаш ведомостларида шу журналда гурухланиб борилади. Журнал-ордердан ташкари ёрдамчи ведомостлар хам юритилади. Айрим хўжалик операциялари аввал ёрдамчи ведомостларда жамланиб, сўнгра улардан операциялар жами журнал-ордерга ёзилади. Бошлангич хужжатлардаги маълумотлар тўгридантўгри, аввалдан счётларнинг корреспонденциялари кўйилган журнал-ордерга ёзилади. Бухгалтерия хисобининг журнал-ордер шакли деб айтилиши хам шу регистрларнинг номидан келиб чиккан.
Бу шаклнинг асосий синтетик хисоб регистри журнал-ордерлар хисобланиб, ундаги ёзувлар шахмат усулида, яъни икки ёклама ёзиш принципи асосида корреспонденцияланувчи счётларнинг дебет ва кредити бўйича бир вактда олиб борилади. Шакл хар бир синтетик счёт учун еки иктисодий мазмуни бир-бирига мос бўлган бир неча синтетик счётлар учун мўлжалланган бўлади. Масалан, «Асосий воситалар», «Асосий воситаларнинг эскириши» ва «Устав фонди» счётларининг кредит обороти бўйича тегишли хўжалик операциялари 13-ракамли журнал-ордерга рўйхат килинади. Журнал-ордерларнинг бир ойлик якунлари бош дафтарга ёзилади. Бош дафтар хисобнинг бу шаклида бир ойга эмас, балки бир йилга мўлжаллаб очилган бўлади.
Шаклнинг хусусиятларидан яна бири - хисоб регистрларининг бухгалтерия хисоботи тузишга мосланганлигидир. Яна унда «мемориал-ордер», «бош журнал» шаклларига караганда хужжатларнинг айланиши тезлашади, синтетик ва аналитик хисоблар кўшилиб кетади, хисоботии кўшимча ишларини бажармасдан, тўгридан-тўгри хисоб регистрларидан тузиш мумкин бўлади ва хоказо. Шаклнинг камчилиги хисоблаш машиналаридан фойдаланиш чегараланганлигидадир.
Юкорида кўриб ўтилган бухгалтерия хисобининг шакллари асосан кўл мехнатига клавишли хисоблаш машиналаридан фойдаланишга асосланган. Кейинги пайтда хисоб ишларининг такомиллашуви ва механизациялашуви натижасида хисоб-китобнинг янги шакллари пайдо бўла бошлади. Бухгалтерия хисобининг хар томонлама такомиллашган шакли - бу электрон-хисоблаш машиналарини кўллашга мўлжалланган шакл хисобланади. Хисоблаш техникасидан фойдаланиш куйидаги афзалликларга эга:
1) хисоб маълумоларини кайта ишлашни тезлаштиради ва бухгалтерия маълумотларининг оперативлигини ошириш учун зарур шароит яратади;
2) иктисодий маълумотларни кайта ишлашда банд бўлган ходимларнинг сонини камайтиради;
3) бухгалтерия хисобини юритиш билан боглик харажатларни камайтиради;
4) моддий жавобгар шахслар иши ва моддий бойликлар хавфсизлиги устидан назоратни кучайтиради.
Электрон-хисоблаш машиналаридан фойдаланиш хисобда янги имкониятлар очиб, бошкаришнинг автоматик тизимини кўллаш билан амалга оширилади. Бошкаришнинг автоматик тизими дейилганда иктисодий-математик усуллар ва маълумотларни кайта ишлаш воситаларидан фойдаланиш асосида корхона (бирлашма) ва ташкилотни самаралирок бошкаришни таъминлайдиган усуллар хамда техник воситалар йигиндиси тушунилади. Бошкаришнинг автоматик тизими корхона микёсида АСУП деб юритилади.
АСУП бошкаришнинг шундай бир тизимидирки, бунда корхона (бирлашма) хўжалик фаолиятини бошкаришдаги асосий вазифаларни хал килиш иктисодий - математик усуллар ва маълумотларни кайта ишлашда хозирги замон автоматик воситаларини (электрон хисоблаш машиналари) ва компьютерларни кўллаш билан амалга оширилади. Амалиётда хисоблаш техникаси воситаларидан, айникса компьютерлардан кенг фойдаланиш бухгалтерия хисобини ташкил килишнинг янги усулларини вужудга келтирди. Бухгалтерия хисобининг машиналаштирилган (компьютерлаштирилган) шакллари ишлаб чикилди. Шаклнинг асосий хусусияти компьютер дастурлари асосида автоматлаштирилган тартибда хисоб регистрларини тузиш имконияти яратилганлигидадир. Бу регистрларда хисоб маълумотларини корхонани бошкариш, назорат, тахдил килиш ва бухгалтерия хисоботини белгиланган тартибда тузиш учун зарур бўлган асосда умумлаштириш, гурухлаш мумкин бўлади.
Хозирги пайтда корхоналар компьютерлаштирилмокда. Улар маълумотларни тўгридан-тўгри хисоб регистрларида (карточкалар, варакларда) ёки машина маълумот ташувчиларида (масалан, дискетларда) тўплайдилар. Бу жараён хисоб маълумотларини автоматик тарзда олиш ва уни кайта ишлаш технологиясини ишлаб чикишни ўз ичига олади. Жумладан, дастлабки хужжатлар, уларни автоматлаштирилган кайта ишлашга мослаштириш, маълумотларни компьютерларда кайта ишлашга мослаштирилган хужжатнинг айланиши, кодлар, хисоблаш техникаси ишлари дастурлари, маълумотларни автоматик равишда кайта ишлаш тартибини тавсифловчи технологик ва инструктив карталар ишлаб чикиш ва …
Корхона, уюшма, концерн ва муассасалар хозирги хужалик юритиш тизими шароитида бухгалтерия хисобининг кайси усули ва шаклини куллаш мумкинлигини узлари хисоб – китоб ишлари хажми ва бошка хусусиятларига караб мустакил равишда танлайдилар. Инструктив ва норматив хужжатларда тавсия этилган шаклларни хам куллашлари мумкин.



Download 0,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   30




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish