11-mavzu. Bojxona qiymatini hisoblashda yo‘l qo‘yilayotgan xatolar. Reja

Bojxona qiymatini aniqlashning 6 ta usuli:
- olib kiriladigan tovarga doir bitimning qiymati bo‘yicha;
- aynan bir xil tovarga doir bitimning qiymati bo‘yicha;
- o‘xshash tovarga doir bitimning qiymati bo‘yicha;
- qiymatlarni chegirib tashlash asosida;
- qiymatlarni qo‘shish asosida;
- zahira usul.

1. 
   Olib kiriladigan tovarga doir bitimning qiymati bo‘yicha usulida bojxona qiymatini aniqlashda uchrayotgan muammolar.
   

Hammamizga ma’lumki, tovarning bojxona qiymatini aniqlash
undiriladigan bojxona to‘lovlarining miqdoriga ta’sir etadi. Agarda
tovarning bojxona qiymati me’yordan past holda aniqlanib
rasmiylashtiruv amalga oshirilgan bo‘lsa, BYuDni rasmiylashtiruvchi
bojxona xodimi Davlat byudjetiga ziyon keltirgan hisoblanadi. Tovarning
bojxona qiymati me’yordan baland aniqlangan holda rasmiylashtiruv
amalga oshirilgan bo‘lsa, BYuDni rasmiylashtiruvchi bojxona xodimi
tadbirkorning huquqlarini poymol qilgan hisoblanadi. Ikkala holatda
ham BYuDni rasmiylashtiruvchi xodimga nisbatan jazo choralari
qo‘llanilishi ehtimoldan xoli emas. Demak, jazo choralariga duch kelmaslik
uchun tovarning bojxona qiymatini yo‘riqnomada keltirilgan talablar
asosida to‘g‘ri aniqlash lozim.
Ma’lumki, tovarga nisbatan bojxona qiymatini aniqlash usullarini
qo‘llash 1-usul, ya’ni olib kiriladigan tovarga doir bitimning qiymati
bo‘yicha usulidan boshlanadi va mazkur usul Bojxona kodeksiga muvofiq olib
kiriladigan tovarning bojxona qiymatini aniqlashning asosiy usuli
hisoblanadi. Agar olib kiriladigan tovarning bojxona qiymatini
aniqlashning asosiy usulini qo‘llash mumkin bo‘lmasa, keyingi usullar
ketma-ketlikda qo‘llaniladi.
Mazkur diagrammada 2018-2019 yillar davomida O‘zbekiston
Respublikasi bojxona organlari tomonidan BYuDlarni rasmiylashtirishda
qo‘llanilgan bojxona qiymatining aniqlash usullari ulushlar kesimidagi
taqsimotini ko‘rishimiz mumkin.

1-diagrammadan ko‘rishimiz mumkinki, 2018-2019 yillar davomida

bojxona qiymatini aniqlashning 1-usuli 6-usulga qaraganda 2 marotaba kam
qo‘llanilgan.

Taqqoslash uchun 2011-2015 yillar davomida Rossiya Federatsiyasida

bojxona qiymatini aniqlash usulari ulushlar kesimidagi taqsimotini
keltiramiz. 2-diagrammadan ko‘rishimiz mumkinki, Rossiya Federatsiyasida
2011-2015 yillar davomida bojxona qiymatini aniqlashning 1-usuli boshqa
usullarga nisbatan ko‘p qo‘llanilgan bo‘lib, asosiy usul maqomini
oqlamoqda.