11-mavzu. Bojxona qiymatini hisoblashda yo‘l qo‘yilayotgan xatolar. Reja

Agarda xaridor huquqiga nisbatan yana qandaydir boshqa cheklashlar mavjud bo‘lsa, unda 1-usul qo‘llanilmaydi.

Tovarlarning sotilishi yoki narxi baholanayotgan tovarlarning

bojxona qiymati aniqlab bo‘lmaydigan holga olib keladigan qandaydir
shartlar yoki fikrlarga sabab bo‘lmasligi lozim.
Sotuv yoki narx bojxona qiymatining belgilanishiga to‘sqinlik
qiladigan qandaydir shartlar yoki mulohazalar predmeti bo‘la olmaydi.
Bu shart shuni nazarda tutadiki, tovar narxining uning sotilishi yoki
etkazib berilishidagi tovarning qiymatiga ta’sirini belgilash mumkin
bo‘lmagan shartlarga bog‘liq bo‘lmaydigan hollarda ham 1-usul qo‘llanilishi
mumkin.
Mazkur holatda bitim shartlarini ko‘rib chiqishda, shuningdek,
umumiy qabul qilingan xususiyatga ega bo‘lgan va tashqi iqtisodiy
faoliyatning barcha qatnashchilariga tegishli bo‘ladigan (yoki ularga taqdim
etilishi mumkin bo‘lgan) yetkazib berish shartlarni va tanlangan hamda
umumiy qabul qilinmagan yetkazib berish shartlarini farqlay bilish lozim.
Ya’ni:
- tovarlarni yetkazib berishning umumiy qabul qilingan shartlari
(INKOTERMS-2010 ga kiritilgan yetkazib berish shartlari);
- bitimlarni tuzish va tovar yetkazib berilishini amalga oshirishning
“ekspertni jalb etish (ekspert xulosasi mavjudligi) sharti bilan xarid
qilish”, “tovarni muayyan sanagacha yetkazib berish sharti bilan xarid qilish”
singari umumiy qabul qilingan shartlari, shuningdek, tashqi savdo
operatsiyalari uchun umumiy qabul qilingan va bitim narxiga ta’sir
qilmaydigan (tovar soniga qarab, mazkur sotuvchining “ishonchliligi”
sababli chegirmalar qilish va shu kabi chegirmalar turlari) boshqa shartlar.
Masalan, agarda mazkur xaridorga tovarni har doim aynan shu
sotuvchidan sotib olganligi uchun tovar qiymatidan chegirma qilinishi
umumiy qabul qilingan amaliyot hisoblanadigan bo‘lsa, unda bunday chegirma
va binobarin, bitim qiymati deb e’tirof etilishi lozim va 1-usul
qo‘llanilishi mumkin:
-xaridorning sotuvchiga O‘zbekiston Respublikasida tayyorlangan
texnik ishlanmalar yoki chizmalarni taqdim etishi;
-xaridorning u import qiladigan tovarlarning sotilishiga doir
qandaydir harakatlarni o‘z hisobidan (sotuvchi bilan kelishuvga ko‘ra ham
amalga oshirilishi mumkin) amalga oshirish.
Masalan, xaridor haqini to‘laydigan reklamaga oid faoliyat.
Xaridor tovarni keyinchalik qayta sotishi, tasarruf etishi yoki undan
foydalanishidan kelgan tushumning biron-bir qismi bevosita yoki
bilvosita sotuvchiga o‘tmasligi lozim (agarda tegishli tuzatishlar kiritish
mumkin bo‘lmasa).
Tovarlarning qandaydir tarzda keyinchalik qayta sotilishi, xaridor
tomonidan tasarruf etilishi yoki foydalanilishidan olingan tushumning
hech qanday qismi, agarda faqat qiymatning lozim darajadagi
o‘zgartirilishi amalga oshirilmasa, bevosita yoki bilvosita sotuvchiga
o‘tmaydi.
Bojxona qiymatini 1-usul bilan aniqlashda quyidagilarga alohida
e’tibor qaratish lozim: